رسوایی مالی در آرامستان‌های مشهد

آسیانیوز ایران؛ سرویس اجتماعی:

تصور کنید در اوج اندوه از دست دادن عزیزتان، با صورتحسابی ۴۶ میلیونی برای یک متر مربع زمین مواجه شوید! این داستان تلخ بسیاری از شهروندان مشهدی است که سازمان بهشت‌رضا با ترفندهای غیراخلاقی، غم آن‌ها را به تجارتی پرسود تبدیل کرده است. از فروش اجباری قبرهای دوطبقه تا کلاهبرداری قاری‌نماهای بی‌سواد، این گزارش تکان‌دهنده را از دست ندهید.

از قبرهای دوطبقه ۴۶ میلیونی تا قاری‌نماهای بی‌سواد؛

اخیرا شنیده شده است که سازمان بهشت رضای مشهد با اقداماتی غیراخلاقی از خانواده های داغدار کسب درآمد می کند. این سازمان با فروش قبرهای دوطبقه به مبلغ هفت میلیون تومان به بازماندگان، روز پس از تدفین متوفی به خانواده اعلام می کند که تنها یک طبقه از قبر به آن ها تعلق داشته و در صورت تمایل به جلوگیری از تدفین فرد دیگر، در طبقه فوقانی، باید مبلغ ۴۶ میلیون تومان برای خرید طبقه دوم پرداخت کنند. یکی از کسانی که درگیر این پروسه شده بیان می دارد:

در طول روزهایی که به دلیل فوت یکی از عزیزان درگیر مراسم بودم، موارد متعددی مشاهده کردم که سازمان بهشت رضا با این روش های غیراخلاقی از خانواده های عزادار اخاذی مالی میکند. برای هر انسانی سخت است که ببیند هنوز پیکر پدرش به خاک سپرده نشده، فرد دیگری بر روی او دفن خواهد شد. در نتیجه، بسیاری از خانواده ها ناچارند با پرداخت مبالغ کلان، طبقه دوم قبر را پیش خرید کنند تا سازمان بهشت رضا بتواند یک متر مربع زمین را به قیمتی شش برابر ارزش واقعی به بازماندگان بفروشد. مورد دیگر، قبرستان بهشت رضوان است که در فاصله یک ساعت و بیست دقیقه ای از شهر مشهد احداث شده است. این مجموعه در واقع مجموعه ای از ساختمان ها در میان بیابان است که کیلومترها از شهر فاصله دارد و حتی مسیر دسترسی به آن آسفالت نشده است. این مکان ابتدا برای غسل متوفیان در دوران کرونا ساخته شد، اما امروزه به عنوان محل اصلی غسل و تدفین درگذشتگان استفاده می شود. در این شرایط، خانواده های داغدار مجبورند برای غسل متوفی خود مسیر ۶۰ کیلومتری تا بهشت رضوان را طی کنند و سپس همان مسیر را بازگشته و به سمت دیگر شهر (بهشت رضا) برای تدفین مراجعه نمایند. این رفت و آمدهای غیرضروری نه تنها بار مالی و روانی مضاعفی بر دوش بازماندگان میگذارد، بلکه با ایجاد آلودگی های محیط زیستی، سلامت دیگر شهروندان را نیز به خطر می اندازد.

قاری‌نماهای سودجو در آرامستان بهشت رضا(ع) مشهد

ورودی و خروجی آرامستانها در طول ایام هفته به ویژه عصرهای پنجشنبه‌ و ایام مناسبتی محلی شده برای حضور افرادی که به ردیف نشسته‌ اند و در ازای قرائت قرآن برای متوفیان، پول دریافت می‌کنند. افرادی که اغلب بازارشان گرم است و شهروندان به نیت فرستادن ثواب برای روح رفتگان خود به آنها وجه پرداخت می‌کنند، غافل از آن که اغلب این افراد حتی سواد خواندن قرآن را ندارند. آرامستان بهشت رضا (ع) به عنوان بزرگترین آرامستان مشهد یکی از مکانهای عمده فعالیت قاری‌نماهایی است که ردیف اجتماع آنها در این محل گاه طولانی‌تر از صف خودروهای شهروندانی است که برای زیات اهل قبور آمده‌اند. 

پول به کارتم بریز

گرچه اغلب این افراد مستقر در مسیر خروجی بهشت رضا(ع) از خبرنگار فراری بوده و رغبتی به مصاحبه ندارند اما خبرنگار ایرنا اخیرا در کسوت مشتری قرائت قرآن برای امواتش با یکی از آنها به گفت و گو نشست. این فرد با امتناع اکید از معرفی خود، در پاسخ به پرسش خبرنگار ایرنا از هزینه قرآن‌خوانی برای درگذشتگان پاسخ داد: قرائت هر سوره قرآن بدین منظور قیمتی متفاوت دارد لذا شما مبلغ مورد نظر خود را به کارت بانکی من واریز کنید تا در ازای آن در زمانی مناسب سوره‌ای متناسب قرائت شود. وی همچنین در مورد علت استقرارش در بیرون از محوطه آرامستان و پرهیز از فعالیت در فضای داخلی بهشت رضا اظهار کرد: درآمد فعالیت در بیرون از محوطه آرامستان بیشتر است علاوه بر این که کار کردن در داخل دنگ و فنگ زیادی دارد. خبرنگار ایرنا به سراغ یکی از قاریان تایید شده و سازماندهی شده در بهشت رضا نیز رفت که او هم هیچ تمایلی به ذکر نامش نداشت ولی گفت: برای فعالیت در گروه قاریان بهشت رضا (ع) باید تاییدیه‌های لازم ارائه شود تا بتوان به صورت رسمی در کسوت قاری قرآن برای اموات فعالیت کرد. 

این قاری افزود: من اجازه فعالیت در بهشت رضا (ع) را پس از ارائه مدارک لازم از جمله تاییدیه سازمان تبلیغات اسلامی، به عنوان قاری کسب کرده‌ام.  وی در ادامه به میانگین درآمدش از این فعالیت اشاره و بیان کرد: مبلغ خاصی به منظور قرائت قرآن برای اموات مشخص نشده اما هرقدر بیشتر پرداخت شود صفحات بیشتری از کلام‌الله مجید خوانده خواهد شد.  وی ادامه داد: قاریان رسمی و مجوزدار همچنین بخشی از درآمد خود را به صورت هفتگی به پیمانکار ساماندهی قاریان و مداحان در بهشت رضا (ع) پرداخت می‌کنند.  این قاری قرآن در بهشت رضا (ع)مشهد گفت: چنانچه شهروندی بخواهد برای درگذشته مورد نظرش قرآن خوانده شود باید نام متوفی و پدر و مادرش را بگوید و وجه مورد توافق را فی‌المجلس پرداخت کند.  وی همچنین به فعالیت برخی از قاریان در خارج از محدوده بهشت رضا(ع) اشاره کرد و گفت: چنین افرادی اغلب صلاحیت لازم را به عنوان قاری ندارند لذا فاقد مجوز برای فعالیت در داخل آرامستان هستند ولی با این حال همچنان به امید گرفتن صدقه، نذری و هر چیز دیگری در خروجی بهشت رضا صف می‌کشند. 

ساماندهی فعالیت مداحان و قاریان  

نماینده ساماندهی مداحان و قاریان قرآن در بهشت رضا (ع) مشهد هم به خبرنگار ایرنا گفت: ۲۵ مداح و ۲۰ قاری قرآن به صورت تایید شده در این آرامستان مشغول فعالیت هستند.  محمد ایرجی افزود: این مداحان و قاریان پس از کسب تاییده کتبی فعالیت از سازمان تبلیغات اسلامی به عنوان مداح و قاری در آرامستان، موظف به ارائه گواهی عدم اعتیاد و سوءپیشینه قضایی نیز هستند تا کارت مخصوص فعالیت در بهشت رضا(ع) برایشان صادر شود.  وی ادامه داد: افراد مدعی عنوان قاری قرآن در آرامستان حتما باید از سواد قرآنی لازم برخوردار باشند لذا موظف به شرکت در آزمونی خاص به همین منظور هستند. 

نماینده ساماندهی مداحان و قاریان در آرامستان بهشت رضا(ع) در مورد درآمد این افراد نیز گفت: درآمد قاریان تعرفه مالی خاصی ندارد اما مداحان در این مکان به طور ماهانه بین ۴۵ میلیون تا ۶۰ میلیون ریال درآمد کسب می‌کنند.  ایرجی افزود: نظارتهای لازم نیز بر نحوه فعالیت مداحان و قاریان وجود دارد و این افراد لباس فرم خاص هم دارند تا به راحتی از سوی شهروندان قابل شناسایی باشند. وی ادامه داد: افرادی که در پوشش قاریان قرآن در خارج از محیط بهشت رضا (ع) فعالیت می‌کنند مورد تایید نیستند و بارها از طریق خانه سبز شهرداری و ماموران سد معبر جمع‌آوری شده‌اند اما دوباره به محل باز می‌گردند و اگر شهروندان به این افراد پول و نذری ندهند بساطشان از مقابل بهشت رضا(ع) جمع می‌شود.

همکاری شهروندان برای جلوگیری از فعالیت قاریان غیرمجاز 

مدیرعامل سازمان مدیریت آرامستانهای شهرداری مشهد نیز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا به شکل‌گیری غیرقابل اجتناب فعالیت غیرمجاز در کنار کارها و مشاغل مجاز اشاره و بیان کرد: موضوع قاریان قرآن در آرامستانها نیز از این قاعده عرفی ناخوشایند مستثنی نیست.  حجت‌الاسلام حسین مهدوی دامغانی افزود: فعالیت قاریان و مداحان در آرامستان بهشت رضا(ع)مشهد ساماندهی شده بنابر این نظارت لازم بر فعالیتهای این قشر وجود دارد و به طور مستمر پایش می‌شوند.  وی ادامه داد: عده‌ای هم در خارج از محوطه آرامستان به اسم قاری فعالیت می‌کنند که به هیچ عنوان مورد تایید مراجع ذیربط و ناظر نیستند لذا بارها جمع‌آوری شده‌اند ولی شرایط جاری در این حوزه به گونه‌ای است که تا زمان وجود درخواست و تقاضا از سوی شهروندان، چنین افرادی به عنوان عرضه‌کننده فعال خواهند بود. 

مدیرعامل سازمان مدیریت آرامستانهای شهرداری مشهد گفت: اگر شهروندان تقاضای قرائت قرآن را به افراد تایید شده، واگذار کنند و سراغ این افراد نروند خود به خود کارشان لنگ خواهد ماندو جمع خواهند شد. مهدوی از شهروندان خواست در این خصوص دقت لازم را داشته باشند و با کسانی که کارت مشخص ندارند وارد مذاکره نشوند. 

آرامستان بهشت رضا(ع) مشهد با افزون بر ۶۵ بلوک برای دفن اموات به عنوان بزرگترین قبرستان این کلانشهر در ۱۵ کیلومتری جنوب شرقی مشهد قرار دارد. این آرامستان ۱۸۰ هکتاری از سال ۱۳۵۵ تاکنون به مدت ۴۵ سال عمده‌ترین محل دفن درگذشتگان در مشهد بوده و همچنان فعال است.  کلانشهر سه و نیم میلیون نفری مشهد شش آرامستان عمومی فعال دارد.

آرامستان بهشت رضا (ع) مشهد تا ۱۰ سال آینده پر می‌شود

 بهشت رضا (ع) سال ۱۳۵۴ در مشهد ایجاد شد و اکنون قدمتی نزدیک به نیم قرن دارد. همین قدمت زیاد بهشت رضا (ع) باعث شده است هر خانواده مشهد در این آرامستان عزیزی دفن شده داشته باشد و هر هفته سر قبر عزیزش حاضر شود. جدا از حس وابستگی مشهدی‌ها به بهشت رضا (ع)، موضوع راحتی زیارت نیز مطرح است. بی شک ترجیح آیندگان نیز این است که برای راحتی دسترسی در کنار قبور پدر و مادرهایشان دفن شوند. این همان دلیلی است که ما را با مسئله پرشدن ظرفیت بهشت رضا (ع) روبه رو کرده است. موضوع ظرفیت بهشت رضا (ع) امری نسبی است و به سیاست‌هایی که در پیش می‌گیریم، بستگی دارد. به عنوان مثال توسعه قبور چندطبقه خودش می‌تواند این ظرفیت را تا مدتی بهبود ببخشد. اما اگر بخواهیم خلاصه بگوییم، ظرفیت بهشت رضا (ع) روبه پایان است و درنهایت در پنج تا ده سال آینده ظرفیت بهشت رضا (ع) پر خواهد شد.

تحلیل اجتماعی آسیانیوز ایران

۱. سوءاستفاده از آسیب‌پذیرترین لحظات زندگی

• بهره‌برداری از وضعیت روانی خانواده‌های داغدار

• ایجاد اجبار مالی در شرایطی که افراد قدرت چانه‌زنی ندارند

• تبدیل عزاداری به فرآیندی پرهزینه و طاقت‌فرسا

۲. شکاف طبقاتی در مرگ!

• تمایز بین فقیر و غنی حتی در محل دفن

• محدودیت دسترسی به خدمات پایه برای اقشار کم‌درآمد

• تجاری‌سازی فرآیندهای مذهبی و فرهنگی

۳. سیستم نظارتی ناکارآمد

• عدم شفافیت در قیمت‌گذاری خدمات

• نظارت ناکافی بر فعالیت قاری‌نماها

• رابطه نامشخص بین نهادهای مسئول و پیمانکاران

۴. پیامدهای اجتماعی

• کاهش اعتماد عمومی به نهادهای متولی

• ایجاد تنش‌های اجتماعی در شرایط سوگ

• نهادینه شدن فرهنگ رانت و فساد خرد

۵. راهکارهای پیشنهادی

• ایجاد سیستم قیمت‌گذاری شفاف و یکپارچه

• نظارت مستمر بر کیفیت خدمات آرامستان‌ها

• راه‌اندازی سامانه شکایات ویژه داغداران

• آموزش شهروندان برای شناسایی کلاهبرداری‌ها

نتیجه‌گیری

این گزارش نشان می‌دهد چگونه یک سیستم ناسالم می‌تواند از مقدس‌ترین لحظات زندگی مردم سودجویی کند. نیاز به بازنگری اساسی در مدیریت آرامستان‌ها و ایجاد سازوکارهای شفاف بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود. آیا مسئولان شهامت مقابله با این فساد سازمان‌یافته را دارند؟