آسیانیوز ایران؛ سرویس فرهنگی هنری:
درگیری جدیدی در عرصه سینما و سیاست! سریال پرحاشیه «سووشون» ساخته نرگس آبیار که با هزینهای حدود ۲۵۰ میلیارد تومان تولید شده بود، تنها ساعاتی پس از پخش اولین قسمت توقیف و پلتفرم نماوا نیز مسدود شد. این اقدام در حالی صورت گرفت که کارگردان مدعی رعایت تمام خطوط قرمز شده و مسئولان از «صحنههای خلاف شرع» سخن میگویند. اما واقعاً چه اتفاقی افتاد؟ مرکز قوه قضاییه اعلام کرد، سریال سووشون به دلیل نداشتن مجوز قانونی و تمکین نکردن از مراجع ذیربط توقیف شد. براساس اعلام قوه قضاییه همچنین شبکه نمایش خانگی نماوا به دلیل امتناع از انجام تعهدات قانونی مسدود شد.
اما ماجرا چیست؟
سریال سووشون محصول سکوی نمایش خانگی نماوا به کارگردانی نرگس آبیار است که اولین قسمت آن از این هفته نمایش داده شده است. چند وقت پیش در همان زمان که تیزر این سریال منتشر شد، صحنههایی در آن وجود داشت که واکنشهای زیادی را به همراه داشت؛صحنههایی نظیر رقص مختلط یا حتی لمس بدن زن و مرد.
صحنههای خلاف عرف و شرع
اصل ماجرا به همان صحنههای خلاف عرف و شرع برمیگردد. در مرحله بازبینی این سریال از سوی نهادهای ذیربط، بهدلیل وجود برخی از صحنههای خلاف عرف و شرع (از جمله رقص مختلط زن و مرد) از عوامل سریال و شرکت سازنده سریال خواسته میشود تا بخشهای کوتاه غیر قانونی قبل از بارگذاری سریال حذف شوند. اما بر خلاف تذکرات داده شده و علیرغم تعهدات عوامل سریال و شرکت سازنده، قسمت جدید سریال صبح امروز بدون انجام اصلاحات مورد اشاره و حذف صحنههای خلاف شرع و قانون، برای پخش بارگذاری میشود.
بنابراین گزارش و به دلیل امتناع شرکت تولیدکننده و عوامل سریال سووشون، پلتفرم نمایش شبکه خانگی نماوا با دستور قضایی مسدود شد. اتفاقی که در صورت همکاری عوامل سریال و سکوی نماوا کاملا قابل حل بود. اما باید دید هدف نماوا و عوامل سووشون برای این لجبازی و امتناع از تعهدات قانونی چه بوده است؟ یک روز پس از توقیف سریال «سووشون» و مسدود شدن سایت پخش آنلاین آن، برخی رسانهها با حمله به سازندگانش این سریال که براساس یکی از مشهورترین آثار ادبیات معاصر ایران ساخته شده را مروج «ابتذال» خواندند.
ماجرای آن ۶۲ ثانیه جنجالی
قوه قضاییه ایران روز جمعه اعلام کرد علاوه بر توقیف این سریال که تنها ساعاتی پیش از آن عرضه شده بود، پلتفرم نماوا که آن را به صورت آنلاین آن را پخش کرده است نیز مسدود شده است. علت این اقدام «عدم دریافت مجوزهای قانونی» اعلام شده است با این حال نمااوا با تاکید برآنکه سریال دارای مجوز ساخت بوده است اعلام کرده است که دلیل توقیف، اختلاف بر سر «۶۲ ثانیه» از این سریال بوده است.
آغاز پخش سریال سووشون
اولین قسمت سریال «سووشون» به کارگردانی نرگس آبیار و تهیهکنندگی همسرش، محمدحسین قاسمی روز جمعه در شبکه خانگی و پلاتفرم نماوا پخش شد. این سریال که براساس داستانی به همین نام نوشته سیمین دانشور نویسنده مشهور ایرانی ساخته شده درباره ایران در دوران اشغال نظامی در جنگ جهانی دوم و رخدادهای پس از آن است اما اشارههای آن به فضای پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ سبب شد که علیرغم سانسور ۶۰ صفحه آن به دستور ساواک، این کتاب به شهرت بسیاری برسد و از زمان انتشار در سال ۱۳۴۸ تا زمان انقلاب ۱۳۵۷ به چاپ نهم برسد و برخی از منتقدان ادبیات میگویند «سوشون» با بیش از نیم میلیون نسخه فروش، پرفروشترین کتاب داستان ایرانی تا اوایل دهه ۹۰ خورشیدی بوده است. نرگس آبیار کارگردان این سریال، تاکنون از فیلمسازان نزدیک به جناح اصولگرا شناخته شده و در جشنواره فیلم فجر برای فیلم «شبی که ماه کامل شد» نیز جایزه بهترین کارگردانی دریافت کرده است. محمد حسن شانهساز هزینه تولید این سریال برای هر قسمت را ۸ میلیارد تومان و یکی از پرهزینهترین سریال های نمایش خانگی در ایران اعلام کرده است.
بیانیه نرگس آبیار
نرگس آبیار، کارگردان این سریال با انتشار متنی ضمن اعلام آن که سازندگان سریال به «ممیزیها» تن داده بودند اما «چند ساعت پس از انتشار نخستین قسمت، با دستوری ناگهانی و مبهم، متوقف و سکوی پخشش فیلتر شود؟ چه کسی پاسخگوی این حجم از توهین به شعور مخاطب، بیاحترامی به تلاش هنرمندان، و تخریب سرمایه اجتماعی هنر این سرزمین خواهد بود؟»
«سووشون، روایت یک تاریخ است. صدای یک زن در میان هیاهوی مردانهی قدرت. روایت مقاومت، درد و ایستادگی. ما برای ساخت این اثر، با دقت، وسواس و احترام به خطوط قرمز رسمی کشور، پیش رفتیم. اما آنچه دیدیم، بیقانونی در پوشش قانون، و حذف در سایه ترس از صداهای مستقل بود. ما نه خلافی کردهایم، نه قانونشکنی. این رفتارها نه توجیهپذیرند، نه قابل سکوت.» آبیار با ابراز تأسف از سانسور قسمت اول سریال و توقیف ناگهانی آن پس از پخش، تأکید کرد: «استقبال کمنظیر مردم از نخستین قسمت این سریال، برای ما دلگرمی و عهدی دوباره بود؛ اما سووشون نیامده، متوقف شد. حتی تبلیغات محیطی سریال را نیز مسدود کردند. چگونه ممکن است اثری که بر اساس رمان فاخر سیمین دانشور ساخته شده و بارها در کشور منتشر شده، تنها چند ساعت پس از پخش، با دستور ناگهانی متوقف شود؟ ساترا که مدعی نظمبخشی به فضای نمایش خانگی است، چرا به جای حمایت، تبدیل به ابزاری برای انسداد و محدودسازی هنر شده است؟ آیا قرار است هر هنرمندی که صدای متفاوت دارد، با تهدید و توقیف حذف شود؟» او در پایان تأکید کرد: «ما فرزندان این خاکیم و از دل همین مردم برخاستهایم. حق ما نیست که پس از سالها زحمت، به این شکل تحقیر و حذف شویم. سووشون را متوقف کردید، اما این صدا خاموش نمیشود.»
توقیف سریال سووشون
در همین حال خبرگزاری «ایسنا» در گزارشی درباره توقیف این سریال نوشته است: « اتفاقی که پیش از این هم در شبکه نمایش خانگی رخ داده بود اما چنین وضعیتی را به دنبال نداشت. حال اینکه شرایط پیش آمده برای سووشون، به تغییرات مدیریتی اخیر در ساترا برمیگردد یا پلتفرمی که انتشار را برعهده گرفته یا جدیتر اعمال شدن قانونی که مدتهاست تصویب شده، دقیق مشخص نیست.» نماوا در اطلاعیه خود بر«۶۲ ثانیه مورد اختلاف» تاکید کرده، کاربران رسانههای اجتماعی به پخش آن صحنه ای پرداختهاند که مربوط به یک صحنه رقص میشود!
بیانیه نماوا
نماوا همچنین در اطلاعیه خود پس از مسدود شدن پلاتفرم خود نوشته است: « سریال سووشون به خاطر طولانی شدن روند اصلاحات ساترا گرفتار تعلیق عرضه شده و حالا که عرضه شده چنین گرفتار محدودیت میشود در حالی که به تمام تعهدات عمل شده و علیرغم حذف حدود بیست دقیقه از سریال(!) گرفتار اختلاف سلیقهای فقط بر سر ۶۲ ثانیه شده...»
پیش از این هیات مدیره انجمن صنفی شرکتهای نمایش ویدیویی آنلاین به مسدود شدن پلتفرم پخشکننده در بیانیه ای واکنش داد و نوشت: «فیلتر شدن ناگهانی پلتفرم نماوا، یک بار دیگر توجه افکار عمومی و فعالان حوزه رسانه را به برخوردهای سلیقهای و بعضاً غیرشفاف با پلتفرمهای نمایش خانگی جلب کرد. نکته قابل تأمل در این تصمیم، این است که به جای مسدود کردن محتوای مورد مناقشه، کل دامنه پلتفرم مسدود شد؛ در حالی که محتوای تولید شده در پلتفرمها، هنوز از طریق کانالها و سایتهای غیرقانونی و بدون هیچ مزاحمتی در دسترس است.»
در بخشی دیگر از این بیانیه این پرسش مطرح شده است که «چرا به جای مسدودسازی کانالها و شبکههای ماهوارهای که بیوقفه محتوای قانونی پلتفرمها را به تاراج میبرند، پلتفرم قانونی قربانی میشود؟ آیا این رفتار، جز تضعیف پلتفرمهای داخلی و تشویق کاربران به مهاجرت به بسترهای غیررسمی، نتیجه دیگری خواهد داشت؟ امید میرود به جای سیاست یکشبه و برخورد قهری با پلتفرمهای قانونی، رویکرد اصلاحی و مبتنی بر گفتوگو جایگزین شود.»
جالب است که هنوز واکنشی رسمی از سوی سازمان تنظیم مقررات صوت و تصویر فراگیر (ساترا) نشان داده نشده است. این در شرایطی است که این سازمان اخیرا با تغییرات مدیریتی همراه بوده است. اطلاع رسانی قوه قصاییه نیز در رابطه با این توقیف پرحاشیه اعلام کرد: «شبکه نمایش خانگی نماوا بدلیل امتناع از انجام تعهدات قانونی نیز مسدود شد. سریال سووشون محصول شبکه نمایش خانگی است. این سریال بهدلیل عدمدریافت مجوزهای قانونی توقیف شد.» این ارگان اطلاع رسانی یادآور شد: «با توجه به تخلف صورتگرفته از سوی شبکه نمایش خانگی نماوا و امتناع آن از انجام تعهدات قانونی، این پلتفرم مسدود شد.»
واکنش رسانهها از سکوت تا حمله
با وجود اهمیت فرهنگی و اجتماعی این رویداد، برخی رسانهها هنوز تحلیل یا گفتگوی جدی در این رابطه منتشر نکردهاند اما مطلب منتشر شده در روزنامه کیهان توسط حسین شریعتمداری سر و صدای زیادی به پا کرده است. روزنامه کیهان با لحنی تند و انتقادی، توقیف سریال «سووشون» را نه حاصل ممیزی یا تصمیمات سیاسی، بلکه یک ترفند تبلیغاتی حسابشده از سوی سازندگان سریال دانست. در ستون «گفتوشنود» این روزنامه، حسین شریعتمداری به صراحت مدعی شد که تهیهکنندگان سریال با سوءاستفاده از سادگی برخی مسئولان تلاش کردهاند با ایجاد جنجال پیرامون توقیف، تبلیغی گسترده و رایگان برای اثر خود رقم بزنند. کیهان نوشت: «تهیهکنندگان این سریال عجب کلکی سوار کردهاند! آنها میدانستند که این سریال با وجود صحنههای فسادانگیز و ضداخلاقی توقیف میشود و خبر توقیف آن همهجا پخش خواهد شد. سپس با حذف آن صحنهها، اجازه نمایش میگیرند و اینگونه خبر توقیف به یک آگهی تبلیغاتی برای سریال تبدیل میشود.» این روزنامه همچنین اضافه کرد که پلتفرم نماوا نیز به دلیل خودداری از انجام تعهدات قانونی، از سوی قوه قضاییه مسدود شده است. کیهان تاکید کرده که صحنههای حذفشده سریال نیز در فضای مجازی منتشر شدهاند و این موضوع بهنوعی همان هدف تبلیغاتی مورد نظر سازندگان را محقق کرده است.
خبرگزاری فارس نیز در واکنش به توقیف این سریال و فیلتر شدن پلتفرم نماوا، این تصمیم را اقدامی درست، بهموقع و در راستای تنظیمگری فرهنگی ارزیابی کرده و آن را بخشی از مقابله با روندی نگرانکننده در تولید و پخش محتوای نمایش خانگی دانسته است. فارس معتقد است برخی پلتفرمها با تکیه بر مجوز رسمی، بهجای پایبندی به فرهنگ عمومی، به سمت ترویج ابتذال و نادیدهگرفتن ارزشهای اجتماعی رفتهاند و برخورد با نماوا، هشداری جدی برای توقف این روند است. در گزارش فارس همچنین تأکید شده است که: «برخورد با محتوای مسئلهدار فقط توقیف یک سریال نیست؛ بلکه دفاع از بنیانهای فرهنگی جامعه است.» فارس با اشاره به آثار منتشرشده در فیلیمو از جمله «تاسیان» و «جوکر»، خواستار تداوم این برخوردها و گسترش آن به دیگر پلتفرمها شده و تصریح کرده که قاطعیت امروز، تضمین سلامت فرهنگی فردا است. خبرگزاری تسنیم و ایسنا نیز صرفا اخبار مربوط به توقیف را اطلاع رسانی کردهاند و جبه گیری خاصی نسبت به این اتفاقات نداشتهاند. روزنامه شرق نیز با طرح اشاره به شعارهای انتخابی مسعود پزشکیان این سوال را مطرح کرد که آیا این دولت نیز در دام سیاستهای محدود کننده قبلی گرفتار میشود یا رویکردهای جدیدی اتخاذ میکند.
اسب تروای فرهنگی؟!
اما خبرگزاری فارس در مطلبی با عنوان «اسب تروای فرهنگ» توقیف این سریال را «نمونهای از تصمیم به موقع در حوزه تنظیمگری فرهنگی و اقدام مشترک قوه قضاییه و ساترا» خوانده که « فقط به خاطر یک سریال نبود؛ بلکه پاسخی بود به یک روند نگرانکننده که برخی آثار تصویری در شبکه نمایش خانگی به آن دامن زده بودند.» این درحالی است که برخلاف انتظار سازمان تنظیم مقررات رسانههای صوت و تصویر فراگیر (ساترا) هیچ اطلاعیهای درباره توقیف این سریال و پلاتفرم نمااوا منتشر نکرده است. تهیه و پخش سریال ۳۰ قسمتی «سووشون» ۴ سال به طول انجامیده و با وجود توقیف پیاپی برخی سریال های شبکه نمایش خانگی در ماه های اخیر، این نخستین بار است که پلتفرم تهیه و پخش یک سریال نیز مسدود میشود که به منزله ضرری هنگفت برای تهیهکنندگان و سرمایهگذاران است.
قبلا آیت الله خامنهای از علاقه خود به این رمان سخن به میان آورده و گفته است با وجود آنکه کتاب را در اوایل دهه پنجاه خریده بود ولی «طاقت خواندن آن» را نداشت و «بعد از انقلاب آن را خوانده» است. با این حال گروهی از کاربران رسانههای اجتماعی و منتقدان ادبیات نیز به انتقاد از استفاده ابرازی این سریال از این رمان محبوب برای همسویی با تبلیغات ضد غربی حکومت پرداختهاند و برخی نیز معتقدند این توقیف «ترفندی» برای جذب مخاطب است.
نمایش صحنههای هم آغوشی جنسی در سریال های ایرانی!!!
خبرگزاری «فارس» در گزارش دیگری با حمایت از توقیف این سریال نوشته است دیگر فقط مانده صحنههای هم آغوشی جنسی در سریال های ایرانی به نمایش درآید و این سریال را در راستای توطئه «براندازی فرهنگی» قلمداد کرده؛ خبرگزاری «دانشجو» نیز نوشته است «سریال تا مرز نشان دادن روابط جنسی و اتاق خوابی پیش میرود» و خواستار آن شده تا برای ممانعت از «عبور از چراغ قرمز» با « جریمه نقدی و ضمانت اجراهای لازم جلوی تکرار انجام عمل مجرمانه گرفته شود.» در همین حال عباس سیاح طاهری معاون ساترا، در «ایکس» نوشته است که سریال سووشون از ابتدا مجوز تولید نداشته است!
واکنش کاربران شبکههای اجتماعی؛ سهگانهی «اخلاق»، «آزادی» و «تبلیغ»
در فضای مجازی، کاربران با هشتگهایی چون «سووشون» و نرگس آبیار به بحث درباره این توقیف پرداختند. این موج گستردهی واکنشها را در فضای مجازی، بهویژه توییتر فارسی کاربران را به سه دسته اصلی تقسیم کرد:
موافقان توقیف
این گروه با استناد به برخی صحنههای منتشرشده از سریال، آن را غیراخلاقی و ناسازگار با فرهنگ عمومی توصیف کردهاند و از اقدام قوه قضاییه و ساترا دفاع میکنند. به باور آنها، حفظ مرزهای اخلاقی در آثار هنری، ضرورتی است که نباید به بهانه آزادی نادیده گرفته شود و این توقیف مطابق قوانین کشور بوده است. یک کاربر نوشت: «قرار بود سریال «سووشون» روایتی باشد از روزگار قحطی و رنج مردم؛ اما قسمت اول بیشتر شبیه تیزر یک مهمانی لاکچری پر از ابتذال بود. نه تاریخی بود و نه خانوادگی، حق با کسانی بود که گفتند هر قصهای را نمیشود با رقص تعریف کرد. با سپاس از ساترا بابت توقیف.»
کاربر دیگری نیز با حمایت از توقیف نوشت: «همه میدانند قبل از انقلاب مملکت قمارخانه و رقاص خانه بوده است، نیاز نیست با فیلمهایتان این را ثابت کنید. نماوا با چه اجازهای بدون مجوز این سریال را پخش کرده است.»
بقیه کاربرهای موافق توقیف نیز نظراتی با همین درونمایه داشتهاند. برخی کاربران در این دسته نیز به مقایسه این سریال با فیلم «شیار ۱۴۳» پرداختند و نرگس آبیار را هنرمندی در دوره افول دانستند.
منتقدان سانسور؛ سووشون را توقیف کنید تا مردم عشق ابدی ببینند!
گروهی دیگر، توقیف سریال را نقدی به آزادی بیان و فرهنگسازی مستقل دانستهاند و معتقدند که چنین تصمیمهایی، تنها به بیاعتمادی عمومی دامن میزند و موجب گرایش بیشتر مخاطبان به محتواهای سطحی و کمارزش در فضای غیررسمی میشود. این کاربران معتقدند سانسور، مسئله را حل نمیکند، بلکه آن را پنهان و جذابتر میکند. برخی قدمهای روبه جلو این سریال را تحسین کردند و این را اتفاق مثبتی برای فضای سریالسازی در کشور میدانند.
کاربری در این رابطه نوشت: «امروز سووشون را دیدم و به نظرم عالی بود، از همه لحاظ بهخصوص دیالوگها و کارگردانی. میگویند سووشون و نماوا را فیلتر کردند یا بستند و دچار اختلال کردند تا دیده نشود. از بازدید بالای عشق ابدی گلایه میکنید؟ تاریخ و فرهنگمان را گند کشیدید، بس کنید.»
کاربر دیگری نوشت: «گمان کنم خانم آبیار از شهرزاد جلو بزند. میخکوب شدم. داستان جذاب و منسجم، شخصیتپردازی قوی، بازیگری تاثیرگذار، کارگردانی و تدوین حرفهای، دیالوگهای قوی و باورپذیر (اقتباس عالی از اثر ادبی)، فضاسازی و طراحی صحنه کمنظیر و تم مشخص (استقلال.)» کاربری دیگر هم با نقد از سانسور نوشت: «سووشون را توقیف کنید تا مردم عشق ابدی ببینند. راحت باشید.»
منتقدان کیفی
برخی دیگر، موضعی میانهدارتر دارند؛ آنها کیفیت «سووشون» را پایین و دور از استانداردهای حرفهای ارزیابی کردهاند و حتی برخی کاربران، توقیف سریال را بخشی از یک سناریوی تبلیغاتی هدفمند برای جذب توجه و بالا بردن میزان بازدید آن میدانند. این تحلیلها با اشاره به نمونههای مشابه قبلی، معتقدند توقیفهای اینچنینی، عملاً به یک تکنیک بازاریابی تبدیل شدهاند.
کاربری در این رابطه نوشت: «سرمایهگذران سریالهای شبکه نمایش خانگی برای فروش بیشتر با هزینه تبلیغ کمتر یک سری سکانسهای جنجالی و حساسیت برانگیز را عمدا در سریال میگذارند تا به توقیف سریال برسند. بعد که حسابی سر و صدا کرد و دیده شد رفع توقیف میکنند. فیلم خوب بدون این شامورتی بازیها هم دیده میشود.»
کاربر دیگری نیز نوشت: «توقیف امروز تبدیل به یک ترفند تبلیغاتی شده است. طوری که طرف سازنده از خدایش است چنین اتفاقی برایش رخ دهد و چند برابر بیشتر دیده شود. تنها راهکار جمع شدن این موضوع هم محاکمه عوامل سازنده این چنین فیلمهاییست.»
توقیف سریال «سووشون» در نخستین ساعات پخش، نه تنها یک اتفاق ساده رسانهای، بلکه نشانهای از شکاف عمیق میان سازوکارهای رسمی نظارتی و دغدغههای هنرمندان است؛ شکافی که به جای گفتوگو، با انسداد پاسخ داده میشود. در میانهی این ماجرا، آنچه در خطر قرار گرفته، صرفاً یک سریال نیست، بلکه اعتبار فرآیندهای قانونی، اعتماد مخاطب و امید به تولید محتوای جدی در فضای نمایش خانگی است. هرچند نهادهای قضایی و ناظر دلایلی برای این برخورد اعلام کردهاند، اما پرسشهای بیپاسخ درباره نحوه، زمان و شدت این برخورد، هنوز در افکار عمومی باقی مانده است. حال باید دید سرنوشت «سووشون» در پیچوخم این منازعه رسانهای به کجا خواهد رسید؛ به بازگشت، به حذف یا شاید به تغییری بنیادین در نوع مواجهه با آثار فرهنگی حساس.
تحلیل تخصصی آسیانیوز ایران
ابعاد فنی-حقوقی
- تناقض ادعاها: ساترا ادعای عدم مجوز دارد، نماوا به مجوز ساخت استناد میکند
- حذف ۲۰ دقیقه از سریال پیش از پخش به دستور نهادهای نظارتی
- تمرکز اختلاف بر ۶۲ ثانیه شامل صحنه رقص مختلط
ابعاد سیاسی-فرهنگی
- تقابل دو گفتمان در برخورد با آثار ادبی کلاسیک
- استفاده ابزاری از رمان سووشون با پیشینه انقلابی
- تغییر رویه ساترا پس از تغییر مدیریت
پیامدهای اقتصادی
- ضرر ۲۵۰ میلیارد تومانی به تولیدکنندگان
- ایجاد فضای رعب برای سایر تولیدکنندگان
- کاهش اعتماد سرمایهگذاران به نمایش خانگی
واکنشهای متناقض
- حمایت برخی رسانهها از توقیف با عنوان «مبارزه با براندازی فرهنگی»
- انتقاد گسترده کاربران فضای مجازی
- سکوت عجیب ساترا در انتشار اطلاعیه رسمی
این ماجرا فراتر از یک اختلاف سلیقه هنری است و به تقابل دو نگاه به مقوله تولید محتوا در کشور بازمیگردد. از یک سو دغدغههای امنیتی-فرهنگی و از سوی دیگر مطالبه آزادی بیان هنرمندان. آنچه در این میان قربانی میشود، سرمایهگذاری کلان اقتصادی و اعتماد عمومی به فضای فرهنگی کشور است. این اتفاق میتواند نقطه عطفی در تعیین خطمشی آینده برخورد با تولیدات نمایش خانگی باشد.