آسیانیوز ایران؛ سرویس فرهنگی هنری:
در دنیای پرتلاطم کسب وکار و محیطهای کاری امروز، جایی که رقابتهای حرفهای و فشارهای اقتصادی دست به دست هم دادهاند تا فضایی پیچیده و گاه ناسالم ایجاد کنند، پدیدهای به نام "زیرآبزنی" به عنوان یکی از چالشهای اصلی مدیران و كارمندان ظاهر شده است. این رفتار مخرب، که اغلب به صورت پنهانی و با هدف تضعیف جایگاه دیگران انجام میشود، نه تنها روابط انسانی را در سازمانها تخریب میکند، بلکه بهرهوری کلی و فرهنگ سازمانی را نیز به خطر میاندازد. در این گزارش ویژه آسیانیوز، به بررسی این پدیده پرداختهایم و با نگاهی عمیق به کتاب جدید محمود قوچانی با عنوان «المپیک زیرآبزنی: ویژه مدیران و کارمندان»، سعی داریم تا ابعاد مختلف آن را واکاوی کنیم. این کتاب، که اخیرا توسط یکی از انتشارات های کشورمان منتشر شده، راهنمایی عملی برای مقابله با این مشکل ارائه میدهد و میتواند ابزاری ارزشمند برای مدیران و کارمندان باشد.
محمود قوچانی، نویسنده این کتاب، با سابقهای طولانی در حوزه مدیریت منابع انسانی و مشاوره سازمانی، سالها تجربه خود را در این اثر گردآوری کرده است. او که پیش از این در زمینههای توسعه فردی و سازمانی فعالیت داشته، در این کتاب به زبانی ساده و جذاب، به ریشهیابی زیرآبزنی پرداخته و راهکارهایی عملی برای کاهش آن پیشنهاد میکند. کتاب «المپیک زیرآبزنی» نه تنها یک تحلیل نظری است، بلکه با مثالهای واقعی از محیطهای کاری ایرانی و جهانی، خواننده را به فکر وامیدارد تا در مورد رفتارهای روزمره خود و همکارانش تأمل کند.
زیرآب زنی چیست و چرا باید به آن پرداخت؟
زیرآبزنی، اصطلاحی عامیانه اما دقیق در فرهنگ کاری ایرانی، به رفتارهایی اشاره دارد که در آن فرد یا گروهی، به صورت عمدی و اغلب پنهانی، تلاش میکنند تا اعتبار، جایگاه یا فرصتهای حرفهای همکار خود را تضعیف کنند. این رفتار میتواند شامل شایعهپراکنی، ارائه اطلاعات نادرست به مدیران، تحریف موفقیتهای دیگران، یا حتی ممانعت از پیشرفت همکاران به نفع منافع شخصی باشد. در محیطهای کاری که رقابت داخلی بالا است، مانند شرکتهای خصوصی، ادارات دولتی یا حتی استارتآپهای نوپا، این پدیده شایعتر است.
ریشههای زیرآبزنی را میتوان در عوامل روانشناختی و سازمانی جستجو کرد. از یک سو، حسادت، ناامنی شغلی و کمبود اعتمادبهنفس فردی، افراد را به سمت چنین رفتارهایی سوق میدهد. برای مثال، کارمندی که احساس میکند پیشرفتش متوقف شده، ممکن است با تضعیف همکارش سعی کند جایگاه خود را حفظ کند. از سوی دیگر، فرهنگ سازمانی ضعیف، عدم شفافیت در فرآیندهای ارتقا و پاداش، و نبود سیستمهای ارزیابی عادلانه، بستری مناسب برای رشد این رفتارها فراهم میکند. در سازمانهای ایرانی، جایی که گاهی روابط شخصی بر شایستگی حرفهای اولویت دارد، زیرآبزنی میتواند به یک "المپیک" واقعی تبدیل شود – جایی که افراد برای مدالهای خیالی رقابت میکنند، اما در نهایت همه بازندهاند.
پیامدهای این پدیده بسیار گسترده است. در سطح فردی، زیرآبزنی میتواند منجر به کاهش اعتمادبهنفس، افزایش استرس و حتی مشکلات سلامت روان شود. افرادی که هدف این رفتارها قرار میگیرند، اغلب احساس انزوا و ناامیدی میکنند و ممکن است عملکردشان افت کند. در سطح سازمانی، این رفتار اعتماد تیمی را از بین میبرد، بهرهوری را کاهش میدهد و نرخ ترک سازمان را افزایش میدهد. طبق آمارهای جهانی از سازمانهایی مانند Gallup، محیطهای کاری مسموم با رفتارهای مخرب، سالانه میلیاردها دلار خسارت به اقتصاد وارد میکنند. در ایران نیز، با توجه به چالشهای اقتصادی مانند تحریمها و نوسانات بازار کار، زیرآبزنی میتواند مانع بزرگی برای رشد شرکتها باشد.
کتاب «المپیک زیرآبزنی» دقیقاً به این مسائل میپردازد. قوچانی در این کتاب، پدیده را به عنوان یک "المپیک" توصیف میکند – جایی که رقابتها نه بر اساس شایستگی، بلکه بر پایه ترفندهای پنهانی پیش میرود. او با استفاده از استعارههای ورزشی، نشان میدهد که چگونه این رفتارها مانند دوپینگ در ورزش، عدالت را زیر سؤال میبرند و در نهایت به شکست کلی تیم منجر میشوند.
گفتگو با محمود قوچانی در مورد ریشههای زیرآبزنی
برای درک بهتر این پدیده، آسیانیوز ایران فرصتی داشت تا با محمود قوچانی، نویسنده کتاب، گفتگو کند. در این مصاحبه، که در دفتر آسیانیوز ایران انجام شد، قوچانی به ریشههای زیرآبزنی پرداخت.
آسیانیوز ایران: آقای قوچانی، چه چیزی شما را به نوشتن کتاب «المپیک زیرآبزنی» ترغیب کرد؟ آیا تجربه شخصی یا مشاهدات حرفهای در این تصمیم نقش داشت؟
محمود قوچانی: بله، قطعاً. در طول سالهای فعالیتم به عنوان مشاور سازمانی، بارها با مواردی مواجه شدم که زیرآبزنی نه تنها روابط کاری را تخریب میکرد، بلکه کل سازمان را به بحران میکشاند. مثلا در یک شرکت تولیدی، یک مدیر میانی با شایعهپراکنی در مورد همکارش، باعث شد پروژهای مهم شکست بخورد. این تجربیات مرا به فکر واداشت که چرا چنین رفتارهایی در محیطهای کاری ما شایع است. کتاب من تلاشی است برای آگاهیبخشی؛ میخواهم مدیران و کارمندان بفهمند که زیرآبزنی نه یک بازی بیضرر، بلکه یک سم مهلک برای سازمانهاست.
آسیانیوز ایران: ریشههای اصلی این پدیده چیست؟ آیا فرهنگی است یا فردی؟
محمود قوچانی: ترکیبی از هر دو. از نظر فردی، عواملی مانند حسادت و ناامنی شغلی نقش کلیدی دارند. در جامعهای مانند ایران، جایی که فرصتهای شغلی محدود است، افراد گاهی احساس میکنند باید برای بقا بجنگند. اما بخش بزرگتر مشکل، سازمانی است. وقتی سیستمهای ارزیابی شفاف نیستند یا مدیران به روابط شخصی اولویت میدهند، زیرآبزنی رشد میکند. در کتابم، به مثالهایی از شرکتهای موفق جهانی اشاره کردهام که با ایجاد فرهنگ شفافیت، این رفتارها را ریشهکن کردهاند.
آسیانیوز ایران: کتاب شما چگونه به این ریشهها میپردازد؟
محمود قوچانی: من کتاب را به چند فصل تقسیم کردهام. فصل اول به تعریف و ریشهیابی میپردازد، فصل دوم پیامدها را بررسی میکند، و فصلهای بعدی راهکارها را ارائه میدهند. با داستانهای واقعی، خواننده را درگیر میکنم تا خودش را در موقعیتها ببیند.
بررسی موضوعات کتاب: از پیامدها تا مثالهای واقعی
کتاب «المپیک زیرآبزنی» بیش از یک کتاب تئوری است؛ آن پر از مثالهای عملی و تحلیلهای کاربردی است. قوچانی در فصلهای اولیه، به پیامدهای زیرآبزنی میپردازد. برای نمونه، او توضیح میدهد که چگونه این رفتار میتواند به کاهش اعتماد سازمانی منجر شود. وقتی کارمندان احساس کنند که نمیتوانند به همکارانشان اعتماد کنند، همکاری تیمی مختل میشود. این مسئله در پروژههای گروهی، مانند توسعه نرمافزار یا بازاریابی، بسیار مشهود است، جایی که ایدهها باید آزادانه جریان یابند.
یکی از جالبترین بخشهای کتاب، مقایسه زیرآبزنی با ورزش المپیک است. قوچانی میگوید: "در المپیک واقعی، ورزشکاران با تمرین و شایستگی رقابت میکنند، اما در المپیک زیرآبزنی، ترفندهای پنهانی جای تلاش را میگیرد." او مثالهایی از شرکتهای ایرانی میآورد، مانند یک بانک که به دلیل زیرآبزنی داخلی، پروژه دیجیتالسازیاش شکست خورد، یا یک کارخانه که نرخ ترک کارمندانش به دلیل شایعات بالا رفت.
در بخش پیامدها، قوچانی به جنبههای روانشناختی نیز میپردازد. او اشاره میکند که قربانیان زیرآبزنی اغلب دچار سندرم "فرسودگی شغلی" میشوند، که شامل خستگی مزمن، کاهش عملکرد و حتی افسردگی است. طبق تحقیقات روانشناسان سازمانی، مانند کسانی که در Harvard Business Review منتشر شده، محیطهای کاری مسموم میتوانند تا 50 درصد بهرهوری را کاهش دهند. قوچانی این آمار را با شرایط ایران تطبیق میدهد و میگوید که در اقتصاد تورمی ما، این خسارتها دوچندان است.
کتاب همچنین به تفاوتهای جنسیتی و فرهنگی میپردازد. در برخی سازمانها، زنان بیشتر هدف زیرآبزنی قرار میگیرند، به دلیل کلیشههای جنسیتی. قوچانی با مثالهایی از ادارات دولتی، نشان میدهد که چگونه این رفتارها میتواند مانع پیشرفت زنان شود.
گفتگو با محمود قوچانی در مورد راهکارها و توصیهها
در بخش دوم مصاحبه آسیانیوز ایران با محمود قوچانی، تمرکز بر راهکارهای عملی کتاب بود. این گفتگو، که به صورت تلفنی انجام شد، نکات کلیدی برای مدیران ارائه داد.
آسیانیوز ایران: آقای قوچانی، چه راهکارهایی در کتابتان برای مقابله با زیرآبزنی پیشنهاد میکنید؟
محمود قوچانی: راهکارها را میتوان به دو سطح تقسیم کرد: سازمانی و فردی. در سطح سازمانی، مدیران باید شفافیت ایجاد کنند. مثلاً، سیستمهای ارزیابی عملکرد عادلانه، مانند KPIهای روشن، میتواند انگیزه زیرآبزنی را کاهش دهد. همچنین، برگزاری کارگاههای آموزشی برای تقویت مهارتهای ارتباطی ضروری است. در کتابم، تکنیکهایی مانند "گفتگوی باز" را معرفی کردهام، جایی که کارمندان میتوانند نگرانیهایشان را بدون ترس مطرح کنند.
آسیانیوز ایران: برای کارمندان چطور؟ اگر کسی هدف زیرآبزنی قرار گرفت، چه کند؟
محمود قوچانی: کارمندان باید ابتدا رفتار را مستند کنند و سپس با مدیر مستقیم صحبت کنند. اما مهمتر، تقویت اعتمادبهنفس است. در کتاب، تمرینهایی برای توسعه فردی ارائه دادهام، مانند journaling برای ثبت موفقیتها. همچنین، تشویق فرهنگ همکاری تیمی، مانند پروژههای گروهی با پاداش جمعی، میتواند رقابت ناسالم را کاهش دهد.
آسیانیوز ایران: آیا کتابتان برای مدیران ایرانی کاربردی است؟
محمود قوچانی: صد درصد. من مثالهایی از شرکتهای ایرانی مانند ایرانخودرو یا بانکهای خصوصی آوردهام و راهکارها را با شرایط فرهنگی ما تطبیق دادهام. هدفم این است که مدیران ایرانی بتوانند سازمانهایی بسازند که در آن شایستگی حرف اول را بزند، نه ترفندها.
نتیجهگیری: چرا باید «المپیک زیرآبزنی» را بخوانید؟
در پایان این گزارش، باید گفت که کتاب «المپیک زیرآبزنی» نوشته محمود قوچانی، نه تنها یک کتاب، بلکه یک جنبش برای تغییر فرهنگ کاری است. در دنیایی که اقتصاد ایران با چالشهای متعددی روبرو است، نیاز به محیطهای کاری سالم بیش از همیشه احساس میشود. این کتاب با بررسی عمیق پدیده زیرآبزنی، از ریشهها تا راهکارها، ابزاری قدرتمند برای مدیران و کارمندان ارائه میدهد. اگر شما هم در محیط کاریتان با این چالشها مواجه هستید، این کتاب را از وب سایت محمودبیز تهیه کنید و گامی به سوی سازمانی پویا و عاری از حاشیه بردارید. آسیانیوز ایران امیدوار است این گزارش، آگاهیبخشی کند و به بهبود فرهنگ کاری در ایران کمک کند.