زلزله کرج را لرزاند

آسیانیوز ایران؛ سرویس اجتماعی:

دقایقی پیش، در ساعت روز شنبه، 13 اردیبهشت ماه 1403، زلزله ای کرج را لرزاند. ساعت 21:05 زلزله ای به قدرت 4 ریشتر، در عمق 8 کیلومتری زمین، ماهدشت استان البرز را لرزاند. هنوز از جزئیات خسارات وارده، اطلاعاتی در دست نیست.  شواهد حاکی از این است که زمین لرزه در ماهدشت، فردیس و کرج به صورت محسوس حس شده است.

مهدی مهرور، معاون استاندار البرز و فرماندار ویژه کرج در این باره بیان کرد شدت زمین لرزه ۴.۱ ریشتر اعلام شده است. در حالی که سازمان مدیریت بحران شهر تهران از وزش باد شدید در تهران خبر داد، دقایقی پیش زمین لرزه کرج را لرزاند، گفته شده این زلزله در تهران نیز حس شد. سازمان مدیریت بحران شهر تهران در این خصوص گفت: شهروندان از تردد غیرضرور در سطح شهر خودداری کنند. شهروندان از پارک خودرو در اطراف درختان کهنسال و تابلوهای تبلیغاتی خودداری کنند.

این خبر تکمیل می شود...

  از هر زلزله ای نترسید! 

زلزله یا زمین لرزه بدلیل آزاد شدن ناگهانی انرژی از داخل پوسته زمین است که باعث ایجاد امواج ارتعاشی می شود و توسط دستگاه های لرزه نگار یا به عبارت دیگر زلزله سنج اندازه گیری می شوند. همه ما در هنگام وقوع زلزله به دنبال این هستیم که بدانیم چند ریشتر بوده است. درواقع ریشتررا معیاری برای ترسیدن یا نترسیدن از زلزله  می دانیم. درادامه میخواهیم به این بپردازیم که کدام زمین لرزه ها خطرسازهستند و باید ازآنها ترسید وبه جای امن پناه برد.

 لرزش و جنبش در پوسته زمین در مدت زمان کوتاهی رخ می دهد محلی که منشا زمین لرزه است را هایپوسنتر و نقطه بالای کانون زمین لرزه در سطح زمین رامرکزسطحی زمین لرزه می گویند. هرچه کانون زلزله عمیق تر باشد درصد آسیب دیدگی هم کمتر می شود. درواقع مقدار بزرگی یک زلزله متناسب با انرژی آزاد شده از کانون زلزله است. قدرت زلزله را با مقیاسی به نام "ریشتر" می شناسیم چون اولین کسی که آن را شناسایی و عرضه کرد، دانشمندی آمریکایی به نام "چارلز فرانسیس ریشتر" بود که در ۱۹۸۵ در گذشته است. البته در چین باستان هم دستگاه لرزه نگار وجود داشت. زلزله های کمتر از ۳ ریشتر اغلب غیرقابل محسوس هستند وبزرگ تر از ۶ ریشترمیتواند باعث ایجاد خسارت شود. البته هرواحد اضافه ریشتر حدودا ۱۰ برابرقبلی است(مثلا ۵ نسبت به ۶).ریشتر درواقع فقط واحد و شدت انرژی تخلیه شده است و عوامل دیگری هم مثل فاصله از سطح زمین(هرچه محل لرزش نزدیک به مرکز باشد، از ۱۰ کیلومتر تا ۷۰۰ کیلومتر، تاثیرکمتری برروی سطح زمین دارد) جهت لرزش در میزان تخریب های وارده به سطح زمین تاثیر دارند. امواج زلزله ۳ نوع P,S و ضربه ای دارند. نوع P که اول می آید را امواج طولی یا فشاری می نامند چون امواج لرزه ای دارد وجهت انتشارشروع به لرزش می کند. (مثل طناب بازی).سرعت امواج P۱.۵ تا ۸ کیلومتربر ثانیه است. برعکس امواج S که به امواج قیچی مشهور هستند سرعتی تا ۱.۷ باردر ثانیه دارند وبه صورت عمودی به لرزش در می آیند. به علت سرعت کم این امواج نمیتوانند از مایعات مثل آب یا سنگ مذاب عبور کنند.

در علم زمین شناسی یا ژئوفیزیک مبحثی به نام رومرکز مطرح است  که به معنای  نقطه ای روی سطح زمین است که مستقیما بالای سرچشمه زمین لرزه وجود دارد. اگر زمین لرزه ای در عمق زمین اتفاق بیفتد و زاویه ۱۰۵ درجه داشته باشد سطح زمین را می لرزاند و منطقه غیرازاین زاویه منطقه سایه نامیده می شود. تجربه ثابت کرده است که امواج P نسبت به امواج S دامنه وسیع تری از منطقه سایه را پوشش می دهند و موج P می تواند با تغییرجهت ازگوشته یا هسته بیرونی گذرکند منطقه ای بسیار دورتراز رومرکز را بلرزاند. گاهی اوقات زلزله به صورت ارتعاش یا جابجایی زمین نمایان می شود. زمانی که رو مرکز در داخل دریا باشد، اگر باعث تغییر شکل زیاد و سریع ر بستر دریا شود منجر به سونامی می شود. که این اتفاق معمولا در لرزش های بیشتر از ریشتر اتفاق می افتد ارتعاشات زمین همچنین می توانند منجر به فعال شدن اتشفشان ها و ریزش کوه شوند.

همه لرزش های زمین خطرناک نیستند

در هرجای زمین که انرژی کرشی کشسانی  برای افزایش شکستگی ذخیره شده باشد، زلزله هایی به نام تکتونیکی رخ خواهند داد که جزو زلزله های طبیعی هستند  حرکات صفحات تشکیل دهنده پوسته زمین عامل ایجاد زلزله های تکنوتیکی است. همه زلزله ها باعث خرابی در سطح زمین نمی شوند. وقوع برخی زلزله های خفیف برای آزادسازی انرژی داخلی زمین مفید است. علاوه بر اینکه عمق و قدرت زمین لرزه در میزان خرابی موثر است، استحکام سازه ها و بناها نقش بسزایی در کاهش خسارات مالی و جانی دارند. شدت و بزرگای زمین لرزه که خود به اندازه‌ی گسل و میزان لغزش لایه‌های پیرامون آن بستگی داشته، از عوامل موثر در خرابی سطح محسوب می‌گردند. معمولا زلزله‌های با بزرگی کمتر از ۴ ریشتر خرابی در سطح زمین ندارند.

یک زلزله ۸ ریشتری چقدر از زلزله ۷ ریشتری قوی‌تر است؟

وقوع زلزله سهمگین و مرگبار ۷.۸ ریشتری در ترکیه، ما را برآن داشت تا به بررسی و مقایسه شدت زلزله‌ها بپردازیم تا متوجه شویم که این زلزله تا چه میزان مرگبار و شدید بوده است. مقیاس ریشتر، به‌منظور ارزیابی بزرگی یک زلزله و حجم انرژی آزاد شده در هنگام وقوع یک زلزله به کار می‌رود و هیچ ارتباطی به میزان آسیب‌های آن ندارد. مقیاس زلزله از صفر تا ده ریشتر تعیین شده و متغیر است. زلزله‌هایی با مقیاس کمتر باعث لغزش چند سانتی‌متری گسل‌ها می‌شوند و مثلا یک زلزله ۹ ریشتری، گسل‌ها را چندین متر جابجا می کند.

شاخص‌های موثر در ابعاد و ویرانگری زلزله

ابعاد یک زلزله تنها به میزان جابجایی گسل‌ها بستگی ندارد و بحث مساحت صفحه گسلی نیز مطرح است. هرچقدر این وسعت بیشتر باشد، زلزله بزرگتر خواهد بود. یک زلزله هفت ریشتری، منطقه گسلی به مساحت حدود ۱۰۰۰ کیلومتر مربع یا حدود ۵۰ کیلومتر طول و ۲۰ کیلومتر عرض را دربر می‌گیرد. میزان ویرانگری و آسیب‌های زلزله به فاکتورهای متعددی بستگی دارد؛ از محل وقوع زلزله گرفته تا مرکز آن و عمق وقوع زلزله. در عین حال میزان سکونت‌پذیری مرکز وقوع زلزله نیز فاکتوری تعیین‌کننده است. در صورتی که زلزله در منطقه‌ای پرجمعیت رخ دهد، میزان ویرانی و قربانیان آن به شدت بالا خواهد بود ولی زلزله‌ای با همین شدت در منطقه‌ای دور افتاده و خالی از سکنه، قربانی و ویرانی زیادی نخواهد داشت. زلزله‌هایی با شدت بالا، در اعماق اقیانوس‌ها ممکن است حتی توسط انسان‌ها حس هم نشوند. فاکتور مهم دیگر، عمق کانون زلزله است. هرچه عمق کانون زمین‌لرزه بیشتر باشد، قدرت آن بیشتر است و در عین حال احتمال رسیدن آن به سطح زمین کمتر خواهد شد. به همین خاطر هم هست که زلزله‌های سطحی، رایج‌تر و خطرناک‌تر هستند.چون هر چه عمق کانون زلزله کمتر باشد، آسیب‌های بیشتری به سطح می‌زند.

زلزله چند ریشتری خطرناک خواهد بود؟

خوشبختانه اکثر زلزله‌ها واقعا کوچک بوده و زیر سه در مقیاس ریشتر هستند که میکرو زلزله نامیده می‌شوند و حتی شاید به چشم نیایند. اما زلزله‌های بالاتر از ۴.۵ ریشتر به راحتی حس می‌شوند و بخش معدودی از زلزله‌ها (۱۵ زلزله در ۱.۴ میلیون زلزله ثبت شده بالای ۲ ریشتر)، ۷ ریشتری یا بیشتر هستند و خطرناک قلمداد می‌شوند. یک زلزله ۸ ریشتری یا بالاتر از آن، یک زلزله بزرگ است.

بزرگی یک زلزله به چه معناست؟!

به گفته لوسی جونز، زلزله‌شناس، بزرگی زلزله در واقع عددی است که نشان‌دهنده انرژی رها شده در نتیجه آن زلزله است. انرژی آزاد شده با میزان حرکت سنگ‌ها و فاصله‌ای که حرکت می‌کنند محاسبه می‌شود. در اینجاست که متوجه می شویم که یک زلزله هشت ریشتری چقدر ترسناک‌تر از یک زلزله ۶ ریشتری خواهد بود.

هر یک ریشتری که زلزله بزرگتر باشد، انرژی آزاد شده، حدود ۳۲ برابر افزایش می‌یابد. یعنی یک زلزله ۷ ریشتری، گرچه ده برابر بزرگتر از یک زلزله شش ریشتری است ولی ۳۲ برابر انرژی بیشتری نسبت به زلزله شش ریشتری آزاد خواهد کرد و این زلزله ۳۲ برابر قوی‌تر از زلزله شش ریشتری خواهد بود

یعنی در یک زلزله هشت ریشتری ۱۰۰۰ برابر انرژی بیشتر از زلزله شش ریشتری آزاد خواهد شد و این انرژی در منطقه بزرگتر و برای زمان طولانی‌تری آزاد می‌شود. در ابتدا، تعریف بزرگی زلزله به دستگاه‌های لرزه‌نگار برمی‌گشت که در آن ماشینی با بهره‌گیری از جوهر، حرکات سریع را روی یک کاغذ به تصویر می‌کشید و لرزش زلزله این‌گونه اندازه‌گیری می‌شد و بزرگی یک زلزله این‌گونه بود که امواج در یک لرزه‌نگاری در فاصله خاصی از کانون زلزله چقدر بزرگ هستند و در آن زمان، بزرگی یک زلزله هشت ریشتری، ده برابر بیشتر از یک زلزله هفت ریشتری در نظرگرفته می‌شد. ولی مشخص شد که مقیاس بزرگی زلزله را باید به نحو دیگری در نظر گرفت و در حال حاضر برای به دست آوردن مقیاس بزرگی زلزله به محاسبه حرکات سنگ‌ها برروی گسل پرداخته و زلزله‌های بزرگتر به صورت دقیق‌تری محاسبه می‌شود.

کدام زلزله‌ها نگران‌کننده هستند؟

عموما زلزله‌های بالای ۶ ریشتر و آنهایی که در مناطق پرجمعیت رخ می‌دهند، به مراتب نگران‌کننده‌تر هستند و آسیب‌های بیشتری وارد می‌کنند.

در ادامه، ریشتر به ریشتر به بررسی میزان آسیب‌ها و خطرناک بودن زلزله‌ها می پردازیم اما به طور کلی زلزله‌هایی به بزرگی ۶ ریشتر، آسیب‌های قابل توجهی به سازه‌های آسیب‌پذیر مثل ساختمان‌های مقاوم‌سازی‌نشده و ساختمان‌های آجری می‌زنند ولی زلزله‌های ۷ریشتر به بالا، علاوه بر واژگون کردن اثاثیه سنگین، به ساختمانهای معمولی و خوش ساخت هم خسارات فراوانی خواهند زد.

• یک ریشتر (ناچیز): تقریبا در شرایط عادی توسط افراد انگشت شماری حس می‌شود. احتمال وقوع آن در دنیا در هردقیقه است.
• دو ریشتر (ضعیف): توسط افراد معدودی که آن هم در حال استراحت هستند حس می‌شود، به‌ویژه در طبقات بالاتر.
• سه ریشتر (ضعیف): توسط برخی افراد که در خانه هستند احساس می‌شود، به ویژه در طبقات بالاتر. خیلی از افراد حتی متوجه این زلزله نمی‌شوند. لرزه‌هایی شبیه به لحظه عبور کامیون از کوچه دارد.
• ۴ ریشتر (سبک): توسط افرادی که در خانه هستند حس می‌شود ولی افرادی که در فضای باز هستند ممکن است آن را حس نکنند. اگر شب‌هنگام اتفاق بیفتد، برخی افراد را بیدار می‌کند. ظروف، پنجره‌ها و درها بهم می‌خورند دیوارها ممکن است ترک بخورند، صدایی مثل برخورد کامیون سنگین به ساختمان به گوش می‌رسد.
• ۵ ریشتر (متوسط): تقریبا توسط همه حس می‌شود و بسیاری را از خواب بیدار می‌کند. ظروف و پنجره‌ها می‌شکنند و وسایل و اجسام ناپایدار جابجا می‌شوند.
• ۶ ریشتر (قوی): توسط همگان حس می‌شود و وحشتناک است. برخی اثاثیه سنگین حرکت می‌کنند و آسیب‌های زیادی وارد می‌شود.
• ۷ ریشتر (خیلی قوی): آسیب جزئی به ساختمان‌هایی با طراحی و ساخت خوب وارد می‌شود؛ آسیب وارده به سازه‌های معمولی و خوش‌ساخت کم تا متوسط است و سازه‌هایی با ساختارهای ضعیف یا طراحی نامناسب به شدت آسیب می‌بینند. از بین رفتن بسیاری از دودکش‌ها و ساختمان‌ها
• ۸ ریشتر (شدید): آسیب به سازه‌هایی با طراحی مناسب؛ آسیب شدید به ساختمان‌های معمولی و ریزش بخشی از آنها. آسیب‌های جدی به سازه‌هایی با ساختارهای ضعیف. افتادن دودکش‌ها و ستون‌ها، بناهای تاریخی و ریزش دیوارها. واژگون شدن اثاثیه سنگین در منازل
• ۹ ریشتر (خشن): آسیب‌های فراوان به تمامی سازه‌ها و حتی سازه‌های خوش‌ساخت و با طراحی مناسب. خسارات فراوان در ساختمان‌های بزرگ و اصلی و ریزش آنها. بسیاری از ساختمانها از فونداسیون‌هایشان جدا می‌شوند.
• ده ریشتری (بسیار شدید): اکثر سازه‌ها و ساختمان‌ها تخریب شده و ریل‌ها خم می‌شوند .