آسیانیوز ایران / یزد ؛ هفته «تشکلها و مشارکت اجتماعی» بهانهای است برای بازاندیشی در جایگاه سازمانهای مردمنهاد (سمنها) و سنجش کارآمدی آنها در بستر حکمرانی محلی. واقعیت آن است که در دنیای امروز، دولتها بدون اتکاء به سرمایه اجتماعی و ظرفیتهای داوطلبانه قادر به حل مسائل پیچیده و چندلایهی جوامع نیستند. از این منظر، سمنها نه یک نهاد حاشیهای بلکه بازوی توانمند نظام در تحقق توسعه پایدار و عدالتمحور محسوب میشوند.
از شعار تا واقعیت؛ شکاف یا فرصت؟
استان یزد به دلیل پیشینه تاریخی در همبستگی اجتماعی و مشارکت مدنی، ظرفیت ویژهای برای گسترش تشکلها دارد. افزایش صدور مجوزهای سمنها و راهاندازی «خانه تشکلها» نشاندهنده اراده حاکمیت برای تقویت جامعه مدنی است. با این حال، چالش اصلی در انتقال این ظرفیت روی کاغذ به کنش واقعی اجتماعی است. صرف افزایش تعداد مجوزها نمیتواند معادل افزایش اثربخشی باشد؛ آنچه اهمیت دارد توانمندسازی نهادی، استقلال نسبی، و میدان عمل واقعی برای سمنها در فرآیند سیاستگذاری است.
نوآوری اجتماعی؛ کلید تحول
راهاندازی مرکز نوآوری ویژه سمنها و هنرمندان در یزد اقدامی ارزشمند است. اما سؤال چالشی اینجاست:
آیا این مراکز به کانون خلاقیت مسئلهمحور تبدیل خواهند شد یا به واحدهای نمایشی و نمادین محدود میشوند؟ نوآوری اجتماعی باید به سمت حل بحرانهای واقعی استان حرکت کند: از مدیریت منابع آب و بحران محیطزیستی تا ارتقای کیفیت زندگی سالمندان و مهاجرپذیری. اگر خروجی مراکز نوآوری به طرحهای کاربردی در سطح محلات و شهرستانها منجر نشود، کارکرد آن به شعاری تشریفاتی تنزل خواهد یافت.
مشارکت اجتماعی و مناسک مذهبی؛ تجربهای الهامبخش
تقارن هفته تشکلها با اربعین حسینی فرصت تحلیل عمیقی را فراهم میکند. اربعین، جلوهای است از بزرگترین کنش مردمی داوطلبانه در جهان اسلام؛ جایی که میلیونها نفر بدون دستور حکومتی و خارج از منطق اداری، مسئولیت اجتماعی را در قالب میزبانی، خدماترسانی و همیاری به نمایش میگذارند. این تجربه میتواند الگویی برای بازتعریف سمنها در ایران باشد: حرکت از سازمانهای صرفاً ثبتشده و اداری به سمت شبکههای اجتماعی خودجوش، منعطف و مسئلهمحور.
چالش شفافیت و اعتماد
یکی از نقاط آسیبپذیر فعالیت سمنها در یزد و کشور، مسئله شفافیت مالی و عملکردی است. جامعه مدنی زمانی سرمایه اجتماعی میسازد که مردم به استقلال، سلامت مالی و صداقت آن باور داشته باشند. نبود سامانههای شفافیت و گزارشدهی عمومی، موجب تضعیف اعتماد اجتماعی خواهد شد. ایجاد «خانه تشکلها» باید با الزام به شفافیت نهادی همراه باشد، وگرنه تبدیل به یک نهاد موازی بیاثر خواهد شد.
آینده حکمرانی اجتماعی در یزد
تجربه نشان داده است که توسعه پایدار بدون مشارکت واقعی مردم امکانپذیر نیست. یزد میتواند به الگوی ملی در حکمرانی مشارکتی تبدیل شود، به شرط آنکه:
• تشکلها از نقش تزئینی خارج و به بازیگران واقعی تصمیمسازی بدل شوند؛
• دولت از رویکرد تصدیگری به سمت تسهیلگری و حمایت نهادی حرکت کند؛
• مکانیزمهای شفافیت، پاسخگویی و ارزیابی مستمر عملکرد سمنها نهادینه شود؛
• نوآوری اجتماعی در حل مسائل واقعی استان به کار گرفته شود.
شایان ذکر اینکه ؛
روز تشکلها فرصتی است نه فقط برای تجلیل، بلکه برای نقد و بازاندیشی. اگرچه استان یزد گامهای مهمی در توسعه مشارکت اجتماعی برداشته است، اما آینده مطلوب در گروی گذار از سیاستهای نمادین به کنشگری مدنی آگاهانه و مسئلهمحور خواهد بود. تنها در این صورت است که سمنها میتوانند به پلی میان مردم و حاکمیت تبدیل شوند و سرمایه اجتماعی را به موتور محرک توسعه استان بدل سازند