​شناسایی و مدیریت جامع خستگی در بیماران ام‌اس؛ از تشخیص تا درمان

آسیانیوز ایران؛ سرویس سلامت و زیبایی:

نوید محجوبی - خستگی یکی از شایع‌ترین و ناتوان‌کننده‌ترین علائم بیماری ام‌اس است. این علامت می‌تواند کیفیت زندگی بیماران را به شدت تحت تأثیر قرار دهد. در بیماری ام‌اس، خستگی به اشکال مختلف ظاهر می‌شود. شناخت انواع خستگی اولین گام در مدیریت صحیح این مشکل است. برخی بیماران به دلیل اختلالات خواب ناشی از مشکلات ادراری، در طول شب بارها بیدار می‌شوند. این بیداری‌های مکرر منجر به خستگی و خواب‌آلودگی در طول روز می‌شود.

گرفتگی‌های دردناک عضلانی در شب نیز می‌تواند خواب را مختل کند. این وضعیت باعث می‌شود بیماران در روز بعد احساس خستگی و بی‌حالی داشته باشند. افسردگی که در بسیاری از بیماران ام‌اس دیده می‌شود، خود می‌تواند عاملی برای خستگی باشد. این نوع خستگی اغلب با بی‌حوصلگی و کاهش انگیزه همراه است. بیمارانی که برای انجام فعالیت‌های ساده روزانه نیاز به صرف انرژی بیشتری دارند، اغلب زودتر خسته می‌شوند. این مسئله به ویژه در مورد راه‌رفتن و حرکات بدنی مشهود است. علاوه بر این عوامل، نوع خاصی از خستگی وجود دارد که مستقیماً با خود بیماری ام‌اس مرتبط است. این خستگی که "خستگی ام‌اس" نامیده می‌شود، ویژگی‌های منحصر به فردی دارد. شناخت این ویژگی‌ها به پزشکان و بیماران کمک می‌کند تا راهکارهای مناسبتری برای مدیریت خستگی ارائه دهند.

انواع خستگی در ام اس

چند نوع مختلف ممکن است در ام‌اس اتفاق بیفتد. برای مثال آن‌ها که از مشکلات ادراری رنج می‌برند و در طول شب برای ادرار کردن بیدار می‌شوند، در روز احساس خواب‌آلودگی و خستگی می‌کنند. آن‌ها که در طول شب دچار گرفتگی‌های دردناک عضلانی می‌شوند نیز به همین دلیل در طی روز احساس خوبی ندارند. افرادی که دچار افسردگی هستند نیز احساس خستگی می‌کنند. بالاخره آن‌ها که برای انجام اعمال روزانه‌شان نیاز به تلاش بیشتر و مصرف انرژی زیادی دارند طبیعی است که زودر دچار خستگی می‌شوند. علاوه بر این چند علت که برشمردیم، نوعی دیگر از خستگی است که مختص بیماری ام اس است و ناشی از ضایعات خود بیماری ام اس می‌باشد. محققین در تلاشند که ویژگی‌های این نوع خستگی یعنی «خستگی ام اس» را که آن را از سایر خستگی‌ها متمایز می‌کند، توصیف کنند. این ویژگی‌های متمایز کننده عبارتند از:

• معمولاً هر روز وجود دارد.
• می‌تواند صبح هنگام، حتی پس از برخاستن از یک خواب خوب وجود داشته باشد.
• به‌تدریج در طول روز بدتر می‌شود.
• با گرما و رطوبت بدتر می‌شود.
• بطور غیرقابل انتظار و پیش‌بینی ایجاد می‌شود.
• بطور کلی از خستگی معمولی شدیدتر است.
• احتمال این‌که در اعمال روزانه اخلال ایجاد کند بیشتر از خستگی معمولی است.
• به‌طور مستقیم با افسردگی و یا میزان توانمندی‌های فرد مرتبط نیست.

چگونه خستگی ام اس را مدیریت کنیم؟

از آن‌جا که خستگی می‌تواند به عللی غیر از ام اس روی دهد (مانند افسردگی، بیماری تیروئید، کم‌خونی، به‌عنوان عارضه خیلی داروها و بالاخره بی فعالیتی) لذا عزیزان مبتلا به ام اس در صورتی که احساس کنند خستگی‌شان مزاحم و محدود کننده است باید با پزشک خود مشورت کنند تا ابتدا علت آن مشخص و سپس برای رفع آن اقدام شود. برای مدیریت خستگی موارد زیر را به شما پیشنهاد می‌کنیم:

• کار درمانی به عنوان یکی از روش‌های توانبخشی می‌تواند با ارائه روش‌ها و تمریناتی، انجام امور منزل و محل کار را تسهیل کند.
• فیزیوتراپی با ارائه تمرینات ورزشی در بهبود قدرت عضلانی و در نتیجه انجام بهتر امور و صرف انرژی کمر حتی برای راه رفتن مؤثر است.
• تنظیم خواب و اصلاح بی‌خوابی از طریق برطرف کردن علائمی که خواب شبانه را مختل می‌کنند و یا رفع سایر علل بی‌خوابی (برای مثال رفع علائم ادراری، گرفتگی‌های عضلانی و یا درمان افسردگی) 
• اقدامات روان‌شناسی مانند مدیری استرس، به کارگیری روش‌های «آرام‌سازی»، روان درمانی و ....
• مقابله با گرما
• پرهیز از مصرف داروهایی که ایجاد خستگی می‌کنند (صد البته با نظر پزشک معالج)
• استفاده از داروهای ضد خستگی (با نظر پزشک معالج). دو داروی آمانتادین و مدافینیل بیشترین داروهایی هستند که به این منظور استفاده می‌شوند. اگرچه هیچ یک مورد تأیید سازمان غذا و داروی آمریکا نیستند؛ ولی تحقیقات نشان داده که می‌توانند تا حدی مؤثر باشند.

طبقه‌بندی انواع خستگی و ویژگی‌های متمایز

خستگی در ام‌اس به دو دسته اصلی تقسیم می‌شود: خستگی اولیه که مستقیماً ناشی از بیماری است و خستگی ثانویه با علل مختلف. خستگی اولیه ام‌اس ویژگی‌های منحصر به فردی دارد از جمله تشدید با گرما، وجود روزانه و شدت بیشتر. خستگی ثانویه می‌تواند ناشی از اختلالات خواب، افسردگی، کم‌خونی یا عوارض داروها باشد.

راهکارهای غیردارویی برای مدیریت خستگی

کاردرمانی با ارائه تکنیک‌های صرفه‌جویی در انرژی می‌تواند به بیماران در مدیریت فعالیت‌های روزانه کمک کند. فیزیوتراپی و تمرینات ورزشی مناسب می‌توانند قدرت عضلانی را بهبود بخشیده و خستگی را کاهش دهند. مدیریت استرس و تکنیک‌های آرام‌سازی نیز در کنترل خستگی مؤثر هستند.

مداخلات دارویی و پزشکی

داروهای آمانتادین و مدافینیل از جمله گزینه‌های دارویی برای کنترل خستگی هستند. درمان مشکلات زمینه‌ای مانند اختلالات ادراری و گرفتگی عضلات می‌تواند خواب را بهبود بخشد. بررسی و تنظیم داروهای مصرفی برای جلوگیری از عوارض جانبی خستگی‌زا ضروری است.

سازگاری با محیط و سبک زندگی

پرهیز از قرارگیری در معرض گرما و رطوبت می‌تواند از تشدید خستگی جلوگیری کند. تنظیم برنامه خواب و بهبود کیفیت خواب شبانه نقش مهمی در مدیریت خستگی دارد. اصلاح فعالیت‌های روزانه و استراحت کافی بین فعالیت‌ها می‌تواند انرژی بیماران را حفظ کند.

رویکرد جامع و چندتخصصی

مدیریت موفق خستگی نیازمند همکاری تیم درمانی شامل نورولوژیست، فیزیوتراپیست و روانشناس است. آموزش بیمار و خانواده در مورد ماهیت خستگی و راهکارهای مدیریت آن ضروری است. پایش مستمر علائم و تنظیم برنامه درمانی بر اساس پاسخ بیمار به مداخلات مختلف اهمیت دارد.