ماجرای پلمب رستوران متخلف فشم و تخلیه فاضلاب انسانی به رودخانه جاجرود!

آسیانیوز ایران؛ سرویس اجتماعی:

منطقه خوش آب و هوای فشم، که روزگاری مقصدی برای تنفس هوای پاک و لذت بردن از طبیعت بکر بود، این بار صحنه یک تخلف زیست‌محیطی شوکه‌کننده شد. تخلفی که نه تنها طبیعت، که سلامت مستقیم مردم را نشانه گرفته بود. ماجرا از گزارش‌های متعدد مردمی شروع شد. گزارش‌هایی که خبر از عملی غیربهداشتی و خطرناک می‌داد: تخلیه فاضلاب انسانی به یکی از شریان‌های حیاتی منطقه. رودخانه ورجین، از سرشاخه‌های مهم و زیبای رودخانه جاجرود، در معرض تهدیدی جدی قرار گرفته بود. منبع این تهدید، نه یک کارخانه بزرگ، که یک واحد رستورانی در محدوده فشم بود که فاضلاب انسانی خود را به صورت غیرمجاز به این رودخانه خروشان تخلیه می‌کرد.

امامعلی یگان‌زاده، رئیس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان شمیرانات، با تأیید این خبر، این اقدام را «نقض جدی قوانین محیط زیست و تهدید مستقیم برای سلامت عمومی منطقه» دانست. خوشبختانه، واکنش مسئولان به این گزارش‌ها فوری بود. بلافاصله پس از دریافت گزارش، کارشناسان محیط زیست و یگان حفاظت به محل اعزام شدند و مانع از ادامه این عمل خطرناک شدند. اما اقدام به اینجا ختم نشد. اداره حفاظت محیط زیست با هماهنگی مقام قضایی، یک گام فراتر گذاشت و دستور پلمب این واحد متخلف رستورانی را صادر کرد. اقدامی قاطع که نشان می‌دهد چنین تخلفاتی دیگر قابل اغماض نیست. یگان‌زاده به وضوح هشدار داد: «چنین تخلفاتی علاوه بر غیرقانونی بودن، پیامدهای مخربی بر اکوسیستم رودخانه و محیط پیرامونی دارد.» این برخورد قاطع، اگرچه دیرهنگام اما ضروری، سؤالات مهمی را درباره نظارت مستمر بر واحدهای تجاری در مناطق گردشگری و حفاظت از منابع آبی کشور مطرح می‌کند. در ادامه، ابعاد مختلف این تخلف و برخورد با آن تحلیل خواهد شد.

بررسی فنی و بهداشتی خطرات تخلیه فاضلاب انسانی به رودخانه

تخلیه مستقیم فاضلاب انسانی به رودخانه، یکی از خطرناک‌ترین انواع آلودگی آب است. این فاضلاب حاوی مقادیر بالای پاتوژن‌ها (بیماری‌زا) مانند باکتری‌های کلیفرم، ویروس‌ها و انگل‌هاست که می‌توانند باعث شیوع بیماری‌های خطرناکی مانند حصبه، وبا، هپاتیت A و اسهال خونی شوند. علاوه بر این، فاضلاب انسانی دارای مقادیر زیادی مواد مغذی (نیتروژن و فسفر) است که باعث پدیده «اوتریفیکاسیون» می‌شود؛ رشد سریع جلبک‌ها و کاهش شدید اکسیژن آب که به مرگ آبزیان و تبدیل رودخانه به کانون بوهای تعفن می‌انجامد. رودخانه ورجین که به جاجرود می‌ریزد، بخشی از یک حوضه آبریز بزرگتر است و این آلودگی می‌تواند سلامت ساکنان پایین‌دست و حتی کشاورزی منطقه را تهدید کند.

تحلیل اقتصادی-اجتماعی؛ تقابل منافع کوتاه‌مدت واحدهای تجاری با سلامت عمومی

این تخلف، نمونه کلاسیک تقابل منافع فردی کوتاه‌مدت با منافع جمعی بلندمدت است. رستوران متخلف، احتمالاً به منظور کاهش هزینه‌های دفع بهداشتی فاضلاب (که مستلزم ساخت چاه جذبی استاندارد یا اتصال به شبکه فاضلاب است)، دست به این اقدام زده است. این صرفه‌جویی اندک، هزینه‌های گزاف اجتماعی در پی دارد: تهدید سلامت گردشگران و ساکنان، کاهش جذابیت منطقه برای توریسم، آلودگی دائمی یک منبع آب و هزینه‌های سنگین احیای آن. این اتفاق نشان می‌دهد نظارت ضعیف می‌تواند انگیزه را برای چنین تخلفات خطرناکی افزایش دهد. پلمب قاطع رستوران، پیامی بازدارنده به سایر واحدها می‌فرستد که هزینه تخلف (تعطیلی کسب‌وکار) به مراتب بیشتر از هزینه رعایت قانون است.

محور سوم: ارزیابی عملکرد اداره محیط زیست؛ نقاط قوت و ضعف

عملکرد اداره حفاظت محیط زیست شمیرانات در این پرونده دارای نقاط قوت و ضعف است. نقطه قوت، واکنش سریع و قاطع پس از دریافت گزارش مردمی، هماهنگی با دستگاه قضایی و صدور دستور پلمب است که نشان از عزم جدی دارد. این اقدام می‌تواند اعتماد مردم به نقش گزارشگری را افزایش دهد. نقطه ضعف یا سؤال اساسی این است: «چرا پیشگیری صورت نگرفت؟» واحدهای رستورانی پیش از آغاز به کار، موظف به اخذ مجوزهای محیط زیستی و ارائه طرح دفع فاضلاب هستند. آیا این واحد این مجوز را داشت؟ اگر داشت، چرا نظارت مستمری بر اجرای طرح وجود نداشت؟ این موضوع، خلأ نظارت پیشگیرانه و مستمر را نشان می‌دهد. برخورد پس از وقوع حادثه، هرچند لازم، اما کافی نیست.

نقش مردم و رسانه در افشای تخلفات زیست‌محیطی

این پرونده، نقش کلیدی گزارشگری مردمی و پیگیری رسانه‌ای را به خوبی نشان می‌دهد. اگر گزارش‌های متعدد مردم نبود، ممکن بود این تخلف ماه‌ها ادامه یابد و خسارت غیرقابل جبرانی وارد کند. این اتفاق باید باعث تقویت سازوکارهای ساده و امن گزارش‌دهی مردمی (مثلاً از طریق اپلیکیشن) و شفافیت در پاسخگویی به گزارش‌ها شود. وقتی مردم ببینند گزارش آنان منجر به اقدام ملموس و قاطع می‌شود، انگیزه بیشتری برای مشارکت در حفاظت از محیط زیست پیدا می‌کنند. رسانه نیز با انعکاس این خبر و برخورد قاطع، هم بازدارندگی عمومی ایجاد می‌کند و هم مسئولیت‌پذیری دستگاه‌های اجرایی را افزایش می‌دهد.

چشم‌انداز و راهکارهای آینده برای حفاظت از مناطق گردشگری

مناطق گردشگری مانند فشم به دلیل تراکم بالای واحدهای خدماتی و جمعیت فصلی، در معرض فشار شدید زیست‌محیطی هستند. برای جلوگیری از تکرار چنین حوادثی، نیاز به راهکارهای بنیادین است: اول، اجبار به اتصال تمام واحدهای تجاری به شبکه فاضلاب مرکزی در مناطق دارای شبکه. دوم، نظارت دوره‌ای و غافلگیرانه بر واحدهایی که از چاه جذبی استفاده می‌کنند تا از سلامت آن مطمئن شد. سوم، اصلاح نظام مجوزدهی به گونه‌ای که اخذ تأییدیه محیط زیست پس از بررسی میدانی، شرط لازم برای شروع به کار باشد. چهارم، افزایش شدید جرایم نقدی برای متخلفان، به حدی که به صرفه نباشد. تنها با این ترکیب (نظارت مستمر، جرایم سنگین، مشارکت مردم و برخورد قضایی قاطع) می‌توان از منابع طبیعی کشور در برابر سودجویی‌های کوتاه‌مدت حفاظت کرد.