نقض آتشبس شکننده: ایران و اسرائیل در لبه پرتگاه جنگ تمامعیار
در ۲۴ ژوئن ۲۰۲۵ (۳ تیر ۱۴۰۴)، جهان شاهد تلاشی برای پایان دادن به ۱۲ روز درگیری شدید بین ایران و اسرائیل بود که با اعلام آتشبس توسط دونالد ترامپ، رئیسجمهور آمریکا، در شبکه اجتماعی «تروث سوشال» همراه شد. این آتشبس، که با میانجیگری ایالات متحده و قطر به دست آمده بود، قرار بود از ساعت ۷:۳۰ صبح به وقت تهران اجرایی شود. اما تنها چند ساعت پس از آغاز، این توافق شکننده با اتهامات متقابل نقض از سوی دو طرف به خطر افتاد و خاورمیانه را بار دیگر در آستانه یک بحران تمامعیار قرار داد.
زمینه درگیریها
تنشهای اخیر بین ایران و اسرائیل ریشه در حملات گسترده اسرائیل به تأسیسات نظامی و هستهای ایران دارد که از ۱۲ ژوئن ۲۰۲۵ (۲۳ خرداد ۱۴۰۴) با عملیات موسوم به «شیر برخاسته» آغاز شد. این عملیات، که به گفته مقامات اسرائیلی با هدف تضعیف برنامه هستهای و موشکی ایران انجام شد، خسارات قابلتوجهی به سایتهای کلیدی نظیر نطنز، فردو و اصفهان وارد کرد. بنا بر گزارش آژانس بینالمللی انرژی اتمی، تأسیسات غنیسازی اورانیوم در نطنز «به شدت آسیب دیده» و زیرساختهای برقی آن «تقریباً بهطور کامل نابود شده» است.
ایران در پاسخ، حملات موشکی و پهپادی گستردهای را علیه شهرهای تلآویو، حیفا و دیگر مناطق اسرائیل انجام داد. به گزارش روزنامه عبری هاآرتص، موشکهای ایرانی برای اولین بار از سال ۱۹۴۸ شهر بنیبراک در شرق تلآویو را هدف قرار دادند و خسارات قابلتوجهی به بار آوردند. این حملات متقابل، که با عبور موشکها از سامانه دفاعی گنبد آهنین همراه بود، به افزایش تلفات غیرنظامی در اسرائیل منجر شد.
اعلام آتشبس و نقض آن
دونالد ترامپ در شامگاه ۲۳ ژوئن ۲۰۲۵ اعلام کرد که ایران و اسرائیل بر سر یک آتشبس کامل توافق کردهاند که از ساعت ۷:۳۰ صبح به وقت تهران آغاز میشود. او در پستی در «تروث سوشال» نوشت: «آتشبس اکنون برقرار شده است. لطفاً آن را نقض نکنید.» عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، نیز اعلام کرد که در صورت توقف حملات اسرائیل، تهران تمایلی به پاسخ نظامی ندارد.
با این حال، تنها دو ساعت پس از آغاز آتشبس، اسرائیل مدعی شد که موشکهایی از ایران به سمت بندر حیفا شلیک شده و این اقدام را نقض آشکار آتشبس دانست. ایسرائیل کاتس، وزیر دفاع اسرائیل، در بیانیهای اعلام کرد که به ارتش دستور داده تا با حملات هوایی شدید به اهدافی در تهران پاسخ دهد. در مقابل، ستاد کل نیروهای مسلح ایران این اتهام را تکذیب کرد و ادعا کرد که اسرائیل در سه مرحله تا ساعت ۹ صبح ۳ تیر به خاک ایران حمله کرده است.
واکنشهای بینالمللی
نقض آتشبس واکنشهای گستردهای را در سطح بینالمللی به دنبال داشت. فریدریش مرتس، صدراعظم آلمان، از آتشبس پیشنهادی ترامپ استقبال کرد اما آن را مشروط به توقف برنامه هستهای ایران دانست. وزارت امور خارجه روسیه حملات اسرائیل را محکوم کرد و خواستار خویشتنداری طرفین شد. کشورهای عربی از جمله مصر، عربستان سعودی و اردن نیز حملات اسرائیل به ایران را نقض حاکمیت ملی و قوانین بینالمللی خواندند.
در شبکههای اجتماعی، کاربران نظرات متفاوتی ابراز کردند. برخی تحلیلگران مانند محمد قائدی، مدرس روابط بینالملل، آتشبس را «شکننده» توصیف کردند و معتقدند اسرائیل با وارد کردن خسارات سنگین به زیرساختهای ایران، دست برتر را در این درگیری دارد. در مقابل، کاربران نزدیک به جمهوری اسلامی، حملات اسرائیل را «جنایتکارانه» خواندند و خواستار پاسخ قاطع تهران شدند.
تحلیل و پیامدها
کارشناسان معتقدند که بیاعتمادی عمیق بین ایران و اسرائیل، همراه با دخالت قدرتهای خارجی مانند ایالات متحده، پایداری آتشبس را به شدت تهدید میکند. ریچارد کمپ، تحلیلگر نظامی، استدلال کرد که اسرائیل «چارهای جز حمله» به ایران نداشت تا از دستیابی این کشور به سلاح هستهای جلوگیری کند. در مقابل، عماد العنیس، کارشناس الجزیره، به توانایی اسرائیل در نفوذ به حریم هوایی ایران اشاره کرد و آن را نشانهای از ضعف دفاعی ایران دانست.
از سوی دیگر، برخی تحلیلگران هشدار دادهاند که تشدید درگیریها میتواند به بسته شدن تنگه هرمز منجر شود، که تأثیرات اقتصادی گستردهای بر بازار جهانی نفت خواهد داشت. همچنین، نگرانیهایی درباره گسترش جنگ به کشورهای همسایه، بهویژه با دخالت گروههای نیابتی ایران مانند حوثیها در یمن، وجود دارد.
چشمانداز آینده
با توجه به شکنندگی آتشبس و اتهامات متقابل، احتمال ازسرگیری درگیریها بالاست. اسرائیل اعلام کرده که در صورت تلاش ایران برای بازسازی تأسیسات هستهای، حملات خود را از سر خواهد گرفت. در مقابل، ایران تأکید کرده که حق دفاع از خود را طبق ماده ۵۱ منشور سازمان ملل محفوظ میدارد.
در این میان، تلاشهای دیپلماتیک برای کاهش تنشها ادامه دارد. قطر و عمان همچنان بهعنوان میانجی عمل میکنند، اما به گفته رویترز، ایران اعلام کرده تا زمانی که پاسخ خود به حملات اسرائیل را تکمیل نکند، مذاکرات جدی را دنبال نخواهد کرد.
نتیجهگیری
نقض آتشبس اخیر بین ایران و اسرائیل نشاندهنده عمق خصومت و بیاعتمادی بین این دو کشور است. با وجود تلاشهای بینالمللی برای برقراری صلح، اتهامات متقابل و دخالت قدرتهای جهانی، خاورمیانه را در لبه پرتگاه یک جنگ تمامعیار قرار داده است. جامعه جهانی اکنون منتظر است تا ببیند آیا دیپلماسی میتواند این بحران را مهار کند یا منطقه به سوی درگیریهای گستردهتر پیش خواهد رفت./