آسیانیوز ایران؛ سرویس سیاسی:
پوریا زرشناس - دکترای اقتصاد انرژی های تجدیدپذیر
ایالات
متحده هیچ منافع حیاتی در دریای اژه ندارد؛
*هنری
کیسینجر
جمله
بالا، یک نقل قول قابل توجه مربوط به تنش های گسترده تر در منطقه دریای اژه از
وزیر امور خارجه سابق ایالات متحده است. همین جمله به تنهایی نشان دهنده پیچیدگی
های ژئوپلیتیکی و برداشت های خارجی از مناقشه ترکیه و یونان است. پس از فروپاشی
امپراطوری عثمانی و پایان جنگ جهانی اول، بر اساس معاهده لوزان سال ۱۹۲۳، مقرر شد حضور
نظامی نیروهای اروپایی در ترکیه و درگیری نظامی بین یونان و ترکیه متوقف شود. بدینسان
استقلال ترکیه تضمین و از همه مهمتر سرزمینها و بهویژه جزایر بین دو کشور ترکیه
و یونان تقسیم شد. با وجود این، ترکیه و یونان از آن زمان به دلیل اختلافات پیچیده
که مورد اشاره قرار خواهد گرفت، دست کم تاکنون ۴ بار با یکدیگر وارد
جنگ شدهاند. طی
ماه های اخیر، تنش کلامی و جنگ لفظی بین دو کشور عضو ناتو بالا گرفته است. یونان،
ترکیه را متهم میکند که با بحث درباره حاکمیت جزایر خود در دریای اژه، شروعکننده
این جدال بوده و در مقابل ترکیه هم یونان را متهم میکند که با تحریک آمریکا و
اتحادیه اروپا، نزاع بیسابقهای را علیه آنکارا آغاز کرده است.
گستره تنش از دریای اژه تا مدیترانه
نقطه مرکزی جدل میان دو همسایه، دریای اژه و دریای مدیترانه
است که دو طرف بر سر تقسیمات و حریم دریایی و تجاوز به حریم هوایی در آن، دچار
اختلاف هستند. دریای اژه با موقعیت
جغرافیایی منحصر به فردی که دارد، مشکلات بسیاری میان ترکیه و یونان ایجاد کرده
است. یکی از مهمترین آنها اینست که دو کشور نتوانستند بر سر مرزهای دریایی به
توافق برسند. یونان میگوید حق دارد طبق کنوانسیون سازمان ملل متحد در مورد حقوق
دریاها، محدوده آبهای سرزمینی خود را تا ۱۲ مایل (۱۹.۳
کیلومتر) گسترش بدهد. ترکیه که عضو این
کنوانسیون نیست، در مانیفستی در پارلمان این کشور، یونان را تهدید کرده بود که این
کار را انجام ندهد. بر اساس این مانیفست که ۱۹۹۵ میلادی
در پارلمان ترکیه تصویب شده، چنین اقدامی از طرف یونان به عنوان «کاسوس بلی» یا
«دلیل جنگ» تلقی خواهد شد. آنکارا معتقد است درصورتی
که یونان آبهای سرزمینی خود را طبق کنوانسیون گسترش بدهد، راههای آبی ترکیه به
دریای آزاد به طور جدی محدود میشود و این چیزی نیست که ترکیه بتواند تحمل کند. در نبود یک توافقنامه مشترک مرزی، یونان حریم
دریایی خود را ۶ مایل (۹.۶ کیلومتر)
در نظر گرفته اما میگوید حریم هوایی این جزیرهها ۱۰ مایل (۱۶ کیلومتر)
است؛ چیزی که ترکیه با آن مخالفت دارد.
اختلاف دیرینه بر سر جزیره قبرس
استقلال یونان از قلمروی عثمانی موجب شد که آتن به تدریج به
فکر تصرف جزیره قبرس که در دریای مدیترانه قرار دارد و الحاق آن به خاک خود تلاشهایی
را صورت دهد. این موضوع موجب شد تا ترکیه نیز با شعار حمایت از ترکهای ساکن در
بخش شمالی این جزیره در ۲۰ ژوئن سال ۱۹۷۴ نیروهای نظامی خود
را با هدف اشغال این منطقه وارد قبرس شمالی کند. ارتش ترکیه سرانجام توانست
در هفدهم اوت سال ۱۹۷۴ در یک عملیات ضربتی بخش شمال قبرس را
به اشغال خود درآورد. «بلنت اجویت» نخستوزیر چپگرای ترکیه در همان زمان اعلام کرد
که عملیات ارتش کشورش در واکنش به کوششهای یونان برای ضمیمه کردن قبرس به خاک خود
انجام گرفته است. پس از زد و خوردهای متعدد میان ارتش ترکیه و ساکنان ترک تبار
قبرس با طرفهای یونانیتبار سرانجام دو طرف آتشبس را پذیرفتند، آتشبسی که تا به
امروز پایدار مانده است. هم اکنون ۳۸% از خاک جزیره قبرس با نام قبرس شمالی تحت کنترل
دولتی وابسته به ترکیه است. در ۱۹۸۳
ترکهای بخش شمالی قبرس با عنوان «دولت فدراتیو ترک قبرس شمالی» اعلام استقلال
کردند، ولی این استقلال از سوی هیچ کشوری به رسمیت شناخته نشد و ترکیه تنها کشوری
میباشد که استقلال آنان را به رسمیت شناخته است! جمعیت قبرس نیز پس از این
درگیری دچار دگرگونی شده است، به جز کوچ ترکهای قبرس به شمال و یونانیها به
جنوب جزیره، گفته شده که حدود ۱۲۰ هزار نفر هم از خاک ترکیه به شمال قبرس
کوچانده شدهاند. همچنین ترکها، یونانیتبارهای قبرس را از خانههایشان رانده و
مانع بازگشت دوباره آنان به شمال این جزیره شدهاند. قبرس شمالی هم اکنون ذیل
تحریمهای سازمان ملل متحد قرار دارد و به دلیل بروز جنگ بر هر دو طرف شمالی و
جنوبی این جزیره تحریمهای تسلیحاتی اعمال میشود. اما یک مرتبه آمریکا تحریم
تسلیحاتی علیه قبرس را برای سال مالی ۲۰۲۳ لغو
کرد.
اهداف پشت پرده آمریکا از نظامی کردن منطقه
یکی از این مشکلات کنونی، نظامی کردن جزایری است که باید
غیرنظامی باقی بماند. ترکیه، یونان را متهم کرده که تسلیحات سنگین و سربازانش را
به جزایر نزدیک به خاک ترکیه فرستاده است؛ در حالی که پیمانهای ۱۹۲۳
لوزان و ۱۹۴۷ پاریس، یونان را از مسلح کردن این جزایر منع میکند. بسیاری در دولت ترکیه باور دارند که یونان به
عمد به دنبال تنش است، تا نقش رو به رشد و چهره مثبت ترکیه در بحران منطقهای پس
از حمله روسیه به اوکراین را خراب کند. از طرفی سران آنکارا معتقدند که در
اختلافات ارضی بین دو کشور، سیاست آمریکا به نفع یونان تغییر کرده و دسترسی نظامی
آمریکا به پایگاه های یونان افزایش یافته است. در همین راستا «رجب طیب
اردوغان» رئیس جمهوری ترکیه به تازگی گفته است که «آمریکا با حمایت تسلیحاتی از
یونان در جزایر، دروازه رقابت تسلیحاتی را باز میکند» و ترکیه نیز پس از متهم
کردن یونان به استقرار خودروهای زرهی آمریکا در دو جزیره دریای اژه در نزدیکی
سواحل ترکیه، سفیر یونان را احضار کرد و به واشنگتن اعتراض کرد. آخرین تشدید تنش آنکارا و آتن زمانی آغاز شد که
منابع امنیتی ترکیه تصاویر هوایی را به اشتراک گذاشتند که ظاهرا کشتی های بارگیری
شده با خودروهای زرهی آمریکا در دو جزیره لسبوس و ساموس یونان پهلو می گیرند. از نگاه ناظران، بازیگرانی چون آمریکا در جهت
اهداف خود بر طبل جنگ میکوبند و بیمیل نیستند برای فروش تسلیحات نظامی، مقدمات
یک جنگ خانمانسوز دیگر را این بار در شرق دریای مدیترانه فراهم سازند؛ همان
تاکتیکی که پیشتر در اوکراین پیاده کردند و قصد داشتند در تایوان نیز اجرایی کنند
که در آن منطقه ناکام ماندند. اگرچه برخی کارشناسان
معتقدند قرائن و شواهد زیادی وجود دارد که بر اساس آن در مقطع زمانی کنونی و شرایط
دو کشور، اجازه وارد شدن به یک نزاع و جنگ تمام عیار میان آنکارا و آتن و حتی
نیکوزیا را نمیدهد؛ اما نمیتوان فرضیه جنگ را به طور کامل رد کرد چرا که بسیاری
از نبردها درست زمانی که کسی انتظار آن را ندارد، آغاز می شوند. ترکیه اخیراً به طرق مختلف از جمله بهرهبرداری از
ظرفیتهای بینالمللی، نقض قراردادهای مربوط به ممنوعیت تسلیح جزایر دریای اژه و
مدیترانه از سوی دولت محافظهکار یونان را در عرصۀ بینالمللی و رسانهای برجستهتر
میکند. از نگاه آنکارا اگرچه تسلیح جزایر اژه و مدیترانه در پیمان ۱۹۲۳ لوزان و پیمان صلح پاریس در ۱۹۴۷ ممنوع اعلام شده است، اما
یونان به تسلیح این جزایر ادامه میدهد و جزایر را به زرادخانۀ مهمات تبدیل کرده
است. اقدامی که به طور جدی امنیت ملی ترکیه را تهدید میکند. ترکها مدعیاند
همسایۀ ناآرام خود از سال ۱۹۶۰
با استناد به پیمان مونترو ۱۹۳۶،
بسیاری از جزایر در دریای اژه، به ویژه لیمنوس - ساموثراکی را بیش از گذشته مسلح
کرده است. ترکیه
از کانالهای دیپلماتیک نقض آشکار مقررات در جزایر از سوی یونان را در مجامع بینالمللی
و منطقهای تبیین کرده و بر این باور است اگر یونان مطابق معاهدات نتواند به
تعهداتش عمل کند، نمیتواند در مورد سایر حقوق دریایی مطرح شده در این معاهدات
ازجمله تعیین قلمروی دریایی خود نیز ادعایی داشته باشد. ترکیه در این خصوص بارها
یادداشت اعتراضآمیز به آتن ارائه کرده اما دولت یونان بهرغم عضویت در ناتو،
قراردادهای بینالمللی را نادیده گرفته و به تشدید تنشها دامن میزند. ترکها بر
این باورند در جغرافیای دریای مدیترانه شرقی نقش بسیار مؤثری در تأمین و حفظ صلح و
ثبات در منطقه دارند و این یونان است که رزمایشهای نظامی مختلفی با هدف اقدامات
تحریکآمیز برگزار و جزایر یونان را به صورت غیرقانونی مسلح کرده و در دریای اژه و
دریای مدیترانه شرقی برخلاف حقوق بینالمللی به اقدامات تحریکآمیز دست میزند.
یونان برخلاف اصل ۶ مایل
حریم دریایی، حریم هوایی خود را ۱۰
مایل اعلام و حقوق بینالمللی هوایی را نقض کرده است.
به باور آنکارا، یونان با رفتار خود امنیت ترکیه
را مورد تهدید قرار داده و تعرضات یونان ممکن است تشدید تنش را به دنبال داشته که
به سهم خود عواقبی منفی برای صلح و امنیت فرا منطقه خواهد داشت. آنها تلاش دارند
تا اوضاع را بهگونهای وانمود کنند که گویی فقط یک مشکل بین دو کشور، یعنی تحدید
فلات قاره و منطقۀ انحصاری اقتصادی، وجود دارد. در واقع این فقط یکی از چندین
مسائل دیرینه بین دو کشور همچون وسعت آبهای سرزمینی و حریم هوایی، حاکمیت جزایر و
صخرههایی است که از طریق معاهدات معتبر بینالمللی به یونان واگذار نشدهاند.
متقابلاً در مواضع محافظهکاران یونان نه تنها از نظامی شدن جزایر اژه اظهار
پشیمانی نمیشود، بلکه از نظامی شدن این جزایر تا زمانی که تهدید علیه جزایر
یونانی وجود دارد، سخن گفته میشود و مسلح کردن جزایر را بر اساس حق حاکمیتی خود
ضروری میدانند. به اعتقاد آتن، آنکارا مقامات یونان را در صورت اجرای حقوق مشروع
خود تهدید به جنگ کرده، حاکمیت ملی و حقوق حاکمیتی یونان را زیر سؤال برده، خاک
سایر کشورها را اشغال کرده و با حفظ ارتش و سایر نیروها در دیگر کشورها، آنها را
بیثبات میکند. به
نظر میرسد اشاره یونان به سیاست خارجی دولت حزب عدالت و توسعه در این دوران است
که با عملیات نظامی علیه سوریه آغاز شد و تنها مبتنی بر قدرت نظامی بود و با اعزام
نیروی نظامی به لیبی، ایجاد پایگاههای نظامی در قطر و سومالی و اقدامات دولت
ترکیه برای اکتشاف منابع نفت در شرق مدیترانه و دریای اژه با پشتیبانی نیروی
دریایی، ادامه یافت. اردوغان که چند سالی است پایگاههایی را از مدیترانه گرفته تا
دریای سرخ، از اقیانوس هند گرفته تا خلیجفارس ایجاد کرده، با شناور کردن کشتیهای
خود، تلاش دارد ترکیه را به عنوان کشوری مستقل معرفی میکند. اما همزمان در یک
سال اخیر که دولت ترکیه فشارهای بینالمللی و به ویژه اروپایی را در موضوعات مورد
اختلاف خود با یونان و قبرس تحمل میکند، تلاش دارد برای فرار از موج فشارها و
انتقادات بینالمللی از یکسو ادعاهایی را علیه همسایه پردردسر خود مطرح کند و از
سویی خود را کشوری که به دنبال حسن همجواری و رابطه مسالمتآمیز و همکاری با
همسایگان است، رهبران یونان را به انصراف از تسلیح جزایر و عمل به تعهدات خود در
قبال معاهدات موجود طرفین دعوت کند.
تردیدی نیست نقض آشکار عهدنامههای موجود از سوی
هر دو طرف موجب افزایش تنش در منطقه شده و هر یک با تشکیل بلوکهای منطقهای و
امضای موافقتنامههای متعدد چندجانبه در ایجاد تنش در منطقه مدیترانه سهم جداگانهای
ایفا میکنند. یونان در سالهای اخیر تلاش میکند که اختلافات خود با ترکیه را به
ایجاد اختلاف میان ترکیه با اتحادیه اروپا و ترکیه با آمریکا و ترکیه با ناتو
تبدیل کند. رویکرد
تهاجمی هر دو طرف که مغایر با قوانین بینالمللی، نقض قوانین آبهای سرزمینی و
فلات قارهای، مسلح کردن جزایر در دریای اژه و شرق مدیترانه است امنیت ملی هر دو
طرف را با چالشهای جدی روبرو کرده است. در موج جدید این تنشها هیچیک از طرفین
مسئولیت آغاز و ادامۀ آن را بر عهده نگرفته و دیگری را به سهمخواهی بیشتر در
رابطه با مرز قلمرو دریایی بر مبنای جزایر کوچکی که در چند کیلومتری سواحل یکدیگر
واقع شده است، متهم میکنند. تمامی شواهد نشان میدهد در آیندۀ نزدیک هیچ چشمانداز
روشنی برای کاهش این تنشها متصور نیست.
حتی رایزنیهای سیاسی منظمی که بین وزارتخانههای
خارجه در حال انجام است و همچنین بازدیدها و تماس مقامات دو کشور اگرچه شتاب
بیشتری گرفته است و حتی روابط تجاری، گردشگری، هوایی، پروژههای مربوط به خط کشتی
ازمیر - تسالونیکی، اتصال قطار سریعالسیر بین شهرهای استانبول و تسالونیکی، احداث
پل جدید در یک گذرگاه مرزی و تسهیل ویزا برای بازدید از هفت جزیرۀ یونان نزدیک به
سواحل ترکیه امیدهایی را برای روابط ایجاد کرده بود، اما هیچیک از این توافقات از
ثبات لازم برخوردار نبوده و میتوانند زیر سؤال بروند.
رجب طیب اردوغان فقط از کیریاکوس میتسوتاکیس ناراحت نیست. وی از دست نخست وزیر
یونان بسیار هم عصبانی است که می گوید میتسوتاکیس دیگر برای وی اصلا وجود ندارد.
اگرچه وی این عصبانیت را نشان نداده و با اطمینان در اوایل هفته به خبرنگاران
اعلام کرد: «روابط می تواند ادامه یابد، اما بر اساس قوانین بین المللی.» به هر
حال، او نمی خواهد وارد جدالی شود که با توهین های شخصی همراه است. البته اردوغان به همان اندازه تلاش می کند تا
دولت آتن را به طور شفاهی تحریک کند. یک هفته پیش او در اظهاراتی گفت که دیگر
میتسوتاکیس برای او وجود ندارد. این توهین دیپلماتیک شماره یک بود. اما روز بعد
رئیس جمهور ترکیه قطع تمام روابط دوجانبه با یونان را اعلام کرد. اما در اواسط ماه
مارس 2024 بود که پس از دیدار با میتسوتاکیس، اردوغان اعلام کرد که عصر جدیدی در
روابط یونان و ترکیه آغاز شده است. این اعلام یکجانبه هم دومین توهین دیپلماتیک بود. با این حال، تا کنون حرکت کج و معوج ترکیه، باعث
ناراحتی دولت آتن نشده است. یونان از مدت ها قبل، از نوسانات سیاسی در دولت همسایه
خود مطلع بوده است. برای بسیاری از یونانیها، انتخاب کلمات تند از سوی اردوغان
حتی تبدیل به نوعی تعریف برای آن ها شده است: «هرچه اردوغان تندتر لفاظی کند، همان
قدر معلوم است که کار ما درست تر است.»
ترکیه و یونان هیچ زمانی دوست واقعی برای یکدیگر نبوده اند. آنها
همیشه فقط همسایه و در نتیجه رقیب یکدیگر بوده اند. با گذشت زمان، این نزاع میان
این دو به نوعی جنگ سرد در دریای اژه تبدیل شده است. ریشه بسیاری از مشکلات سال
های اخیر در قعر دریا نهفته که کشورها را از نظر جغرافیایی از هم جدا، اما آن ها
را از نظر سیاسی، احتمالا برای همیشه، متحد می کند: ذخایر گاز طبیعی! این درگیری
بر سر تعیین حدود آب های سرزمینی و منطقه انحصاری اقتصادی است که چند سالی است
توسط رئیس جمهور ترکیه به چالش کشیده شده است. اردوغان حتی تا آنجا پیش
رفت که بخشهایی از معاهده لوزان ۱۹۲۳ را که مرزهای بین دو
کشور را حدود ۱۰۰ سال پیش تعیین کرده است زیر سوال برد. بر
اساس این معاهده، بیش تر جزایر دریای اژه متعلق به یونان هستند و این حتی شامل
جزایری می شود که در مجاورت سرزمین اصلی ترکیه قرار دارند. تعدادی از این جزایر در
شرق دریای اژه به تجهیزات نظامی مجهز شده اند که به تعبیر ترکیه نقض معاهده
های لوزان و پاریس در سال ۱۹۷۴ به شمار می رود. از سویی دیگر، برای
یونان، تسلیح جزایر به تجهیزات و ادوات نظامی یک اقدام پیشگیرانه ضروری در برابر
تهدید ناوچه های آبخاکی در سواحل غربی ترکیه است. پایان دادن به روابط، آن
طور که اردوغان اعلام کرده و نادیده گرفتن همسایگان در حال حاضر عملا غیرممکن است.
برای قطع رابطه به طور موثر، یکی از دو طرف باید به آن اقدام کند. در عوض، دولتهای
آنکارا و آتن همچنان مجبورند به نحوی با یکدیگر کنار بیایند. این دقیقا همان چیزی
است که برای ترکیه بسیار سخت است، چرا که به نظر می رسد همسایه
یونانی اش شریک جدید بسیار قدرتمندی برای خود پیدا کرده است. داشتن چنین شریکی
همان چیزی است که آنکارا دوست می داشت برای خود داشته باشد: ایالات متحده آمریکا!
آمریکایی ها سال هاست در قالب سیاست امنیتی در یونان فعال بوده
اند، اما این فعالیت اخیرا به میزان قابل توجهی گسترش یافته است. پایگاه های نظامی
مختلف همچون دیواری در امتداد ساحل شرقی یونان کشیده شده اند. یکی از نقاط مهم هم
شهر بندری الکساندروپولی است که ایالات متحده از آنجا بیش تر حمایت های نظامی خود
از اوکراین را انجام می دهد. درست در آن سوی مرز،
تحرکات نظامی یونان از همان ابتدا با نگرانی دنبال شده است. آنکارا از آن می ترسد
که کشور همسایه وی اکنون نه تنها در جنگ اوکراین، بلکه به طور کلی در روابط با
ایالات متحده، از جایگاه ترکیه به عنوان کشوری کلیدی برای سیاست امنیتی واشنگتن
پیشی بگیرد. کوستاس ایفانتیس، استاد کنونی دانشگاه پانتئون آتن و مدرس سابق روابط
بینالملل در ترکیه می گوید که ایالات متحده به خاطر کاهش وابستگی ارضی به ترکیه
بیش تر بر یونان تمرکز خواهد کرد. این کارشناس اظهار می دارد که «آنکارا در گذشته
شریک قابل اعتمادی نبوده، نه در سوریه و نه در دریای سیاه.» اردوغان نمی تواند با ایالات متحده وارد بحث شود. در رابطه با
یونان اما همه چیز متفاوت است. یونانی ها هفته هاست که از ورود جنگنده های ترکیه
به حریم هوایی خود شکایت کرده اند که با پرواز بر فراز جزایر دریای اژه یا
الکساندروپولی به گفته وزارت خارجه یونان «حاکمیت ملی» این کشور را نقض کرده اند.
آنکارا نیز به نوبه خود ادعاهای مشابهی را مطرح کرده است: نیروی هوایی یونان بر
فراز خاک ترکیه پرواز کرده است. در اواسط ماه می 2023 و
برای اولین بار بود که اردوغان با صحبت علیه عضویت سوئد و فنلاند در ناتو، اشاره
ای به رابطه این موضوع با
همکاری های میان یونان و ایالات متحده کرد. وی همچنین به اتفاقی که بیش از ۴۰
سال پیش روی داد هم اشاره کرد. در سال ۱۹۸۰ بود که کشورهای عضو
تصمیم به گسترش ائتلاف گرفتند. آن جا بود که با تهدید به وتو ورود مجدد یونان به
ناتو - که قبلا آن را ترک کرده بود - ترکیه توانست تا کفه ترازو را به سمت خود
سنگین تر کند. موافقت آنکارا در آن زمان
با عضویت مجدد یونان به خاطر ایالات متحده بود. گفته میشود که پس از کودتای نظامی
۱۲ سپتامبر ۱۹۸۰ در ترکیه، واشنگتن اینگونه تضمین داده
است: «وتو را رها کنید و ما اطمینان حاصل خواهیم کرد که در آینده مشکلی با یونان
به وجود نیاید.» این معامله از نظر اردوغان، همانطور که وی هم اکنون می گوید، یک
«اشتباه» بود که امروز نباید با سوئد و فنلاند تکرار شود. هیچ واکنشی از طرف آمریکا
انجام نگرفته است. در عوض، دو روز پس از بیانیه اردوغان، میتسوتاکیس نخست وزیر
یونان در ساختمان کنگره در واشنگتن به سخنرانی پرداخت. او نامی از ترکیه نبرد، اما
به صراحت درخواست کرد که دیگر با دولت آنکارا معامله تسلیحاتی صورت نگیرد. کوستاس
میگوید: «البته که این اشاره ای به ترکیه بود. ما در تلاش هستیم تا سرعت روابط آن
ها را کنترل کنیم.» این یک پاسخ طبیعی به تحریکات آنکارا در هفته های اخیر است. پس از سخنرانی میتسوتاکیس ترکیه احساس نگرانی
کرده است. کنگره آمریکا تا کنون از توافق با آنکارا برای ارتقاء جت های اف-۱۶
موجود جلوگیری کرده است. از سوی دیگر، یونان به زودی شانس خوبی برای دریافت
هواپیماهای اف-۱۶ خواهد داشت. این پایان برتری جزئی نیروی هوایی ترکیه خواهد
بود. در این صورت، صنعت تسلیحاتی ترکیه هم هر اندازه که در موقعیت خوبی قرار داشته
باشد و کارآمد باشد، نمی تواند پا به پای این تغییرات حرکت کند. اما اظهارات میتسوتاکیس در واشنگتن، حسادت
آنکارا را نیز برانگیخته است. اردوغان
نخست وزیر یونان را به لابی گری غیرقانونی علیه ترکیه متهم کرده است. در پس این
مسائل، چنین احساس نگرانی در ترکیه وجود دارد که ایالات متحده و یونان می توانند
آن قدر به هم نزدیک شوند که در نهایت با هم علیه ترکیه همکاری کنند. آن چه اردوغان نمی تواند مستقیما به آمریکایی ها
بگوید، حداقل پس از اینکه اولاف شولز صدراعظم آلمان از ترکیه خواست تا خویشتن داری
کند، به آلمان ها گفت: «دخالت آلمان و شرکت آن در کارزار بدنامی علیه ترکیه غیر
قابل قبول است.» در
نامه ای از طرف وزارت امور خارجه ترکیه تاکید شده است که «اظهارات فاقد صلاحیت»
آلمان قاطعانه از طرف این کشور رد میشود.
علاوه بر این، ترکیه به مداخل مستقیم برلین در این درگیری عادت
ندارد. در زمان آنگلا مرکل
صدراعظم سابق نیز پیام های مثبتی به آتن فرستاده می شد. اما در عین حال، به ترکیه ای ها هم با دیپلماسی پشت پرده
اطمینان داده می شد. در همین حال، یونان البته
از هرگونه حمایت متحدان غربی احساس خوشحالی می کند. پروفسور کوستاس می گوید:
«واکنش های غرب ما را شگفت زده نمی کند. به هر حال، ما سالها تلاش کردهایم این
کار را انجام دهیم، زیرا اساسا همیشه از سوی ترکیه احساس خطر کرده ایم.»
احساس تهدید متقابل و تحرکات یونانی-ترکیه ای یک سنت همیشگی
میان این دو بوده است. این موضوع باعث نمی شود که منازعه بین همسایه ها اهمیت
کمتری داشته باشد. گاهی اوقات حتی خطرناک هم بوده است. مثلا تابستان دو سال پیش بود
که دعوا در دریای اژه بسیار بالا گرفت. یونان برای مدت ها در وحشت
به سر می برد. از آن زمان یونانی ها به میزان قابل توجهی بیش تر از قبل در بخش
تسلیحات سرمایه گذاری کرده اند. آیا این اتفاقات می تواند متحدان ناتو را با
مسابقه ای تسلیحاتی تهدید کند؟ کوستاس در این رابطه میگوید: «از قبل وجود داشته
است. این همان چیزی است که این منازعه را بیش تر و بیش تر خطرناک می کند. اوضاع هر
لحظه ممکن است از کنترل خارج شود.» درگیری بین ترکیه
و یونان در دریای اژه پیچیده و عمیقاً ریشه در نارضایتیهای تاریخی، اختلافات ارضی
و ناسیونالیسم دارد. یک قطعنامه به ترکیبی از تلاش های دیپلماتیک، مصالحه متقابل و
همکاری بین المللی نیاز دارد. در اینجا پنج راه حل بالقوه برای کمک به کاهش تعارض وجود
دارد:
میانجیگری و داوری بین المللی
هم ترکیه و هم یونان می توانند با مشارکت در یک فرآیند رسمی میانجیگری که
توسط یک طرف بی طرف مانند سازمان ملل یا اتحادیه اروپا تسهیل می شود، موافقت کنند.
اگر مذاکرات دیپلماتیک متوقف شود، آنها ممکن است داوری الزام آور از طریق دیوان بین
المللی دادگستری، به ویژه در مورد موضوعات کلیدی مانند آب های سرزمینی، حریم هوایی،
و وضعیت جزایر مختلف را در نظر بگیرند.
اقدامات اعتمادساز
ابتکارات با هدف ایجاد اعتماد میتواند شامل ایجاد خطوط مستقیم برای ارتباطات
نظامی برای جلوگیری از سوء تفاهم، انجام تمرینهای جستجو و نجات مشترک در دریای اژه
یا ایجاد چارچوبی برای گفتگوهای دیپلماتیک منظم باشد. چنین اقداماتی میتواند به کاهش
تنشها و ایجاد فضای همکاری بیشتر برای مذاکرات کمک کند.
مدیریت منابع مشترک
هر دو کشور می توانند مدیریت مشترک منابع را در مناطق مورد مناقشه، به ویژه
در مورد حقوق ماهیگیری و ذخایر انرژی بالقوه در دریای اژه بررسی کنند. میتوان موافقتنامههایی
را برای تقسیم درآمد از این منابع و تنظیم دسترسی، و در نتیجه رفع نگرانیهای اقتصادی
و در عین حال ترویج همکاری، ایجاد کرد.
قراردادهای غیرنظامی سازی
غیرنظامیسازی تدریجی برخی جزایر یا مناطق مورد مناقشه در دریای اژه میتواند
بخشی از یک توافق صلح گستردهتر باشد. این رویکرد مستلزم مصالحههای قابل توجهی از
سوی هر دو طرف است، اما میتواند منجر به کاهش تنشها و تقویت احساس امنیت و ثبات در
منطقه شود.
ابتکارات همکاری فرهنگی و اقتصادی
تشویق مبادلات فرهنگی، همکاریهای گردشگری و مشارکتهای اقتصادی میتواند
به تغییر دیدگاهها و تقویت حسن نیت بین دو ملت کمک کند. ابتکارات می تواند شامل کمپین
های مشترک گردشگری، جشنواره های فرهنگی و تبادلات آموزشی باشد که به ایجاد درک متقابل
و اولویت دادن به منافع مشترک بر احساسات ملی کمک می کند. هر یک از این راهحلها نیازمند
اراده سیاسی اساسی، حمایت عمومی و تعهد به صلح و همکاری بلندمدت از سوی ترکیه و یونان
و همچنین مشارکت سهامداران منطقهای و جهانی برای کمک به تسهیل گفتوگوی سازنده است.