آسیانیوز ایران؛ سرویس علم و تکنولوژی:
آسمان شب در آستانه میزبانی از میهمانی نادر و مرموز است. رویدادی نجومی به نام «ماه سیاه» که نامش گمراهکننده و ذاتش پنهان از چشم انسان است، بار دیگر در حال وقوع است. این پدیده که نه رنگی سیاه دارد و نه به شکل عجیبی در آسمان ظاهر میشود، در واقع یک اتفاق تقویمی و نجومی(مدارگردی) است. «ماه سیاه» به وقوع دومین ماه نو (New Moon) در یک ماه تقویمی میلادی اطلاق میشود؛ زمانی که چرخه ماه با تقویم ما همتراز میشود تا دو بار در یک بازه ۲۸ تا ۳۱ روزه، ماه کاملاً بین زمین و خورشید قرار گیرد. این همترازی خاص در فاصله زمانی بین ۲۲-۲۳ اوت ۲۰۲۵ میلادی، مصادف با شبانگاه ۳۱ مرداد تا اول شهریور ۱۴۰۴ هجری شمسی، به وقوع خواهد پیوست. این رویداد آنقدر زودگذر و نامحسوس است که حتی رصدگران حرفهای آسمان نیز آن را «مشاهده» نمیکنند! فرا رسیدن این رویداد، فرصتی است برای درک بیشتر ریتمهای پیچیده و منظم حاکم بر کیهان. ماه سیاه، اگرچه دیده نمیشود، ولی یادآور حرکات دقیق و همیشگی اجرام آسمانی است.
ماه سیاه چیست؟!
دیده «ماه سیاه» که به معنای وقوع دومین ماه نو در یک ماه میلادی است، در شبانگاه ۳۱ مرداد تا اول شهریور رخ میدهد. این رویداد با چشم غیرمسلح قابل مشاهده نیست و ارتباطی با رنگ یا شکل ماه ندارد.
این رویداد که بیشتر یک پدیده تقویمی-نجومی است تا یک رخداد رصدی، از چند منظر قابل تحلیل است:
۱. تعریف دقیق و رفع ابهام
عبارت «ماه سیاه» (Black Moon) بر خلاف «ماه آبی» (Blue Moon) که به دومین ماه کامل در یک ماه گفته میشود، تعریف جهانی واحدی ندارد. اما رایجترین تعریف، دقیقا مشابه ماه آبی و برای فاز «ماه نو» است: «دومین ماه نو در یک ماه تقویمی میلادی». از آنجایی که ماه نو زمانی است که ماه بین زمین و خورشید قرار دارد، سمت رو به زمین آن کاملاً تاریک است و به هیچ وجه قابل مشاهده نیست. بنابراین، نام «سیاه» نه به رنگ، بلکه به عدم رویتپذیری آن اشاره دارد. این موضوع اصلیترین دلیل برای شبههبرانگیز بودن و کماطلاعی عمومی درباره آن است.
۲. دلیل وقوع زمانی
چرخه قمری (از یک ماه نو تا ماه نو بعدی) به طور متوسط ۲۹.۵ روز طول میکشد. از آنجایی که بیشتر ماههای میلادی ۳۰ یا ۳۱ روزه هستند، این اختلاف چندروزه eventually (در نهایت) باعث میشود که گاهی اوقات دو ماه نو در یک ماه تقویمی جای بگیرند. وقوع این پدیده، مانند ماه آبی، نسبتاً نادر است و به طور متوسط هر ۲۹ تا ۳۲ ماه یک بار رخ میدهد. اینکه آخرین بار ۸ ماه پیش و بار بعدی در سال ۱۴۰۶ خواهد بود، کاملاً با این چرخه همخوانی دارد.
۳. تأثیر واقعی
بیشتر فرهنگی، کمتر نجومی: از نظر نجومی، این رویداد هیچ تأثیر فیزیکی بر زمین یا گرانش ندارد. اما در فرهنگهای مختلف و در باورهای نوظهور، گاهی برای آن اهمیت نمادین یا حتی ماوراءطبیعی قائل میشوند (مثلا به عنوان زمان جدیدی برای شروع). برای منجمان، این رویداد صرفاً یک کنجکاوی تقویمی جالب است که بر برنامهریزی برای رصدهای بعدی (مثلاً برای رصد ماهوارهها یا اجرام کمنور که در شبهای بدون ماه قابل مشاهده هستند) تأثیر میگذارد، زیرا آسمان در شبهای نزدیک به ماه نو، در تاریکترین حالت خود قرار دارد.
۴. اهمیت در نجوم مدرن
شب های نزدیک به ماه نو (از جمله ماه سیاه) به دلیل تاریکی مطلق آسمان، بهترین فرصت را برای رصدگران کهکشانها، سحابیها و اجرام کمنور فراهم میکند. همچنین، این زمان برای پرتابهای فضایی و استقرار تلسکوپهای حساس (مانند جیمز وب) که نیاز به شرایط خاصی دارند، میتواند مدنظر قرار گیرد. بنابراین، اگرچه خود پدیده دیده نمیشود، اما برای جامعه نجومی از این جهت حائز اهمیت است.