آسیانیوز ایران؛ سرویس سیاسی:
پوریا زرشناس - دکترای اقتصاد انرژی های تجدیدپذیر
پس از پایان جنگ ایران و اسرائیل، بار دیگر نگاهها به سمت رویکرد دیپلماسی بازگشته تا شاید مسأله هستهای ایران را بتوان با گفتوگو حل کرد. تا پیش از شروع جنگ و حمله اسرائیل به ایران، ایران و آمریکا پنج دور مذاکرات غیرمستقیم را در راستای دستیابی به یک توافق برای حل دیپلماتیک پرونده هستهای ایران به انجام رساندند. در میانه این مذاکرات بود که اسرائیل با حمله خود به ایران و هدف گرفتن دانشمندان هستهای و نظامیان ایرانی، عملا راه را برای ادامه این مذاکرات مسدود کرد. اما اکنون با آتش بس میان ایران و اسرائیل، بار دیگر زمزمهها برای ازسرگیری مذاکرات میان ایران و آمریکا بالا گرفته است. در این میان اما بار دیگر بحثی قدیمی دوباره پا گرفته و آن هم این است که در صورتی که قرار باشد مذاکراتی میان ایران و آمریکا شکل بگیرد، آیا این مذاکرات مستقیم خواهد بود یا غیرمستقیم؟
پیشبینی آکسیوس
حدود سه هفته پیش در تاریخ سوم ژوئیه ۲۰۲۵ (۱۲ تیر ۱۴۰۴) در حالی که تنها ده روز از آتش بس میان ایران و اسرائیل گذشته بود، پایگاه خبری آمریکایی آکسیوس در خبری با عنوان «آمریکا تصمیم دارد تا هفته آینده با ایران در اسلو مذاکرات هستهای برگزار کند» نوشت: دو منبع اگاه اعلام کردهاند «استیو ویتکاف»، نماینده کاخ سفید در حال برنامهریزی است تا هفته آینده در اسلو (پایتخت نروژ) بار دیگر مذاکرات هستهای را از سر بگیرد. آکسیوس همان زمان به نقل از این منابع اعلام کرده بود تاریخ نهایی هنوز تنظیم نشده و هنوز هیچ کشوری رسما این دیدار را تأیید نکرده، اما در صورتی که اتفاق بیفتد، نخستین مذاکره مستقیمی خواهد بود که از زمان دستور ترامپ برای حمله نظامی هوایی به سایتهای هستهای ایران اتفاق میافتد. آکسیوس در همان گزارش خود در ادامه به نقل از برخی منابع مدعی شده بود در زمان جنگ ۱۲ روزه میان ایران و اسرائیل، عراقچی و ویتکاف در تماس مستقیم با همدیگر قرار داشتند. با این حال اگرچه آکسیوس چنین پیش بینی را نزدیک به سه هفته پیش کرده بود، اما این مسأله عملا اتفاق نیفتاد.
ویتکاف: مذاکرات باید مستقیم باشد!
پایگاه خبری آکسیوس اما ۱۲ روز بعد در خبر دیگری با عنوان «آمریکا و همپیمانانش توافق کردند در صورتی که توافقی تا پایان اوت حاصل نشود، ایران با تحریم های شدیدی مواجه شود» از خواست مقامهای آمریکایی برای ورود به مذاکرات مستقیم با ایران پرده برداشت. در بخش پایانی گزارش آکسیوس آمده بود: «یک مقام ارشد آمریکایی گفته است دولت ترامپ از فعال سازی مکانیسم ماشه حمایت میکند و آن را به منزله اهرمی در مذاکرات با ایران میبیند. این مقام آمریکایی گفته ترامپ از اینکه ایرانیها هنوز به میز مذاکره باز نگشتهاند، بسیار ناامید است.» آکسیوس در ادامه به نقل از این منبع آمریکایی مدعی شد: «ویتکاف برای ایرانیها این مسأله را روشن کرده که هرگونه مذاکره در آینده به جای آنکه با واسطه طرف سومی انجام شود، بایستی مستقیم باشد تا جلوی هرگونه سوءتفاهمها گرفته شده و این روند تسریع شود.»
کرولاین لیویت: از مذاکره استقبال میکنیم
همزمان با تلاشها برای از سرگیری مذاکرات میان ایران و آمریکا، روز دوشنبه «کرولاین لیویت»، سخنگوی کاخ سفید اعلام کرد دولت ترامپ همچنان از مذاکره با تهران استقبال میکند. کرولاین لیویت، دبیر مطبوعاتی کاخ سفید خطاب به خبرنگاران گفت: «من متوجه هستم که دولت [آمریکا] در صورت لزوم، به [تلاش ها] برای استقبال از مذاکرات ادامه میدهد.»
تمی بروس: توپ در زمین ایران است
در همین حال، تمی بروس (Tammy Bruce)، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا در سخنانی در واکنش به مذاکره ایران و آمریکا با بیان اینکه آمریکا آماده مذاکره مستقیم با ایران است، مدعی شد اکنون توپ در زمین ایران است. تمی بروس مدعی شد: همانطوری که رئیس جمهور [ترامپ] گفته، مردم ایران از مذاکرات با حسن نیست سود خواهند برد. توپ در زمین آنهاست.» بروس همچنین گفت واشینگتن آماده مذاکرات مستقیم با ایرانیهاست.
عراقچی: آمادگی مذاکرات مستقیم را نداریم
از سوی دیگر، با بالاگرفتن زمزمه از سر گرفتن مذاکرات دوباره میان ایران و آمریکا، عراقچی در مصاحبه با شبکه خبری فاکس نیوز آمریکا با بیان اینکه ایران از مذاکرات استقبال میکند، گفت این مذاکرات [میان ایران و آمریکا] فعلا مستقیم نخواهد بود. اگر آمریکا برای یک راه حل بُرد-بُرد بیاید، من آمادهام با آنها تعامل کنم. ما آماده هستیم تا هر اقدام اعتمادسازی را که لازم است، برای اثبات این مسأله که برنامه هستهای ایران صلحآمیز است و برای همیشه صلحآمیز باقی میماند و ایران هیچگاه به سوی تسلیحات هستهای نخواهد رفت، انجام دهیم و در عوض، ما انتظار داریم آنها تحریمهایشان را بردارند.»
پیشینه مذاکرات
- ۵ دور مذاکرات غیرمستقیم پیش از جنگ
- قطع مذاکرات پس از حمله اسرائیل به تاسیسات هستهای ایران
- تماسهای گزارششده عراقچی-ویتکاف در حین جنگ
مواضع فعلی طرفین
آمریکا
- اصرار بر مذاکرات مستقیم (سخنان ویتکاف و بروس)
- تهدید به فعالسازی مکانیسم ماشه تا پایان آگوست
- ادعای «توپ در زمین ایران»
ایران
- آمادگی برای مذاکره غیرمستقیم (اظهارات عراقچی)
- تأکید بر راهحل برد-برد
- شرط لغو تحریمها برای هرگونه توافق
سناریوهای محتمل
بهترین حالت
- ازسرگیری مذاکرات غیرمستقیم در کشوری ثالث (عمان/قطر)
- تمدید مهلت مکانیسم ماشه در ازای تعهدات ایران
بدترین حالت
- فعالسازی مکانیسم ماشه توسط اروپا
- افزایش غنیسازی ایران به ۶۰٪
- خروج ایران از NPT
عوامل تأثیرگذار
- مواضع اروپا درباره مکانیسم ماشه
- وضعیت داخلی ایران پس از جنگ
نکات کلیدی
- آمریکا به دنبال مذاکرات سریع و مستقیم است
- ایران بر غیرمستقیم بودن مذاکرات تأکید دارد
- مکانیسم ماشه همچنان به عنوان اهرم فشار مطرح است
چرا آمریکا بر مذاکرات مستقیم اصرار دارد؟
- جلوگیری از سوءتفاهمهای ناشی از ارتباط غیرمستقیم
- ایجاد تصویر قوی از دیپلماسی ترامپ
- فشار بیشتر بر ایران در مذاکرات رو در رو
چرا ایران مذاکرات غیرمستقیم را ترجیح میدهد؟
- حفظ مواضع اصولی بدون تن دادن به مذاکره مستقیم
- جلوگیری از به رسمیت شناختن غیرمستقیم اسرائیل
- کاهش فشارهای داخلی مخالفان مذاکره
نقش کلیدی اروپا
- تصمیم درباره فعالسازی مکانیسم ماشه
- امکان میانجیگری در مذاکرات غیرمستقیم
- حفظ برجام به عنوان چارچوب اصلی
نتایج محتمل
-
بهترین حالت
مذاکرات غیرمستقیم در قطر یا عمان با میانجیگری اروپا
-
بدترین حالت
فعالسازی مکانیسم ماشه و افزایش غنیسازی ایران
-
محتملترین حالت
تمدید مهلت مکانیسم ماشه در ازای تعهدات محدود ایران