مذاکرات ژنو بین ایران و سه کشور اروپایی: آخرین فرصت دیپلماسی پیش از نابودی؟!

سرویس سیاسی آسیانیوز ایران:

پیش‌زمینه: تنش‌های فزاینده در خاورمیانه

در ماه‌های اخیر، خاورمیانه شاهد افزایش بی‌سابقه تنش‌ها بوده است. حملات اسرائیل به تأسیسات هسته‌ای و نظامی ایران، که منجر به شهادت تعدادی از فرماندهان و دانشمندان ایرانی شده، واکنش‌های تندی از سوی تهران به دنبال داشته است. همزمان، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، با تهدید به تشدید تحریم‌ها و حتی حملات نظامی در صورت عدم توافق هسته‌ای، فشار دیپلماتیک بر ایران را افزایش داده است. در این میان، تروئیکای اروپایی (انگلیس، فرانسه، آلمان) به همراه اتحادیه اروپا تلاش دارند با برگزاری مذاکراتی فوری در ژنو، از تبدیل این تنش‌ها به یک درگیری تمام‌عیار جلوگیری کنند.

مذاکرات ژنو: جزئیات و اهداف

بر اساس گزارش خبرگزاری رویترز به نقل از یک منبع دیپلماتیک آلمانی، وزرای خارجه آلمان (یوهان واده‌فول)، فرانسه (ژان نوئل بارو) و بریتانیا به همراه کایا کالاس، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، روز جمعه ۲۰ ژوئن ۲۰۲۵ در کنسولگری آلمان در ژنو با عباس عراقچی دیدار خواهند کرد. این نشست با موافقت ایالات متحده برگزار می‌شود، اما حضور مستقیم آمریکا در آن پیش‌بینی نشده است.

اهداف اصلی این مذاکرات شامل موارد زیر است:

• پرونده هسته‌ای ایران: بررسی راه‌های محدودسازی برنامه هسته‌ای ایران در ازای رفع بخشی از تحریم‌ها، به‌ویژه پیش از انقضای قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت در اکتبر ۲۰۲۵.
• تنش‌های منطقه‌ای: کاهش تنش‌ها بین ایران و اسرائیل و جلوگیری از گسترش درگیری‌ها در لبنان، یمن و عراق.
• روابط ایران و روسیه: اروپا خواستار توقف حمایت نظامی ایران از روسیه در جنگ اوکراین است.
• حقوق بشر و تحریم‌ها: بحث درباره تحریم‌های اخیر اتحادیه اروپا علیه ایران و مسائل حقوق بشری.

مواضع طرفین

• ایران: عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، نسبت به نتایج این مذاکرات ابراز بدبینی کرده و اروپا را به دلیل حمایت از قطعنامه اخیر شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و تحریم‌های جدید، به اتخاذ رویکرد تقابلی متهم کرده است. او هشدار داده که هرگونه تلاش برای فعال‌سازی «مکانیسم ماشه» (بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل) با واکنش شدید ایران، از جمله بازنگری در دکترین هسته‌ای، مواجه خواهد شد. عراقچی تأکید کرده که مذاکرات اصلی باید با آمریکا انجام شود، زیرا تحریم‌های کلیدی از واشنگتن نشأت می‌گیرند.
• تروئیکای اروپایی: اروپا با نگرانی از پیشرفت برنامه هسته‌ای ایران و نزدیکی آن به آستانه ساخت سلاح هسته‌ای، به دنبال حفظ نقش خود در دیپلماسی هسته‌ای است. با این حال، حمایت این کشورها از اسرائیل و قطعنامه‌های ضدایرانی آژانس، اعتماد تهران را تضعیف کرده است. دیپلمات‌های اروپایی این نشست را فرصتی برای «طوفان فکری» و یافتن زمینه‌های مشترک توصیف کرده‌اند.
• آمریکا: دونالد ترامپ، که از زمان بازگشت به کاخ سفید در ژانویه ۲۰۲۵ سیاست «فشار حداکثری» را احیا کرده، مذاکرات ژنو را فرصتی برای سنجش جدیت ایران در مذاکرات هسته‌ای می‌داند. با این حال، او همزمان تهدید کرده که در صورت عدم توافق، حملات نظامی شدیدتری علیه ایران اعمال خواهد شد.

چالش‌ها و موانع

مذاکرات ژنو در شرایطی برگزار می‌شود که چندین مانع جدی پیش روی دیپلماسی قرار دارد:

1. حملات اسرائیل: حملات اخیر اسرائیل به ایران، از جمله هدف قرار دادن تأسیسات هسته‌ای، فضای اعتماد را تخریب کرده است. ایران این حملات را با حمایت آمریکا و سکوت اروپا می‌داند.
2. قطعنامه آژانس: قطعنامه اخیر شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی علیه ایران، که با حمایت تروئیکای اروپایی و آمریکا تصویب شد، به عنوان اقدامی تحریک‌آمیز از سوی تهران تلقی شده است.
3. تهدیدات ترامپ: اظهارات تند ترامپ، از جمله مهلت ۶۰ روزه به ایران برای توافق هسته‌ای، مذاکرات را تحت فشار قرار داده است.
4. بی‌اعتمادی متقابل: ایران معتقد است اروپا فاقد استقلال لازم برای میانجی‌گری است و تحت فشار آمریکا و اسرائیل عمل می‌کند.

چشم‌انداز و تحلیل

کارشناسان معتقدند مذاکرات ژنو ممکن است آخرین تلاش اروپا برای حفظ دیپلماسی هسته‌ای پیش از انقضای قطعنامه ۲۲۳۱ باشد. با این حال، احتمال دستیابی به توافق جامع در این نشست اندک است. کلسی داونپورت، کارشناس مسائل هسته‌ای، به رویترز گفته: «تا زمانی که طرفین به طور کامل سیاست خود را مشخص نکند، هیچ گفت‌وگوی جدی درباره جزئیات توافق وجود نخواهد داشت.»
از سوی دیگر، برخی تحلیلگران هشدار داده‌اند که شکست مذاکرات ممکن است ایران را به سمت خروج از پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) یا افزایش غنی‌سازی اورانیوم سوق دهد. در مقابل، اروپا و آمریکا ممکن است به سمت فعال‌سازی مکانیسم ماشه حرکت کنند، که می‌تواند به بازگشت تحریم‌های سازمان ملل منجر شود.

واکنش‌های جهانی

• روسیه: میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی، مذاکرات ژنو را پرتنش توصیف کرده و از اروپا خواسته از اقدامات تقابلی علیه ایران پرهیز کند.
• سازمان ملل: آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل، خواستار خویشتن‌داری طرفین و بازگشت به دیپلماسی شده است.
• عمان: این کشور، که میانجی مذاکرات ایران و آمریکا بوده، حملات اسرائیل را «بی‌پروا» خوانده و خواستار توقف درگیری‌ها شده است.

نتیجه‌گیری

مذاکرات ژنو فرصتی شکننده برای کاهش تنش‌ها و حفظ دیپلماسی هسته‌ای است. با این حال، سایه سنگین حملات اسرائیل، تهدیدات آمریکا و بی‌اعتمادی متقابل، چشم‌انداز این نشست را مبهم کرده است. موفقیت این مذاکرات به توانایی طرفین در یافتن زمینه‌های مشترک و پرهیز از اقدامات تحریک‌آمیز بستگی دارد. در غیر این صورت، خاورمیانه ممکن است به سمت بحرانی عمیق‌تر حرکت کند./