به گزارش آسیانیوز ایران ؛ انجمن حجتیه یکی از تأثیرگذارترین و در عین حال جنجالیترین نهادهای مذهبی ایران در دوران معاصر است که در دهه ۱۳۳۰ خورشیدی توسط شیخ محمود ذاکرزاده تولایی معروف به شیخ محمود حلبی تأسیس شد. هدف اولیه این انجمن مقابله با گسترش دین بهائی در ایران بود. این سازمان که به صورت غیررسمی فعالیت میکرد، در طول سالها به یکی از شبکههای گسترده مذهبی و اجتماعی تبدیل شد که توانست در حوزههای مختلف فرهنگی، مذهبی و حتی سیاسی تأثیر بگذارد.
آرم انجمن حجّتیه
اهداف و رویکردها
هدف اصلی: مبارزه با بهائیت
هدف اولیه انجمن حجتیه، مقابله با گسترش نفوذ بهائیان در جامعه ایران بود. شیخ محمود حلبی و یارانش بر این باور بودند که گسترش بهائیت تهدیدی برای هویت شیعه است. انجمن تلاش داشت از طریق مناظرههای علمی، تبلیغات و آموزش نیروهای متخصص، این هدف را دنبال کند. هرچند متأثرین از انجمن حجتیه در دهه هفتاد و هشتاد، حرکت جدیدی را در تبلیغ اندیشههای مذهبی آغاز کردند که بیش از همه به وحدت شیعه و سنی آسیب میزد.
رویکرد غیرسیاسی
یکی از ویژگیهای برجسته انجمن حجتیه، رویکرد غیرسیاسی آن بود. این انجمن معتقد بود که تا زمان ظهور امام مهدی ، نباید در سیاست دخالت کرد. این دیدگاه باعث شد که حجتیه در زمان حکومت پهلوی از حمایت ضمنی دولت برخوردار شود، چرا که فعالیتهای آن به نوعی با جریانهای ضدشاهنشاهی که علیه حکومت فعالیت میکردند، تقابل داشت.
ساختار سازمانی و فعالیتهای انجمن حجتیه
آموزش و تربیت نیرو
انجمن حجتیه از همان ابتدا به آموزش و تربیت نیروهای متخصص و متعهد توجه ویژهای داشت. دورههای آموزشی این انجمن شامل مباحثی در زمینه تاریخ ادیان، مناظرههای کلامی و اصول اعتقادی بود. این آموزشها معمولاً در جلسات خصوصی و با نظارت مستقیم اعضای ارشد انجمن برگزار میشد.
فعالیتهای تبلیغی
اعضای انجمن حجتیه در بسیاری از شهرهای ایران فعالیت داشتند و جلسات تبلیغی برای مقابله با بهائیت برگزار میکردند. آنها از روشهای مختلفی از جمله برگزاری مناظره، انتشار کتابها و جزوات، و استفاده از رسانههای موجود بهره میبردند.
تأثیرات اجتماعی و فرهنگی انجمن حجتیه
تأثیر در حوزه آموزش
بسیاری از اعضای انجمن حجتیه پس از گذراندن دورههای آموزشی، به عنوان مبلغین مذهبی در مدارس، دانشگاهها و حوزههای علمیه فعالیت میکردند. این امر باعث شد که انجمن نقش مهمی در تربیت نسل جدیدی از مذهبیون ایفا کند.
نفوذ در نهادهای حکومتی
پس از وقایع ۵۷، برخی از اعضای سابق انجمن حجتیه توانستند در نهادهای حکومتی و مذهبی نقشآفرینی کنند. هرچند که رویکرد غیرسیاسی انجمن با دیدگاههای جمهوری اسلامی تضاد داشت، اما تجربه سازمانی و توان مدیریتی اعضای آن، باعث شد که آنها در حوزههای مختلف به کار گرفته شوند.
انتقادات و چالشها
اختلاف با جریانهای جمهوری اسلامی
یکی از مهمترین انتقاداتی که به انجمن حجتیه وارد شده، رویکرد غیرسیاسی آن است. در دوران جمهوری اسلامی، بسیاری از نیروهای وابسته به جمهوری اسلامی این انجمن را به بیتفاوتی نسبت به مسائل سیاسی و اجتماعی متهم میکردند.
اتهام وابستگی به حکومت پهلوی
برخی از منتقدان، انجمن حجتیه را به همکاری با حکومت شاهنشاهی متهم کردهاند. این اتهام به دلیل عدم تقابل این انجمن با حکومت و حتی برخورداری از حمایتهای ضمنی برخی نهادهای حکومتی مطرح شده است.
تضاد با ولایت فقیه
پس از وقایع ۵۷، انجمن حجتیه به دلیل مخالفت با نظریه ولایت فقیه، مورد انتقاد جدی قرار گرفت. این اختلاف باعث شد که فعالیتهای این انجمن به تدریج کاهش یابد و حتی در مقاطعی متوقف شود.
سید حسن افتخارزاده: رهبر معنوی حجتیه پس از حلبی
زندگینامه و تحصیلات
سید حسن افتخارزاده سبزواری، جانشین شیخ محمود حلبی و یکی از شخصیتهای کلیدی انجمن حجتیه، در سال ۱۳۲۱ در سبزوار به دنیا آمد. وی تحصیلات حوزوی خود را در حوزه علمیه مشهد آغاز کرد و در ادامه به حوزه علمیه قم رفت. او همچنین دارای تحصیلات دانشگاهی در رشته فلسفه و حکمت اسلامی بود و رساله دکترای خود را با موضوع "عدل الهی در فلسفه اسلامی و کلام" به پایان رساند.
نقش در انجمن حجتیه
افتخارزاده پس از مرگ شیخ محمود حلبی در سال ۱۳۷۶، به عنوان رهبر معنوی انجمن حجتیه انتخاب شد. وی تلاش کرد تا رویکردهای علمی و فلسفی را در فعالیتهای انجمن تقویت کند. در دوران رهبری او، انجمن حجتیه به نقد مباحث فلسفی و کلامی پرداخت و کتابها و مقالات متعددی در این زمینه منتشر کرد.
آثار و تألیفات
افتخارزاده آثار متعددی در زمینه فلسفه اسلامی، کلام و تاریخ تشیع به نگارش درآورده است. برخی از مهمترین آثار وی عبارتند از:
- عدل الهی در فلسفه اسلامی و کلام
- تاریخ غیبت کبری
- گفتارهایی پیرامون امام زمان
- ترجمه و تحقیق بر شرح هدایه ابن اثیریه
مرگ سید حسن افتخارزاده
افتخارزاده در ۲۷ دی ۱۴۰۳ در سن ۸۸ سالگی به دلیل بیماری سرطان مرد. مراسم مرگ وی با حضور گسترده شاگردان، همفکران و شخصیتهای مذهبی برگزار شد.
تأثیرات انجمن حجتیه بر جامعه امروز
بازتعریف مبارزه مذهبی
انجمن حجتیه با تمرکز بر مبارزه علمی و کلامی با ادیان و فرق دیگر، الگویی جدید از مبارزه مذهبی را معرفی کرد. این الگو، به جای تقابل فیزیکی، بر مناظره و مباحثه تأکید دارد.
تربیت نیروهای مذهبی
انجمن حجتیه در طول سالها فعالیت خود، هزاران نیروی مذهبی را تربیت کرده است که بسیاری از آنها در حوزههای مختلف علمی، فرهنگی و مذهبی نقشآفرینی کردهاند.
تأثیر در نهادهای آموزشی و پژوهشی
بسیاری از اعضای انجمن حجتیه پس از بهمن ۵۷، در نهادهای آموزشی و پژوهشی به فعالیت پرداختند و توانستند تأثیرات قابلتوجهی در این حوزهها بگذارند.
میراث تفکر انجمن حجتیه
انجمن حجتیه با وجود تمامی انتقادات و چالشهایی که با آن مواجه بوده، یکی از تأثیرگذارترین نهادهای مذهبی ایران در قرن اخیر محسوب میشود. این انجمن با تأکید بر آموزش، تبلیغ و مبارزه علمی، الگویی متفاوت از فعالیت مذهبی ارائه کرد. هرچند که اختلافات با جریانهای وابسته به جمهوری اسلامی و دیدگاههای خاص این انجمن درباره سیاست و مهدویت، باعث شد که فعالیتهای آن در مقاطعی متوقف شود، اما تأثیرات آن بر جامعه مذهبی ایران همچنان محسوس است. سید حسن افتخارزاده به عنوان یکی از رهبران این انجمن، نقش مهمی در تداوم و توسعه فعالیتهای علمی و مذهبی آن داشت و میراث فکری وی همچنان در میان شاگردان و همفکرانش باقی است.