آسیانیوز ایران؛ سرویس سیاسی:
فضای مجازی این روزها شاهد انتشار گسترده ادعایی هولناک بوده است: اینکه کادر پزشکی قانونی مشهد افشا کردهاند که پیش از اعدام مجیدرضا رهنورد، او را بیهوش کرده و اعضای بدنش را خارج نمودهاند. این ادعا آنقدر شدید و تکاندهنده بود که مانند آتشی در خشکزار در شبکههای اجتماعی پخش شد. اما در دنیای امروز، که انتشار اخبار جعلی به امری عادی تبدیل شده است، باید پیش از پذیرش هر ادعایی، خصوصا ادعاهای حساس و التهاببرانگیز، به دنبال سند و مدرک بود. آیا هیچ نهاد معتبر بینالمللی مانند عفو بینالملل، دیده بان حقوق بشر یا سازمان ملل که پرونده رهنورد را زیر ذرهبین داشتهاند، به چنین موضوعی اشارهای کردهاند؟
پاسخ منفی است. بررسی دقیق گزارشهای این نهادها و همچنین گزارشهای رسانههای مستقل داخلی و خارجی که به دقت این پرونده را رصد کردهاند، نشان میدهد که کوچکترین اشارهای به چنین موضوعی وجود ندارد. تنها تصاویر منتشر شده، وجود طناب دار بر گردن او را تأیید میکنند.
پس منشأ این ادعا چیست؟!
به نظر میرسد این شایعه بر پایه هیچ سند، شهادت یا گزارش معتبری استوار نیست و صرفا برای ایجاد هیجان و جریانی احساسی در فضای مجازی ساخته شده است. اما این موضوع، هرگز از شدت فجایعی که بر مجیدرضا رهنورد رفته است، نمیکاهد. این ادعا را میتوان از چند منظر رسانهای، حقوقی و اجتماعی مورد تحلیل قرار داد:
۱. تحلیل رسانهای و جنگ روانی
این ادعا نمونه کلاسیکی از اخبار جعلی (Fake News) است که با اهداف خاصی در فضای مجازی منتشر میشود:
-
هدف احساسی کردن فضا
چنین ادعاهای هولناکی باعث میشوند خشم و انزجار عمومی نسبت به یک نهاد (در این مورد نظام جمهوری اسلامی) به اوج برسد و فضای عقلانی و منطقی برای تحلیل واقعیات از بین برود.
-
انحراف اذهان از اصل ماجرا
تمرکز روی یک ادعای اثباتنشده (برداشت اعضا) میتواند توجه را از موارد اثباتشده و بسیار جدیتر (مانند شکنجه، محاکمه ناعادلانه، اعترافات اجباری و اعدام سریع) منحرف کند. این خود میتواند نوعی سایهاندازی رسانهای باشد.
-
بیاعتبار کردن مخالفان
وقتی ادعایی بسیار شدید مطرح میشود و سپس به راحتی رد میگردد، این فرصت برای طرف مقابل فراهم میآورد تا کل انتقادات وارده را "شایعه" و "غیرواقعی" خوانده و آن ها را بیاعتبار کند.
۲. تحلیل حقوقی-پزشکی
-
عدم وجود شواهد فیزیکی
ادعای برداشت اعضا، نیازمند مدارک فیزیکی و پزشکی است که توسط پزشکی قانونی مستقل قابل بررسی باشد. در پرونده رهنورد، چنین بررسی مستقلی صورت نگرفته است.
-
سخن گفتن به نام "کادر پزشکی"
منبع این ادعا به طور مبهم "کادر پزشکی" عنوان شده، بدون اینکه هیچ فرد خاصی نام برده شود یا سند محرمانهای افشا گردد. این از نشانههای کلاسیک شایعهپردازی است.
۳. تحلیل منبع و راستیآزمایی
-
منبع اولیه
این ادعا ابتدا در کدام شبکه اجتماعی و توسط چه کسی مطرح شد؟ آیا این منبع سابقه انتشار اخبار معتبر را دارد؟ معمولاً چنین ادعاهایی از کانالها یا صفحاتی با هویت نامشخص آغاز میشود.
-
تکثیر بدون راستیآزمایی
متأسفانه سرعت انتشار در فضای مجازی به قدری زیاد است که بسیاری از کاربران بدون کوچکترین بررسی، محتوا را به اشتراک میگذارند و به دامنه شایعه دامن میزنند.
جمعبندی
ادعای خارج کردن اعضای بدن مجیدرضا رهنورد، بر پایه هیچ سند و مدرک معتبری استوار نیست و به احتمال قوی یک شایعه و عملیات روانی است. اما این به معنای تبرئه سیستم قضایی ایران نیست. بلکه باید بر نقضهای فاحش و اثباتشده حقوق بشر در این پرونده که به اندازه کافی هولناک هستند، متمرکز شد. پرداختن به شایعات، فقط به بیاعتباری منتقدان و انحراف از حقایق اصلی کمک میکند.