به گزارش آسیانیوز ایران ؛ نرخ ارز در هر کشوری یکی از مهمترین شاخصهای اقتصادی است که بهطور مستقیم با زندگی مردم، قدرت خرید، تجارت، سرمایهگذاری و حتی روان جامعه ارتباط دارد. در ایران، دلار آمریکا نه تنها یک ارز خارجی، بلکه «خطکش اقتصادی» برای سنجش تحولات مالی، سیاسی و اجتماعی به شمار میآید. بررسی تاریخی نرخ دلار از سال ۱۳۵۷ تا مهر ۱۴۰۴ نشان میدهد که این ارقام درواقع روایتگر دههها تصمیمگیریهای اقتصادی، فشارهای خارجی، تورم داخلی و تغییرات سیاستهای پولی هستند.
دهه ۵۰؛ دلار تکرقمی
در سال ۱۳۵۷، دلار رسمی حدود ۷ تومان و دلار آزاد حدود ۱۰ تومان بود. این ثبات نسبی حاصل سیاستهای تثبیت ارزی و درآمدهای نفتی بالا در دهه ۵۰ بود. پس از وقایع ۵۷، اولین نشانههای فشار ارزی نمایان شد، اما نرخ دلار همچنان در سطوح پایین باقی ماند.
دهه ۶۰؛ جنگ و اقتصاد بسته
در دهه ۶۰، به دلیل جنگ جمهوری اسلامی و عراق، محدودیتهای شدید ارزی و سیاستهای اقتصاد بسته، نرخ رسمی دلار در سطح ۷ تومان ثابت نگه داشته شد. دلار آزاد بهتدریج افزایش یافت و در سال ۱۳۶۷ به حدود ۷۴ تومان رسید. این فاصله آغاز شکاف میان نرخ رسمی و بازار آزاد بود.
حسینعلی شهریاری نماینده مجلس: کلیه بفروشید اگر در فقر هستید !
دهه ۷۰؛ دوران آزادسازی و شوک ارزی
با پایان جنگ و آغاز برنامههای توسعه در دولت سازندگی، سیاستهای آزادسازی اقتصادی به اجرا درآمد. دلار آزاد از حدود ۹۹ تومان در سال ۱۳۷۰ به ۴۷۸ تومان در ۱۳۷۷ رسید. این جهش ارزی همزمان با تورم بالا و آزادسازی تدریجی واردات بود. در همین دوره، مردم برای نخستین بار شاهد تأثیر مستقیم نوسانات ارزی بر زندگی روزمره شدند.
دهه ۸۰؛ ثبات نسبی با پشتوانه نفت
دهه ۸۰ را میتوان دورهای نسبتاً باثبات دانست. در این سالها، بهویژه به دلیل افزایش درآمدهای نفتی، دولت توانست نرخ رسمی دلار را حدود ۷۰۰ تومان حفظ کند. دلار آزاد نیز در محدوده ۸۰۰ تا ۱۲۰۰ تومان نوسان داشت. این ثبات نسبی، اعتماد عمومی را افزایش داد، اما درواقع پایههای شکنندهای داشت، زیرا بهشدت به درآمدهای نفتی وابسته بود.
دهه ۹۰؛ آغاز طوفان ارزی
دهه ۹۰ نقطهی عطفی در تاریخ ارزی ایران است. از سال ۱۳۹۰، دلار آزاد حدود ۱۰۰۰ تومان بود، اما تحریمهای شدید و کاهش فروش نفت باعث جهشهای بیسابقه شد. در سال ۱۳۹۷، دلار آزاد به بیش از ۱۵ هزار تومان رسید و در ۱۳۹۹ از ۲۵ هزار تومان عبور کرد. این دهه، شکاف میان نرخ رسمی و آزاد را به اوج رساند؛ درحالیکه نرخ رسمی حدود ۴۲۰۰ تومان (معروف به دلار ترجیحی) تعیین شده بود، نرخ آزاد چند برابر آن در بازار معامله میشد.
دهه ۱۴۰۰؛ از بحران تا جهش تاریخی
از آغاز دهه ۱۴۰۰، نرخ دلار آزاد وارد کانالهای جدید شد. در سال ۱۴۰۰ حدود ۲۵ هزار تومان بود، اما با گذر زمان و تشدید مشکلات اقتصادی، افزایش تورم و تداوم تحریمها، مسیر صعودی ادامه یافت. در سال ۱۴۰۲ دلار آزاد حدود ۵۰ هزار تومان و در نیمه ۱۴۰۳ به بیش از ۹۷ هزار تومان رسید. سرانجام در مهر ۱۴۰۴، دلار آزاد به حدود ۱۱۰ هزار تومان رسید؛ سطحی که برای بسیاری از کارشناسان نماد فرسایش اعتماد عمومی به پول ملی و چالشی بزرگ برای سیاستگذاران است.
شکاف میان نرخ رسمی و آزاد
یکی از ویژگیهای مهم اقتصاد ایران در این چهار دهه، وجود همیشگی شکاف میان نرخ رسمی و آزاد بوده است. اگرچه در برخی سالها این شکاف کوچک بوده، اما از اوایل دهه ۹۰ به بعد، فاصله به چندین برابر رسیده است. دلار رسمی بهعنوان ابزاری برای واردات کالاهای اساسی و حمایتهای دولتی تعیین میشد، اما در عمل، بازار آزاد نرخ واقعی و اثرگذار را مشخص میکرد.
بیارزشترین پول جهان
پیامدهای نوسانات ارزی
۱. تورم عمومی: افزایش نرخ دلار مستقیماً باعث رشد قیمت کالاهای وارداتی و سپس موجهای تورمی شد.
۲. بیثباتی سرمایهگذاری: نوسانات ارزی اعتماد سرمایهگذاران داخلی و خارجی را کاهش داد.
۳. کاهش قدرت خرید مردم: هر جهش ارزی بهطور مستقیم بر سبد معیشت مردم اثر گذاشت.
۴. گسترش شکاف طبقاتی: گروههای وابسته به ارز دولتی سود بردند، در حالی که طبقه متوسط و پایین آسیب دیدند.
روایت دلار؛ آینه اقتصاد ایران
هر عدد در این جدول، یک داستان است؛ داستانی از تحریمها، کسری بودجه، سیاستهای ارزی و حتی بحرانهای اجتماعی. از دلار ۱۰ تومانی سال ۱۳۵۷ تا دلار ۱۱۰ هزار تومانی مهر ۱۴۰۴، این مسیر نهفقط نمودار قیمت ارز، بلکه روایت تاریخ معاصر ایران است.
نقشهی اقتصاد ایران
سفر دلار در اقتصاد ایران، بازتابی از مسیر پرچالش کشور در چهار دهه گذشته است. این سفر نشان میدهد که سیاستهای کوتاهمدت، اقتصاد وابسته به نفت و نبود اصلاحات ساختاری، بارها کشور را در معرض شوکهای ارزی قرار داده است. اکنون نرخ ارز به نمادی از وضعیت کلی اقتصاد بدل شده و نگاه به آینده نیز وابسته به تصمیماتی است که در زمینههای پولی، مالی و دیپلماسی اتخاذ خواهد شد.