نقد و بررسی سریال شغال

آسیانیوز ایران؛ سرویس فرهنگی هنری:

نام «شغال» برای هواداران ژانر جنایی، یادآور اثر کلاسیک «روز شغال» است. اما به نظر می‌رسد سریال ایرانی با این نام، به کلی از مسیر یک اثر مهیج و هوشمند منحرف شده است. این تولید شبکه نمایش خانگی، که با استقبال سرد منتقدان و مخاطبان روبه‌رو شده، به سوژه‌ای برای تحلیل ضعف‌های ساختاری در صنعت سریال‌سازی ایران تبدیل شده است. سریال «شغال» به کارگردانی بهرنگ توفیقی، داستان خانواده متمولی را روایت می‌کند که درگیر ماجرای تجاوز پسر خانواده به یک دختر شده و تلاش می‌کنند این موضوع را مخفی نگه دارند. اما مشکل اصلی، نه در موضوع، که در اجرای سطحی، شخصیت‌پردازی کلیشه‌ای و نگاه احساساتی به یک مسئله جدی اجتماعی است.

این سریال را می‌توان مطالعه موردی مناسبی برای دانشجویان سینما دانست تا یاد بگیرند چگونه نباید فیلمنامه بنویسند، کارگردانی کنند یا موسیقی متن انتخاب کنند. از ضعف‌های فنی آشکار مانند صدابرداری ناهماهنگ تا استفاده از موسیقی‌ای که بیشتر به سریال‌های نوستالژیک دهه ۷۰ شباهت دارد، همه و همه از عدم وجود نگاهی حرفه‌ای و یکپارچه حکایت می‌کنند. در ادامه، به تحلیل عمیق‌تر این اثر می‌پردازیم و بررسی می‌کنیم که چرا «شغال» نه تنها نتوانست به داستانی جذاب تبدیل شود، بلکه در به تصویر کشیدن یک ضربه روانی جدی مانند تجاوز نیز به شدت شکست خورده است.

تحلیل فیلمنامه و روایت

مشکل اصلی «شغال» در سطح فیلمنامه است. فیلمنامه بر اساس «بیانیه» پیش می‌رود، نه «کنش» و « نمایش». به این معنا که اطلاعات و احساسات شخصیت‌ها مستقیماً و از طریق دیالوگ‌های شعارزده و سطحی به مخاطب القا می‌شود، نه از طریق اتفاقاتی که در داستان رخ می‌دهد. این بزرگ‌ترین ضعف یک فیلمنامه است که باعث می‌شود شخصیت‌ها فاقد عمق روان‌شناختی باشند و مخاطب نتواند با آن‌ها همذات‌پنداری کند. موضوع تجاوز که می‌توانست محور یک درام روان‌کاوانه عمیق باشد، here (اینجا) تا حد یک «plot device» (ابزار پیشبرنده داستان) کلیشه‌ای برای ایجاد حادثه اولیه تنزل یافته است.

خلاصه داستان سریال شغال

معرفی سریال شغال

 سریال شغال، جدیدترین اثر بهرنگ توفیقی در ژانر جنایی-اجتماعی است که پخش آن از ۱۰ مرداد ۱۴۰۴ از طریق پلتفرم فیلیمو آغاز شده. این سریال ۱۵ قسمتی، که جایگزین سریال پربیننده «تاسیان» شده، جمعه‌ها ساعت ۸ صبح به صورت هفتگی منتشر می‌شود و از همان ابتدا توجه مخاطبان را به‌خود جلب کرده است. بهرنگ توفیقی که پیش‌تر کارگردانی سریال‌هایی همچون پدر، آقازاده، زیر پای مادر، انقلاب زیبا و عقیق را در کارنامه دارد، با سریال شغال بار دیگر به دنیای تلویزیون و نمایش خانگی بازگشته است.

بررسی کارگردانی بهرنگ توفیقی در سریال شغال

 یکی از نکات قابل‌توجه در بررسی سریال شغال، سبک کارگردانی بهرنگ توفیقی است؛ کسی که تجربه‌های موفقی در ساخت سریال‌های پرمخاطب چون «پدر» و «آقازاده» داشته. توفیقی در قسمت اول «شغال» نشان می‌دهد که همچنان تسلط خود را بر داستان‌گویی سریع و جذب مخاطب حفظ کرده است. او خیلی زود گره‌های داستانی را معرفی می‌کند و با فضاسازی هوشمندانه، بیننده را به دنیای شخصیت‌ها می‌کشاند. در این قسمت، تحلیل سریال شغال از نظر ریتم و روایت به ما می‌گوید که سازندگان این‌بار تلاش کرده‌اند مستقیم و بی‌پرده حرف بزنند. این شیوه، هم می‌تواند نقطه قوت باشد، هم چالشی برای آینده سریال. چرا که اگر داستان به‌همین شکل ادامه یابد، برای حفظ جذابیت، باید به‌سراغ پیچیدگی‌های احساسی یا روایتی برود تا از تکرار و یکنواختی دور شود؛ وگرنه ضعف‌های فنی فاحش، مانند عدم یکپارچگی در صدابرداری (صدای بازیگران در سکانس‌های مختلف کیفیت یکسانی ندارد) و انتخاب موسیقی متن نامناسب (که به جای ایجاد حس دلهره، حال و هوای سریال‌های قدیمی را تداعی می‌کند)، حرفه‌ای نبودن تولید را نشان می‌دهد. کارگردان در به تصویر کشیدن سکانس تجاوز نیز به شدت شکست خورده است. این سکانس که باید هولناک و تاثیرگذار باشد، با بی‌تفاوتی کارگردانی شده و هیچ حس همدردی یا انزجاری در مخاطب ایجاد نمی‌کند.

شروع قابل‌قبول

در مجموع، «شغال» یک شروع قابل‌قبول دارد؛ با داستانی ساده، ریتمی تند و بازی‌هایی روان. اگر بخواهیم یک نقد سریال شغال صادقانه ارائه دهیم، باید بگوییم که این سریال در ابتدای راه، مخاطب را خسته نمی‌کند و او را نسبت به ادامه ماجرا کنجکاو نگه می‌دارد. البته باید دید در ادامه، آیا این روایت بی‌پیرایه می‌تواند در مسیر رشد و پیچیدگی گام بردارد یا خیر. در نهایت، اگرچه «شغال» در شروع خود توانسته با روایت سریع، مخاطب را پای تماشا نگه دارد، اما یکی از جدی‌ترین تهدیدهایی که در ادامه مسیر ممکن است برای آن مشکل‌ساز شود، شخصیت‌پردازی ساده‌انگارانه و وابسته به کلیشه‌هاست. اگر تیم سازنده نتواند در قسمت‌های آینده این ضعف را جبران کند، حتی جذاب‌ترین داستان‌ها هم نمی‌توانند تاثیر لازم را بگذارند. برای کسانی که به دنبال تحلیل سریال شغال از منظر داستان‌پردازی و شخصیت‌سازی هستند، همین نقطه ضعف می‌تواند محل تردید باشد: آیا «شغال» قرار است فقط سرگرم‌کننده باشد یا در پی خلق اثری ماندگار است؟ پاسخ این سوال را باید در قسمت‌های بعدی جست‌وجو کرد.

طراحی صحنه

سریال شغال در زمینه فضاسازی و طراحی صحنه به خوبی عمل کرده و مشخص است که تیم سازنده برای خلق این اثر زحمات قابل توجهی کشیده‌اند. اما بزرگ‌ترین چالش پیش روی این سریال، داستانی است که پتانسیل لغزش به سمت کلیشه‌های رایج سریال‌های ایرانی را دارد. قصه خانواده‌ای پولدار با زندگی آشفته، موضوعی است که سال‌هاست در سینما و تلویزیون ایران بارها و بارها تکرار شده و به یک سوژه تکراری بدل گشته است.

تیپ‌های آشنای بدون پرداخت

در نقد سریال شغال باید منتظر ماند و دید که آیا بهرنگ توفیقی کارگردان اثر قصد دارد این بار با نگاهی نوآورانه و متفاوت، از این قالب کلیشه‌ای عبور کند یا صرفا مسیر آشنای سریال‌های پیشین را دنبال خواهد کرد. از نقاط قوت سریال «شغال» در بررسی سریال شغال، انتخاب هوشمندانه بازیگران است. برخلاف بسیاری از آثار که فقط روی استفاده از چهره‌های مشهور متمرکز هستند، توفیقی تلاش کرده تا بازیگرانی متناسب با نقش‌ها انتخاب کند که باورپذیری داستان را افزایش دهد. اما یکی از مشکلات احتمالی سریال، زمان پخش آن است؛ «شغال» درست پس از پخش موفق و جنجالی سریال پرمخاطب «تاسیان» روی آنتن آمده و این موضوع ممکن است در ابتدا روی جذب تماشاگر تأثیر منفی بگذارد. با این وجود، سابقه توفیقی در جذب مخاطب نشان داده که او راه‌های خاص خود را برای جلب توجه بیننده می‌داند و باید منتظر ماند و دید که آیا سریال شغال می‌تواند موفقیت‌های قبلی او مانند «انقلاب زیبا» و «افرا» را تکرار کند یا نه. الگوهای تکراری و تیپ‌های آشنا بدون هیچ‌گونه پرداخت تازه یا زاویه‌دید متفاوت، باعث شده‌اند شخصیت‌ها عمق و هویت منحصربه‌فرد نداشته باشند. به‌جای آن‌که تماشاگر کم‌کم با ابعاد مختلف هر شخصیت آشنا شود، همه چیز با سرعت و به‌صورت دم‌دستی بیان می‌شود؛ گویی تنها هدف، انتقال سریع اطلاعات است نه خلق کاراکترهای ماندگار.

فضایی رازآلود، داستانی سرراست

در تحلیل سریال شغال می‌توان گفت که این سریال با فضایی رازآلود، داستانی سرراست اما پرکشش، و طراحی صحنه‌ای مدرن، تلاش دارد مخاطب را به دل دنیایی ببرد که در آن مرز میان حقیقت، فریب، عشق و خیانت باریک‌تر از همیشه است. اگرچه هنوز برای نقد سریال شغال در ابعاد کامل زود است، اما شروع قوی، تیم بازیگری حرفه‌ای، و کارگردانی با تجربه، نوید یک سریال پربیننده دیگر در کارنامه نمایش خانگی ایران را می‌دهد. با توجه به تجربه‌های موفق بهرنگ توفیقی در سریال‌هایی مانند «سرگیجه» و «زخم کاری»، انتظار می‌رود سریال «شغال» نیز بتواند در ژانر جنایی و معمایی موفقیت‌های قبلی را تکرار کند. نقد و تحلیل‌های اولیه این سریال نشان می‌دهد که فضای داستانی و کارگردانی حرفه‌ای توفیقی، بستر مناسبی برای خلق اثری ماندگار فراهم کرده است.

تحلیل جامعه‌شناختی و بازنمایی

این سریال از منظر بازنمایی اجتماعی نیز بسیار مسئله‌دار است. سریال با تقلید از فرمول‌های سریال‌های ترکی (مثل فاطماگل)، به موضوعات پیچیده‌ای مانند «تجاوز» و «تقابل طبقاتی» به شکل آبکی و عامه‌پسند می‌پردازد. نشان دادن تجاوز به عنوان مقدمه‌ای برای یک داستان عاشقانه(!) نه تنها غیرواقعی است، بلکه به شدت غیرمسئولانه و توهین‌آمیز به قربانیان واقعی چنین حوادثی است. این نگاه، دقیقا یادآور رمان‌های عاشقانه‌ی سطحی دهه ۸۰ است که ضربه روانی را عاشقانه جلوه می‌دهند!

بازیگران سریال شغال

یکی از نقاط قوت مهم سریال «شغال» حضور بازیگران توانمند و شناخته شده‌ای است که نقش‌های خود را با تسلط و باورپذیری بازی می‌کنند. در این سریال بازیگران شاخصی مانند:

• شبنم مقدمی (سیمین)
• مهدی سلطانی (فرهاد کاویان)
• امیرحسین فتحی (کامیار)
• کامبیز دیرباز
• نسرین بابایی
• علیرضا آرا
• نورا محقق

حضور دارند که باعث شده ترکیب بازیگران، به یکی از نقاط قوت کلیدی سریال تبدیل شود. یکی از نقاط قوت در بررسی سریال شغال، ترکیب بازیگران شناخته‌شده و توانای آن است. مهدی سلطانی، شبنم مقدمی، امیرحسین فتحی، کامبیز دیرباز، مرجان شیرمحمدی، رضا رویگری، نسرین بابایی و بهشاد شریفیان از جمله چهره‌هایی هستند که در این اثر به ایفای نقش پرداخته‌اند. حضور این بازیگران نشان می‌دهد که سریال از نظر اجرا و بازی‌گری نیز هدفی بلندپروازانه را دنبال می‌کند. در میان بازیگران مطرحی که در سریال «شغال» حضور دارند، بدون تردید شبنم مقدمی یکی از درخشان‌ترین چهره‌هاست. حضور او در این سریال نه‌تنها وزن بازیگری اثر را بالا برده، بلکه به یکی از نقاط قوت مهم آن تبدیل شده است. شبنم مقدمی در سریال شغال با شخصیتی پیچیده و تأثیرگذار ظاهر شده که در ادامه داستان، نقش مهمی در تحولات روایت ایفا می‌کند. البته بازی بازیگران باتجربه‌ای مانند مهدی سلطانی نیز در دام تکرار کلیشه‌های قبلی افتاده است. او یک بار دیگر در نقش پولدارهای نگران آبرو ظاهر شده و هیچ فرصتی برای ارائه لایه‌های جدید بازیگری پیدا نکرده است. این موضوع نیز ریشه در فیلمنامه و کارگردانی ضعیف دارد که به بازیگران فضایی برای اجرای پیچیده و ظریف نمی‌دهد.

زمان پخش و پلتفرم‌های انتشار سریال شغال

 سریال «شغال» به صورت اختصاصی از پلتفرم‌های فیلیمو و زینما پخش می‌شود. فصل اول این سریال شامل ۱۵ قسمت حدوداً ۵۰ دقیقه‌ای است که هر هفته جمعه‌ها ساعت ۸ صبح منتشر می‌شود. این زمان‌بندی منظم به مخاطبان این امکان را می‌دهد که با برنامه‌ریزی دقیق، داستان را به صورت پیوسته دنبال کنند و از جذابیت‌های روایت عقب نمانند.

نقاط قوت و ضعف سریال شغال

نقاط قوت

• داستان معمایی و پرتعلیق که مخاطب را درگیر می‌کند
• بازی‌های حرفه‌ای و باورپذیر بازیگران
• فضاسازی باکیفیت و استفاده از لوکیشن‌های متنوع
• موسیقی متن تاثیرگذار که تعلیق داستان را تقویت می‌کند

نقاط ضعف

• ریتم کند در برخی سکانس‌ها که ممکن است کمی از هیجان بکاهد
• معرفی تعداد زیادی شخصیت در قسمت اول که ممکن است برخی مخاطبان را در فهم داستان گیج کند

سریال شغال چند قسمت دارد؟

فصل اول شامل ۱۵ قسمت ۵۰ دقیقه‌ای است.