آسیانیوز ایران / یزد ؛ در جهان امروز، مفهوم «شهر تاریخی» دیگر به معنای مجموعهای از خانههای قدیمی یا گذرهای خاکی نیست؛ بلکه به معنای شهری است که بتواند با حفظ هویت خود، در مدار توسعه و زندگی مدرن باقی بماند.
یزد، شهری که هزار سال پیش با خشت و بادگیر بنا شد تا در دل کویر زندگی جاری بماند، امروز در مرکز گفتوگویی ملی قرار گرفته است: چگونه میتوان میان «حفاظت از میراث» و «توسعه اقتصادی» توازن برقرار کرد؟
دومین اجلاس شهرهای تاریخی ایران، که روزهای ۲۱ و ۲۲ آبان در شهر جهانی یزد برگزار میشود، پاسخی به همین پرسش است؛ نشستی که به تعبیر بسیاری از کارشناسان، میتواند آغاز فصلی تازه در مدیریت هوشمند میراث شهری باشد.
چالش نخست: نگاه سنتی به بافتهای تاریخی
یکی از محورهای اصلی این اجلاس، تغییر زاویه دید نسبت به بافتهای تاریخی است.
در بسیاری از شهرهای ایران، هنوز میراث فرهنگی بیشتر بهعنوان «منطقهای ممنوعه» یا «باری بر دوش توسعه» تلقی میشود؛ منطقهای که ساختوساز در آن محدود و فعالیت اقتصادی در آن پرهزینه است.
اما تجربه یزد چیز دیگری میگوید.
یزدیها در دو دهه گذشته آموختهاند که اگر بافت تاریخی را زنده نگه دارند، گردشگری، صنایعدستی، هتلداری و حتی آموزش و فناوری هم میتواند در دل همان کوچههای کهن جریان پیدا کند.
شهردار یزد، ابوالقاسم محیالدینی، در آستانه اجلاس گفت:
«میراث فرهنگی اگر به درستی مدیریت شود، نه تنها محدودیت نیست، بلکه میتواند موتور محرکه توسعه شهری باشد. ما در یزد نشان دادهایم که حفظ گذشته و ساخت آینده دو مسیر جدا نیستند.»
چالش دوم: مشارکت مردم در مدیریت میراث
شعار اجلاس امسال — «سرمایهگذاری و مشارکت مردم در بافتهای تاریخی» — در واقع ترجمان یک حقیقت فنی است:
هیچ طرح مرمت یا احیایی بدون حضور مردم موفق نمیشود.
کارشناسان حوزه شهرسازی معتقدند که ساختار مدیریتی میراث فرهنگی در ایران هنوز بیش از حد دولتی است و این موضوع باعث میشود بافتها از حیات طبیعی خود جدا شوند. در مقابل، یزد توانسته با ایجاد مدلهایی از مشارکت عمومی، مسیر تازهای باز کند.
به گفته علیرضا نقوی، دبیر اجرایی اجلاس، تجربه بستههای حمایتی شهرداری یزد برای مرمت خانهها و اقامتگاههای تاریخی، الگویی برای دیگر شهرها شده است. او میگوید:
«شهرداریها باید از نقش ناظر خارج شوند و به تسهیلگر تبدیل گردند. مردم اگر احساس کنند میراث متعلق به خودشان است، از آن محافظت میکنند؛ نه به اجبار، بلکه از روی باور.»
چالش سوم: نبود پیوند میان دانشگاه، مدیریت و بازار
یکی از معضلات تاریخی در حوزه میراث فرهنگی ایران، گسست میان علم و اجرا است.
بسیاری از شهرها طرحهای علمی برای احیا دارند، اما در اجرا به بنبست میرسند. در مقابل، یزد توانسته با همکاری مستمر میان دانشگاه یزد، شهرداری ناحیه تاریخی و اداره کل میراث فرهنگی استان، الگویی از پیوند دانش و تجربه ارائه دهد.
عزیزالله سیفی، رئیس شورای شهر یزد، این همکاری را عامل ثبت جهانی یزد میداند و معتقد است:
«اگر این تعامل علمی و تجربی در دیگر شهرها هم شکل بگیرد، بسیاری از بافتهای فرسوده میتوانند به قطب اقتصادی و فرهنگی تبدیل شوند.»
این همان مدلی است که در کشورهای پیشرو در حوزه گردشگری فرهنگی، همچون ایتالیا و اسپانیا، به نتیجه رسیده است؛ جایی که خانههای تاریخی نهتنها بار مالی نیستند، بلکه با جذب گردشگر، به منبع درآمد خانوارها تبدیل شدهاند.
چالش چهارم: تبدیل رویداد به راهبرد
یکی از پرسشهای جدی منتقدان چنین رویدادهایی، «اثرگذاری واقعی» آنهاست. آیا اجلاسهای شهری صرفاً ویترین گفتوگو هستند یا میتوانند به سیاست اجرایی تبدیل شوند؟
محیالدینی در پاسخ به این نگرانیها تصریح میکند:
«دستاورد اجلاس اول در اصفهان، ایجاد مجمع شهرهای تاریخی بود. حالا در یزد میخواهیم این مجمع را از مرحله گفتوگو به مرحله اقدام برسانیم. هدف ما تدوین سند همکاری مشترک میان شهرداریهای تاریخی کشور است تا هر شهر، به سهم خود، بخشی از میراث ملی را زنده کند.»
اگر این هدف محقق شود، دومین اجلاس شهرهای تاریخی میتواند به نقطه عطفی در تاریخ مدیریت شهری ایران تبدیل گردد — جایی که برای نخستین بار، شهرها بهجای رقابت در جذب بودجه، در احیای هویت تاریخی همافزا میشوند.
نتیجه: از شهر تاریخی تا شهر آینده
یزد نشان داده است که پایداری شهری از دل تاریخ میگذرد. در زمانی که بسیاری از شهرهای مدرن جهان با بحران انرژی، هویت و آلودگی دستوپنجه نرم میکنند، شهر خشت و خرد هنوز با منطق بادگیرها، قناتها و کوچههای باریکش زنده است.
اما این حیات نباید در موزهها حبس شود؛ باید به زبان امروز ترجمه شود:
میراث، اگر با مدیریت هوشمند، سرمایه اجتماعی و تعامل میان شهروندان و مدیران همراه شود، میتواند به موتور تحول اقتصادی و فرهنگی ایران تبدیل گردد.
یزد، اینبار نهفقط میزبان یک اجلاس، بلکه میزبان گفتوگویی ملی است درباره آینده شهرهایی که ریشه در تاریخ دارند اما نگاهشان به فرداست.
مخلص کلام اینکه :
دومین اجلاس شهرهای تاریخی ایران در یزد، پاسخی فنی و اجتماعی به یک پرسش کلیدی است:
چگونه میتوان از دل گذشته، آیندهای ساخت که هم اصالت را حفظ کند و هم توسعه را پیش ببرد؟
پاسخ یزد روشن است:
با تعامل، با علم، با مردم — و با باوری عمیق به اینکه «میراث، فقط یادگار دیروز نیست؛ زیربنای فرداست.