آسیانیوز ایران؛ سرویس علم و تکنولوژی:
کاظم عاشوری گیلده - محقق و نویسنده - امروزه دیگر کمتر کسی را میتوان یافت که نامی از اینستاگرام، تلگرام، توییتر، تیکتاک یا واتساپ نشنیده باشد. شبکههای اجتماعی تبدیل به میدان اصلی تعاملات انسانی در دنیای مدرن شدهاند؛ جایی که خبرها، تصاویر، ویدئوها و حتی احساسات روزمره ما به اشتراک گذاشته میشود. اما در پسِ این جهان پرزرقوبرق دیجیتال، حقیقتی تلخ و کمتر دیدهشده پنهان است: این پلتفرمها هر روز بخش عظیمی از زمان زندگی ما را میبلعند. طبق بررسیهای معتبر جهانی، میانگین استفاده روزانه افراد از شبکههای اجتماعی حدود ۴ تا ۵ ساعت است. اگر این رقم را دقیقتر نگاه کنیم، متوجه میشویم که این مدت تقریباً معادل ۲۸ درصد از ساعات بیداری یک فرد در شبانهروز است؛ یعنی بیش از یک چهارم زندگی روزمره ما، بیآنکه متوجه باشیم، در صفحات رنگارنگ گوشیهای هوشمند سپری میشود.
وقتی زمان میرود و ما متوجه نمیشویم
بسیاری از کاربران در ابتدا با نیت سادهای وارد شبکههای اجتماعی میشوند: اطلاع از اخبار روز، برقراری ارتباط با دوستان یا حتی گذراندن چند دقیقه وقت آزاد. اما الگوریتمهای هوشمند این پلتفرمها طوری طراحی شدهاند که بهسرعت ما را درگیر میکنند و همان «چند دقیقه» به «چند ساعت» تبدیل میشود. اسکرول بیپایان، ویدئوهای کوتاه پشت سر هم، اعلانهای لحظهای و پیشنهادهای وسوسهانگیز، همگی بخشی از معماری اعتیادآور شبکههای اجتماعی هستند. بیآنکه بدانیم، زمان از دست میرود. نگاهی به ساعت میاندازیم و متوجه میشویم که نیمروز گذشته است، در حالی که نه مطلبی خواندهایم، نه ورزشی کردهایم و نه حتی گفتوگویی عمیق با عزیزانمان داشتهایم.
جایگزینهایی که قربانی میشوند
وقتی صحبت از ۴ تا ۵ ساعت در روز میشود، موضوع فقط گذر زمان نیست؛ بلکه این زمان از کجا «بریده» میشود؟
- بسیاری از افراد دیگر فرصتی برای ورزش روزانه ندارند.
- مطالعه کتاب، مجلات یا حتی مقالات عمیق به حاشیه رانده میشود.
- روابط واقعی و رودررو با خانواده و دوستان کمرنگتر میشود.
- حتی در محیطهای کاری، بهرهوری افراد به شدت کاهش مییابد، زیرا ذهن آنها دائماً میان وظایف کاری و اعلانهای شبکههای اجتماعی سرگردان است.
به زبان ساده، شبکههای اجتماعی تنها زمان را نمیبلعند؛ بلکه کیفیت زندگی را نیز کاهش میدهند.
چرا شبکههای اجتماعی اینقدر جذابند؟
راز اصلی جذابیت این پلتفرمها در الگوریتمهای روانشناسانه و تکنولوژیهای پیشرفته نهفته است. طراحان آنها بهخوبی میدانند که انسانها به محرکهای کوچک اما پیوسته واکنش مثبت نشان میدهند. هر لایک، هر نظر، هر پیام جدید، مثل یک پاداش لحظهای عمل میکند و مغز ما را سرشار از دوپامین میسازد. این احساس خوشایند لحظهای باعث میشود که بارها و بارها به صفحه بازگردیم و چرخه اعتیاد ادامه یابد.
بهای سنگین وابستگی
آنچه در نگاه اول بیخطر به نظر میرسد، در بلندمدت میتواند به آسیبهای جدی روانی و اجتماعی منجر شود. از اضطراب و افسردگی گرفته تا کاهش اعتمادبهنفس و مقایسه مداوم خود با دیگران، همگی از پیامدهای پررنگ حضور افراطی در شبکههای اجتماعی هستند. نوجوانان و جوانان بیشترین آسیبپذیری را در این میان دارند؛ چرا که هویت در حال شکلگیری آنها بیش از هر زمان دیگری تحت تأثیر این محیط مجازی قرار میگیرد.
راهحلها؛ چگونه کنترل را به دست بگیریم؟
هیچکس نمیتواند منکر اهمیت شبکههای اجتماعی در دنیای امروز شود. آنها ابزار قدرتمندی برای آموزش، اطلاعرسانی و حتی کسب درآمد هستند. اما تفاوت میان استفاده سالم و وابستگی زیانبار در مدیریت زمان و خودآگاهی است.
- تعیین محدودیت زمانی روزانه برای استفاده از شبکهها
- خاموش کردن اعلانهای غیرضروری
- جایگزین کردن فعالیتهای لذتبخش واقعی مانند مطالعه، ورزش یا دیدار با دوستان
- استفاده از اپلیکیشنهایی که میزان استفاده روزانه از گوشی را رصد میکنند
این راهکارها سادهاند، اما در عمل میتوانند زندگی فرد را از چرخه بیپایان اتلاف وقت بیرون بکشند.
جمعبندی
شبکههای اجتماعی، همانقدر که پنجرهای رو به جهاناند، به همان اندازه میتوانند قفس نامرئی زمان باشند. اگر آگاهانه با آنها برخورد نکنیم، روزها، ماهها و حتی سالهای ارزشمند زندگیمان در دل اسکرولهای بیپایان گم میشود. امروز بیش از هر زمان دیگری باید از خود بپرسیم: آیا ما شبکههای اجتماعی را مدیریت میکنیم، یا آنها ما را؟