پایان دوران سلطه تحریم‌ نفتی

آسیانیوز ایران؛ سرویس اقتصادی:

پوریا زرشناس - دکترای اقتصاد انرژی های تجدیدپذیر

 تحریم‌های نفتی غرب علیه ایران و روسیه با شکست مواجه شده است؛ این را نه رسانه‌های ایران، بلکه یک منبع آمریکایی معتبر (فارن‌پالسی) به صراحت اعلام کرده است. گزارش جدید این رسانه نشان می‌دهد صادرات نفت ایران و روسیه به چین، نه تنها کاهش نیافته، بلکه افزایش یافته است! در حالی که آمریکا تصور می‌کرد تحریم‌ها می‌تواند ایران را به زانو درآورد، اتفاق عجیبی رخ داد: در اوج تنش‌های ژوئن ۲۰۲۴ و پس از حملات اسرائیل به ایران، صادرات نفت ایران به چین بیشتر شد! این یعنی تحریم‌ها دیگر ابزار کارآمدی نیستند و تنها نتیجه آن، تقویت اتحاد ایران، روسیه و چین بوده است. فارن‌پالسی می‌گوید: «تحریم‌ها به جای تغییر رفتار کشورها، بازارهای جهانی را تغییر داده‌اند.» روسیه امروز نفت خود را به آسیا می‌فروشد، ایران به بالاترین سطح صادرات نفت از زمان پیش از برجام رسیده و چین تبدیل به قطب انرژی جهان شده است.

اما بزرگ‌ترین بازنده کیست؟

به گفته این رسانه، آمریکا و اروپا هستند که با ادامه تحریم‌ها، تنها بازار انرژی را از دست داده‌اند و چین را به ابرقدرت انرژی تبدیل کرده‌اند!

تحلیل و بررسی ابعاد مختلف شکست تحریم نفتی

۱. چرا تحریم‌های نفتی شکست خوردند؟

• شبکه‌های غیررسمی فروش نفت: ایران و روسیه با استفاده از کشتی‌های تاریک و فروش با تخفیف، تحریم‌ها را دور زدند.
• وابستگی چین به نفت ارزان: چین به عنوان بزرگترین مصرف‌کننده انرژی جهان، از نفت ایران و روسیه با قیمت پایین استقبال کرد.
• ضعف در اجرای تحریم‌ها: ناتوانی غرب در کنترل مسیرهای فروش نفت ایران از طریق عمان و مالزی.

۲. تأثیر تحریم‌ها بر بازار جهانی انرژی

• افزایش قدرت چین: تبدیل شدن به هاب انرژی جهان با خرید نفت ارزان ایران و روسیه.
• تضعیف دلار: کاهش استفاده از دلار در مبادلات نفتی ایران-چین و روسیه-چین.
• رشد اقتصادهای موازی: ایجاد بازارهای مالی غیرغربی برای دور زدن تحریم‌ها.

۳. آینده تحریم‌ها: آیا آمریکا تسلیم می‌شود؟

1. گزینه اول: ادامه تحریم‌ها و از دست دادن بیشتر بازار انرژی.
2. گزینه دوم: کاهش تدریجی تحریم‌ها برای بازگرداندن نفت ایران و روسیه به بازارهای غربی.
3. گزینه سوم: تمرکز بر تحریم‌های هوشمند (مثل محدودیت فناوری) به جای تحریم نفتی.

پیش‌بینی: به نظر می‌رسد آمریکا به سمت گزینه سوم حرکت کند، چرا که ادامه تحریم‌های نفتی تنها به نفع چین است!

اما این به معنای رشد اقتصادی ایران بر مبنای فروش نفت به چین است؟!

ابدا ! این فقط به معنای فروش نفت ایران، ذیل سنگین ترین تحریم های تاریخ است. رویترز در گزارشی اعلام کرده که چین در سه ماه اخیر، روزانه به‌طور متوسط بیش از نیم میلیون بشکه نفت از ایران خریده است؛ یعنی حدود ۱۵ میلیون بشکه نفت در ماه. نکته مهم این است که ایران مجبور است برای فروش نفت خود به چین تخفیف بدهد. معامله‌گران چینی به رویترز گفته‌اند نفت ایران حدود ۶ یا ۷ دلار ارزان‌تر از نفت خاورمیانه است و به جز این، ایران حدود ۵ یا ۶ دلار تخفیفِ نفتی به مشتریانش می‌دهد. این یعنی ایران ماهانه ۹۰ میلیون دلار به چین تخفیف می‌دهد تا این کشور نفت ایران را بخرد. محمود نبویان، نایب رئیس کمیسیون اصل ۹۰ مجلس در زمانی که قرارداد ۲۵ ساله با چین امضا شده بود، گفته بود چین در مقابل امتیازاتی که در این قرارداد از ایران گرفته، «تضمین داده است که تا ۲۵ سال از ما نفت خریداری کند.» در واقعایران مجبور است به مشتریانش تخفیف نفتی بدهد. به نظر می‌رسد تحریم‌های آمریکا چنان سفت و سخت است که کشور‌ها حاضر نیستند ریسک تجارت با ایران را به جان بخرند. با توجه به وجود تحریم‌ها، ایران مجبور است تخفیف‌هایی اعمال کند تا خرید نفت از ایران برای مشتریان جذاب بماند و خریداران هم حاضر شوند ریسک تحریم‌ها را بپذیرند. اما نکته جالب‌تر اینکه به گزارش رویترز، نفت ایران به اسم نفت عمان، امارات متحده عربی و مالزی به چین صادر می‌شود! به عبارتی ایران به خاطر دور زدن تحریم و فروش بیشتر نفت، به ازای هر بشکه، حدود ۵ تا ۶ دلار تخفیف می‌دهد.

اما آیا ایران تنها به چین تخفیف نفتی می‌دهد؟

این تخفیف تنها مختص به چین نیست و به همه خریداران داده می‌شود. اکنون کشور‌های دیگر مانند ونزوئلا، نیجریه و لیبی نیز نفت خود را با تخفیف به فروش می‌رسانند. پس ایران ناچار است نفت‌اش را با تخفیف‌های زیاد نفتی بفروشد تا مشتریان اندک خود را نگه دارد.

کاهش درآمد نفتی

موضوع جالب توجه دیگر کاهش صادرات نفت ایران است. صادرات نفت خام ایران به چین، به عنوان بزرگ‌ترین مشتری ایران، بر اساس داده‌های رهگیری کشتی از ورتکسا، در ماه سپتامبر به ۱.۴ بشکه در روز کاهش یافت. با وجود این، ایران با جذب پالایشگاه‌های خصوصی چین که خارج از سیستم بانکی بین‌المللی و با ارز رایج در چین معامله می‌کنند، سهم بازار خود را در چین گسترش داده است. تقاضای کنونی ۱.۴ بشکه در روز نفت ایران از سوی پالایشگاه‌های خصوصی چین، تاب‌آوری آنها در برابر اختلالات عرضه ناشی از تنش‌های خاورمیانه را نشان می‌دهد.

این موضوع نشان می‌دهد علاوه بر تخفیف نفتی هنگفت ایران به چین که اختلاف چشمگیری با دیگر کشور‌های نفت‌خیز همسایه دارد، میزان صادرات هم کاهش یافته است. افزایش تخفیف نفتی و کاهش صادرات نفت ایران، نتیجه‌ای جز کاهش درآمد‌های نفتی ایران به عنوان مهم‌ترین درآمد کشور نخواهد داشت. نکته دیگر اینکه دولت چهاردهم دائم از وجود یارانه‌های متعدد بر کالا‌های اساسی گلایه می‌کند و در پی راهکاری برای از بین بردن این یارانه‌ها است. راهکار‌هایی که عمدتاً بدون توجه به مشکلات زیرساختی و تاب‌آوری مردم با وضعیت تورم افسارگسیخته کنونی و درآمد‌های اندک ارائه می‌شود.

حال باید پرسید اگر دولت درصدد است تا از طریق کاهش یارانه‌ها درآمد خود را افزایش دهد، چرا اول به تخفیف‌های هنگفت نفتی نگاه نمی‌کند؟ تخفیف‌های نفتی که به دنبال آسیب‌پذیری ایران و از سر ناچاری داده می‌شود، بزرگ‌ترین منبع درآمد دولت را هدف قرار داده است. درآمد نفتی که همچنان سهم بزرگی در بودجه دارد، باید در کانون توجه مسئولان باشد. بی‌اعتنایی به کاهش درآمد نفتی و پیگیری نکردن راه‌های افزایش صادرات نفت، مشخصاً کسری بودجه را تشدید خواهد کرد.

دولتی که با شعار وفاق ملی سر کار آمد، در وهله اول باید میزان تخفیف یا به بیان بهتر، یارانه‌ای را که به خریداران نفتی ایران پرداخت می‌کند کاهش دهد. این کار از طریق افزایش توان چانه‌زنی و متنوع شدن خریداران نفتی ایران میسر خواهد شد. حال آنکه این موضوع مستقیماً به رفع تحریم‌ها گره خورده است. با بهبود وضع درآمد‌های نفتی و داشتن برنامه‌ریزی درست و منطقی برای گام برداشتن به سوی اقتصاد غیرنفتی، می‌توان نسبت به پایدار بودن درآمد‌های دولت اطمینان حاصل کرد. به غیر از آن، نامشروع دانستن ارائه یارانه به مردم و مشروع دانستن تخفیف نفتی، تناقضی آشکار در رویکرد دولت است.

لغو تحریم‌های نفتی ایران، افت فروش نفت روسیه در اروپا را جبران می‌کند