آسیانیوز ایران؛ سرویس سلامت و زیبایی:
در آستانه فصل مهم آزمونها و رقابتهای تحصیلی، شبکههای اجتماعی شاهد موجی از تبلیغات وسوسهانگیز اما گمراهکننده است: ادعای افزایش معجزهآسای عملکرد مغز با یک «پروتکل» خاص. این ادعا که توسط فردی با عنوان «پزشک عمومی» به نام سنا مخلصی مطرح شده، وعده میدهد مصرف همزمان مقادیر کم قارچ روانگردان سیلوسایبین (میکرودوزینگ)، قارچ یال شیر و ویتامین نیاسین، میتواند «عملکرد مغز را صد برابر» کند. هدف اصلی این تبلیغات، قشر آسیبپذیر نوجوانان و جوانان به ویژه داوطلبان کنکور است که تحت فشار روانی شدید، ممکن است در جستجوی راهحلهای سریع و معجزهآسا باشند. ترکیب یادشده با نام «پروتکل استمتس» شناخته میشود؛ پروتکلی که منسوب به فردی به نام پاول استمتس است، یک علاقهمند غیرآکادمیک به قارچشناسی که شرکتی برای فروش قارچهای روانگردان دارد.
اما حقیقت علمی چیست؟
آیا واقعا میتوان با مصرف این ترکیبات به افزایش خارقالعادهای در حافظه، تمرکز و هوش رسید؟ پاسخ جامعه علمی معتبر به این پرسش، قاطعانه منفی است. بررسی مستندات و پژوهشهای معتبر نشان میدهد که ادعاهای مطرح شده درباره این پروتکل، فاقد هرگونه پشتوانه تحقیقاتی قابل استناد است و در زمره «شبهعلم» قرار میگیرد. نگرانی عمده، علاوه بر گمراه کردن افراد، عوارض بالقوه خطرناک مصرف این مواد است که از اضطراب و بیخوابی تا تشدید اختلالات روانی جدی را دربرمیگیرد. این گزارش به بررسی ابعاد مختلف این ادعای نادرست، منشاء آن، خطراتش و همچنین حقایق علمی درباره ترکیبات مذکور میپردازد تا از فریب خوردن افراد به ویژه جوانان جلوگیری کند.
ریشهیابی «پروتکل استمتس» و تعارض منافع آشکار
پروتکل موسوم به «استمتس» منسوب به پاول استمتس، فردی است که فاقد تحصیلات آکادمیک معتبر در حوزه علوم اعصاب یا داروسازی است و به عنوان یک کنشگر و تاجر در حوزه قارچهای روانگردان شناخته میشود. نکته کلیدی، تعارض منافع آشکار در این ادعاهاست. استمتس خود متقاضی ثبت پتنت برای این ترکیب است و شرکتی برای فروش محصولات مرتبط با قارچ دارد. بنابراین، انتشار ادعاهای اثربخشی توسط وی یا طرفدارانش را نمیتوان بیطرفانه دانست. مطالعاتی که او همنویسنده آنها بوده، اغلب مشاهدهای، مبتنی بر گزارش شخصی افراد و فاقد استانداردهای روشمند پژوهشهای کنترلشده هستند. این امر اعتبار علمی ادعاها را به شدت زیر سؤال میبرد.
نقد علمی ادعای «میکرودوزینگ سیلوسایبین» برای تقویت شناخت
مبحث میکرودوزینگ (مصرف مقادیر بسیار کم) مواد روانگردان مانند سیلوسایبین برای بهبود خلق، تمرکز یا عملکرد شناختی، اخیراً مورد توجه رسانهها قرار گرفته است. اما کارآزماییهای بالینی کنترلشده و معتبر، تصویر دیگری ارائه میدهند. این مطالعات نشان دادهاند که بسیاری از بهبودهای گزارش شده، ناشی از «اثر دارونما» است؛ یعنی صرف باور فرد به تأثیرگذاری ماده باعث احساس بهبود میشود. وقتی این باور کنترل شود، تفاوت معناداری بین گروه مصرفکننده میکرودوز و گروه دارونما دیده نمیشود. هیچ شواهد علمی قاطعی وجود ندارد که میکرودوزینگ سیلوسایبین بتواند هوش (IQ)، خلاقیت یا عملکرد شناختی پایدار را در افراد سالم افزایش دهد. در مقابل، خطرات آن از جمله اضطراب، بیخوابی و شروع یا تشدید روانپریشی در افراد مستعد، کاملاً واقعی هستند.
حقیقت درباره قارچ «یال شیر» و ادعاهای اغراقآمیز
قارچ یال شیر (Lion's Mane) به عنوان یک مکمل غذایی مورد مطالعه قرار گرفته است. اما ادعاهای گسترده درباره «تقویت حافظه» یا «افزایش شدید کارکرد مغز» در جوانان سالم، بر پایه علم مستحکمی نیستند. تنها یک مطالعه کوچک و محدود روی سالمندان با اختلال شناختی خفیف، اثرات موقتی را نشان داده است. این نتایج را نمیتوان به جمعیت عمومی جوانان سالم تعمیم داد. مطالعات دیگر بر روی افراد جوان و سالم، نتوانستهاند اثرات معنادار، قابل تکرار و قابل توجهی بر روی حافظه، تمرکز یا سایر عملکردهای شناختی گزارش کنند. هیچ نهاد علمی معتبری مانند سازمان غذا و داروی کشورها، چنین ادعاهایی را برای قارچ یال شیر تأیید نکرده است.
تحلیل انگیزهها و روشهای تبلیغاتی در فضای مجازی
روش تبلیغ این ادعاهای نادرست، نمونهای از بهرهگیری از شرایط روانی و اجتماعی خاص است. هدف قرار دادن مستقیم داوطلبان کنکور که تحت استرس شدید هستند و ممکن است به دنبال راه حل فوری باشند، از لحاظ اخلاقی بسیار قابل انتقاد است. استفاده از عنوان «پزشک» برای القای اعتبار، ایجاد یک «بنیاد نیکوکاری» با نام مشکوک که در هیچ پایگاه رسمی ثبت نیست، و تلفیق توصیه پزشکی با تبلیغ مستقیم کپسولهای تولید شخصی، همگی نشاندهنده یک الگوی فریبنده و سودجویانه است. اقرار خود فرد به امکان خرید ماده سیلوسایبین از یک شرکت داخلی تحت عنوان «کار پژوهشی»، نیز سؤالات جدی حقوقی و اخلاقی ایجاد میکند.
خطرات واقعی و توصیههای علمی جایگزین
باید به وضوح تأکید کرد که مصرف خودسرانه مواد تغییردهنده ذهن، حتی به مقدار کم، میتواند عواقب خطرناکی داشته باشد. این عوارض شامل اضطراب، حملات پانیک، بیخوابی، افزایش فشار خون و مهمتر از همه، آغاز یا تشدید دورههای شیدایی (مانیا) یا روانپریشی در افرادی است که استعداد ژنتیکی این اختلالات را دارند. برای بهبود عملکرد شناختی و آمادگی ذهنی، راههای علمی، ایمن و اثباتشدهای وجود دارد که هیچکدام ماهیت معجزهآسا و سریع ندارند. این راهها شامل تغذیه سالم و متعادل، خواب کافی و باکیفیت، ورزش منظم، تکنیکهای مدیریت استرس (مانند مدیتیشن)، و مطالعه منظم با روشهای صحیح است. مراجعه به روانشناس یا مشاور تحصیلی برای مدیریت اضطراب و بهبود روشهای یادگیری، گام مؤثر دیگری است که به جای خطر کردن با سلامت روان، بر پایه علم استوار است.