آسیانیوز ایران؛ سرویس علم و تکنولوژی:
پوریا زرشناس - دکترای اقتصاد انرژی های تجدیدپذیر
فصل تابستان است و پیامدهای تغییر اقلیم باعث شده است روند افزایش دما در کشور چشمگیر باشد. تابستان 1404، تابستانی به غایت گرم است و شرایط مدیریت آب در کشور بسیار بسیار حائز اهمیت است، در سال جاری آبی هم طی سالهای گذشته کمآبی و کمبارشی قابلتوجهی را تجربه کردهایم. در بهار سال گذشته با بارشهایی که اتفاق افتاد، به مقادیر نرمال رسیدیم، اما ۵ سال متوالی کمبارشی داشتیم، مدیریت از اهمیت بالایی برخوردار است، بهخصوص حوزه کشاورزی، صنعت و پس از این دو، شرب.
اما چرا در این خشکسالی، ابرها را بارور نمی کنند؟!
این موضوع از دیرباز در کشور مطرح بوده است، قطعاً بارورسازی کار علمی و قابل اجراست، مهم این است که هدف ما از بارورسازی ابرها چیست. با توجه به بحران شدید کشور در حوزه منابع آبی، با هدف اینکه بتوانیم منابع آبی سطحی و زیرزمینی را افزایش دهیم، بارورسازی نقش خیلی تعیینکنندهای ندارد، اما بهصورت جزئی تا ۱۰ درصد در دنیا روند افزایش بارشها دیده شده است. بسیاری از کشورها بارورسازی ابرها را تأیید نکردهاند که بتواند مسئله خشکسالی را حل کند. در حال حاضر صنعت و تکنولوژی نسبت به چند دهه قبل متفاوت شده است و به تبع آن اکنون روشهای متنوعی برای بارورسازی ابرها وجود دارد. اینکه چگونه و از چهروشی برای بارورسازی استفاده کنیم در نتایج آن و اتفاقی که میافتد دخیل است.
مقرون به صرفه نبودن و مضر بودن برای محیط زیست
در قدیم بحثهایی در این مورد وجود داشت، زیرا یک روش برای ابرآمایی پخش کردن «یدید نقره» داخل ابرها بود و این روش مخالفانی داشت که میگفتند ممکن است این کار مخاطراتی برای طبیعت داشته باشد. ولی واقعیت این است که نه مخالفان توانستند نظر خودشان را به اثبات برسانند و بگویند صددرصد مضر است و نه موافقان این کار توانستند به طور قطعی نظرشان را به اثبات برسانند و بگویند که هیچ ضرری ندارد. برای اینکه تأثیر این اقدام را بر طبیعت بررسی کنیم باید ببینیم که از چه روشی برای آن استفاده شده است. طبق اسنادی که سازمان جهانی هواشناسی منتشر کرده است از بارورسازی به عنوان روشی برای رفع خشکسالی استفاده نمیکنند و در دنیا روشهای مقرونبهصرفهتری وجود دارد؛ از جمله مدیریت منابع آب و جلوگیری از هدررفت آب. به طور مثال در همین سیستمهای آبرسانی موجود هدررفتهایی هست که اگر جلوی آن گرفته شود، صرفهجوییهای ممکن است به انجام برسد و روشهای متنوعی که برای مدیریت منابع آب وجود دارد به کار بسته شود، نسبت به روشهای باروری ابرها، آب بیشتری را قابل استحصال میکند. این چیزی است که اسناد سازمان جهانی هواشناسی میگویند.
بارش باران در شهر یا کشور دیگر؟!
البته این به روشی که برای ابرآمایی استفاده میشود بستگی دارد. باید به کسی که این فرایند را انجام داده و به ویژگیهای کار مراجعه کرد و دید که آیا این احتمال را از بین بردهاند یا خیر. ابرآمایی روشی محلیست؛ نه اقلیمی! همچنین روشی برای بارورسازی استفاده از ژنراتورهای زمینی است؛ به این صورت که ژنراتورهایی را روی ارتفاعات کار بگذارند و این ژنراتورها بهطور مداوم هر ابر عبوری را بارور کند و در محل بارش صورت بگیرد که این را میتوان روشی دائمی دانست. یک سند بین المللی وجود دارد که کشورها را از استفاده از این روش در عملیاتهای نظامی منع میکند. این خود مدرکی است که از امکان استفاده نظامی این روش حکایت دارد.
احتمال بروز سیل؟!
تمام این موارد به هم مرتبط هستند. فرض کنید که بارشی را ایجاد کردهایم، وقتی که سیستم جمعآوری آب در پایین وجود نداشته باشد این آب هدر خواهد رفت. مثلا ممکن است ۲ میلیمتر اضافه کنید و اگر سیستم جمع آوری مناسبی نداشته باشید، این ۲ میلیمتر تبخیر شود و یا نتوانید از آن استفاده کنید. بنابراین عملیاتهای باروری عمدتاً در مناطقی انجام میشود که امکان جمعآوری آب وجود داشته باشد؛ مثلاً پشت سدها و بهگونهای این دستکاری را انجام میدهند که آب جایی جمع شود و بتوان بهرهبرداری لازم را از آن کرد.
محدودیتهای فناوری بارورسازی
- حداکثر افزایش ۱۰ درصدی بارشها
- نیاز به شرایط جوی خاص (وجود ابر مناسب)
- اثرگذاری محلی و موقت
- عدم حل مشکل خشکسالیهای بلندمدت
چالشهای زیستمحیطی
- استفاده از مواد شیمیایی مانند یدید نقره
- عدم قطعیت درباره اثرات بلندمدت
- احتمال تغییر الگوهای طبیعی بارش
- نگرانی از تأثیر بر اکوسیستمهای طبیعی
ملاحظات اقتصادی
- هزینه بالای عملیات بارورسازی
- نیاز به تجهیزات پیشرفته و نیروی متخصص
- بازدهی پایین در مقایسه با سرمایهگذاری
- اولویت روشهای مدیریت مصرف با بازدهی بالاتر
راهکارهای جایگزین
- کاهش هدررفت آب در شبکههای توزیع
- توسعه سیستمهای آبیاری مدرن در کشاورزی
- بازیافت و استفاده مجدد از آب
- فرهنگسازی مصرف بهینه آب شرب