آسیانیوز ایران؛ سرویس سیاسی:
صحنه بینالمللی شاهد تحولی تاریخی است. فردا شب در ساعت ۲۰ به وقت نیویورک (۰۴:۳۰ بامداد شنبه به وقت تهران)، مکانیسم ماشه فعال شده و ایران پس از سالها بار دیگر تحت شدیدترین تحریمهای شورای امنیت قرار خواهد گرفت. این تصمیم که پس از شکست قطعنامه روسیه و چین برای تعویق ششماهه تحریمها صورت میگیرد، به معنای بازگشت کامل شش قطعنامه مصوب سالهای ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۰ علیه برنامه هستهای ایران است. تحریمهایی که طی برجام به حالت تعلیق درآمده بودند، اکنون با شدتی بیشتر از سر گرفته میشوند. فعال شدن مکانیسم ماشه نه تنها تأثیرات اقتصادی قابل توجهی خواهد داشت، بلکه موازنه قدرت در منطقه خاورمیانه را نیز دستخوش تغییرات اساسی میکند. این گزارش به بررسی مفاد هر یک از قطعنامههایی میپردازد که فردا شب مجدداً اجرایی خواهند شد.
کدام قطعنامهها با مکانیسم ماشه مجددا فعال میشوند؟
- قطعنامه ۱۶۹۶ (سال ۲۰۰۶) – الزام ایران به تعلیق غنیسازی اورانیوم.
- قطعنامه ۱۷۳۷ (سال ۲۰۰۶) – تحریم فعالیتهای حساس هستهای و ممنوعیت انتقال فناوری.
- قطعنامه ۱۷۴۷ (سال ۲۰۰۷) – تشدید تحریمها، محدودیتهای مالی و تسلیحاتی.
- قطعنامه ۱۸۰۳ (سال ۲۰۰۸) – محدودیتهای بانکی، بازرسی محمولهها، ممنوعیت بیشتر سفر مقامات.
- قطعنامه ۱۸۳۵ (سال ۲۰۰۸) – تأکید مجدد بر تعهدات ایران و تکرار خواستههای قبلی.
- قطعنامه ۱۹۲۹ (سال ۲۰۱۰) – شدیدترین تحریمها: تحریم تسلیحاتی جامع، محدودیت بانکی و کشتیرانی.
در ادامه نگاهی خواهیم انداخت به متن قطعنامه ها
قطعنامه ۱۶۹۶
قطعنامه ۱۶۹۶ شورای امنیت سازمان ملل متحد که در تاریخ ۳۱ ژوئیه ۲۰۰۶ تصویب شد. در این قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل پس از ابراز نگرانی از اهداف برنامه هستهای ایران، از ایران خواست تا برنامه غنیسازی اورانیوم خود را متوقف کند. این قطعنامه طی نشست ۵۵۰۰ام با ۱۴ رأی موافق و ۱ رأی مخالف (قطر)به تصویب رسید. شورای حکام آژانس بینالمللی انرژی اتمی در سپتامبر ۲۰۰۵ اعلام کرد به این جمعبندی رسیدهاست که ایران موافقتنامههای پادمان را مراعات نمیکند و لذا در برنامه هستهای ایران پرسشهایی وجود دارد که در صلاحیت شورای امنیت است. در فوریه ۲۰۰۶ میلادی آژانس بینالمللی انرژی اتمی نتایج جمعبندی اش را به شورای امنیت گزارش کرد. بر مبنای این گزارش ایران برای روشن شدن اهداف برنامه هستهای اش شفافیت کافی ایجاد نکردهاست.
قطعنامه ۱۷۳۷
قطعنامه ۱۷۳۷ (مصوب دسامبر ۲۰۰۶) نخستین مجموعه جدی از تحریمهای الزامآور شورای امنیت علیه ایران بود که هم دولت ایران و هم افراد و نهادهای ایرانی مرتبط با فعالیتهای اشاعهای را هدف قرار داد. محتوای اصلی تحریمهای این قطعنامه به شرح زیر بود:
تحریمهای علیه دولت ایران
قطعنامه مقرر کرد که همه کشورها موظفاند به: جلوگیری از تأمین، فروش یا انتقال کالاها و فناوریهای مشخصشده مرتبط با برنامههای هستهای و موشکی بالستیک به ایران بهگونهای که ایران نتواند از این اقلام در فعالیتهای غنیسازی، بازفرآوری یا پروژههای مرتبط با آب سنگین و همچنین در توسعه سامانههای حمل سلاح هستهای استفاده کند.
- خودداری از ارائه کمکهای فنی، مالی، آموزشی یا منابع مرتبط با اقلام هستهای و موشکی تعیینشده.
- خودداری از واردات کالاها و اقلام مشخصشده هستهای و موشکی از ایران.
تحریمهای علیه افراد و نهادهای ایرانی
سه بند مهم این قطعنامه افراد و نهادهای مرتبط با فعالیتهای هستهای یا موشکی ایران را هدف گرفت و از کشورها خواست تا:
- در مورد ورود افراد درگیر در فعالیتهای هستهای یا موشکی ایران به قلمرو خود، نهایت احتیاط و مراقبت را اعمال کنند.
- انسداد داراییها، منابع مالی و اقتصادی افراد و نهادهای مشخصشده که در برنامههای هستهای ایران دخیل هستند.
- جلوگیری از آموزش تخصصی یا آموزشهای پیشرفته به اتباع ایرانی در حوزههایی که میتواند اهداف هستهای ایران را تقویت کند.
همچنین کشورها موظف بودند هرگونه صادرات اقلام خاص هستهای و موشکی به ایران را به آژانس بینالمللی انرژی اتمی (IAEA) اطلاع دهند.
قطعنامه ۱۷۴۷
قطعنامه ۱۷۴۷ بهدنبال تداوم بیتوجهی ایران به درخواستهای شورای امنیت صادر شد و تحریمها را نسبت به ۱۷۳۷ گسترش داد. مهمترین بندها عبارتند از:
گسترش فهرست افراد و نهادهای مشمول انسداد دارایی: افراد کلیدی، مقامات و شرکتهای ایرانی مرتبط با برنامههای هستهای و موشکی به فهرست اضافه شدند.
- منع کامل صادرات سلاح از ایران: ایران از هرگونه فروش یا انتقال سلاح و تجهیزات مرتبط به دیگر کشورها منع شد.
- توصیه به خودداری کشورها از سرمایهگذاریهای مالی تازه در ایران، بهویژه در حوزههای حساس.
- محدودیتهای بیشتر در روابط بانکی و مالی با نهادهای ایرانی که در فعالیتهای هستهای یا موشکی نقش داشتند.
قطعنامه ۱۸۰۳
قطعنامه ۱۸۰۳ (مارس ۲۰۰۸) این قطعنامه، سومین مرحله تحریمها بود و دایره محدودیتها را باز هم گستردهتر کرد. مهمترین بندهای این قطعنامه عبارتند از:
- گسترش بیشتر لیست انسداد داراییها و ممنوعیت سفر برای افراد و نهادهای ایرانی.
- محدودیتهای شدیدتر بانکی: کشورها موظف شدند بر مبادلات بانکی با ایران، بهویژه بانک ملی و بانک صادرات، نظارت دقیق اعمال کنند تا از انتقال منابع به فعالیتهای هستهای جلوگیری شود.
- الزام بازرسی محمولههای هوایی و دریایی ایران: هر کشوری که دلیلی برای ظن به وجود اقلام ممنوعه در بارهای ایران داشت، میتوانست آنها را بازرسی کند.
- محدودیتهای شدیدتر صادرات اقلام حساس: فهرست اقلام تحت کنترل گسترش یافت و صادرات مواد، فناوری یا تجهیزات مرتبط با برنامه هستهای و موشکی ایران عملاً بسیار محدود شد.
- فراخوان به هوشیاری بیشتر در همکاریهای علمی و آموزشی با ایران در حوزههای مرتبط با فناوری هستهای حساس.
قطعنامه ۱۹۲۹
قطعنامه ۱۹۲۹، ششمین مرحله تحریمهای شورای امنیت علیه ایران بود و با ۱۲ رأی موافق، دو رأی مخالف (برزیل و ترکیه) و یک رأی ممتنع (لبنان) تصویب شد. این قطعنامه تأکید مجددی بر خواستههای قطعنامههای پیشین شورای امنیت داشت و از ایران میخواست تمامی فعالیتهای غنیسازی و دیگر اقدامات مرتبط با توسعه سلاح هستهای را متوقف کند.
تحریمها و محدودیتهای کلیدی قطعنامه ۱۹۲۹
۱. تحریمهای هستهای و موشکی
- ممنوعیت سرمایهگذاری ایران در فناوریهای هستهای و موشکی در خارج از کشور، از جمله سرمایهگذاری در استخراج اورانیوم.
- ایجاد تحریم کامل تسلیحاتی علیه ایران، شامل ممنوعیت فروش «تانکهای رزمی، خودروهای زرهی، سامانههای توپخانهای بزرگ، هواپیماهای رزمی، بالگردهای هجومی، ناوهای جنگی، موشکها یا سامانههای موشکی» به ایران.
- ممنوعیت هرگونه فعالیت ایران مرتبط با موشکهای بالستیک.
- الزام کشورها به اتخاذ تدابیر لازم برای جلوگیری از رسیدن فناوری مرتبط با موشکهای بالستیک به ایران.
- بروزرسانی فهرست اقلام ممنوعه برای صادرات و واردات به/از ایران.
۲. رژیم بازرسی و جلوگیری از قاچاق
قطعنامه ۱۹۲۹ ایران را مشمول رژیم بازرسی جدید کرد تا قاچاق احتمالی را شناسایی و متوقف کند. کشورها موظف به بازرسی کشتیها در قلمرو خود شدند که مظنون به حمل بار ممنوعه ایرانی باشند و انتظار میرود این قوانین را در دریای آزاد نیز رعایت کنند، از جمله ضبط و معدوم کردن بارهای ممنوعه! کشورها ملزم به خودداری از ارائه خدمات به کشتیهایی هستند که با این تحریمها مطابقت ندارند.
۳. تحریمهای مالی
- فریز داراییهای سه شرکت مرتبط با خطوط کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران (IRISL)، ۱۵ شرکت مرتبط با سپاه پاسداران و ۴۰ شرکت دیگر ایرانی.
- کشورها موظف به گزارش هرگونه دور زدن تحریمها توسط ایران هستند.
- شهروندان و شرکتها ملزم به احتیاط و نظارت دقیق در انجام معاملات با ایران یا نهادهایی که در برنامههای اشاعهای نقش دارند، هستند.
- محدود کردن تعاملات با نهادهای مالی ایرانی.
این قطعنامه، در کنار قطعنامههای قبلی (۱۷۳۷، ۱۷۴۷ و ۱۸۰۳)، سنگینترین چارچوب تحریمی را علیه ایران ایجاد کرد که شامل محدودیتهای هستهای، موشکی، تسلیحاتی، مالی و بازرسی محمولهها میشود.
پیامدهای فعال شدن مکانیسم ماشه
تأثیرات اقتصادی
-
تحریمهای مالی
محدودیت در دسترسی به سیستم بانکی جهانی
-
تحریمهای نفتی
کاهش درآمدهای ارزی ایران
-
تحریمهای تجاری
ممنوعیت انتقال فناوریهای پیشرفته
تأثیرات امنیتی
-
محدودیت تسلیحاتی
عدم دسترسی به سلاحهای پیشرفته
-
کنترل موشکی
محدودیت در توسعه برنامه موشکی
-
نظارت بینالمللی
افزایش فشار برای بازرسیهای بیشتر
واکنشهای احتمالی ایران
-
خروج از NPT
خروج از پیمان منع گسترش سلاحهای هستهای
-
افزایش غنیسازی
تشدید فعالیتهای هستهای
-
تقویت روابط منطقهای
همکاری با متحدان برای دور زدن تحریمها
تحلیل راهبردی
سناریوهای محتمل
-
تشدید تنشها
افزایش تقابل ایران با جامعه بینالملل
-
مذاکرات جدید
احتمال ازسرگیری گفتوگوها تحت فشار تحریمها
-
تغییر موازنه منطقهای
تأثیر بر معادلات قدرت در خاورمیانه
چالشهای پیشرو
-
مدیریت اقتصادی
مقابله با تأثیرات تحریمها بر زندگی مردم
-
دیپلماسی فعال
کاهش انزوای بینالمللی
-
امنیت ملی
حفظ ثبات در شرایط فشار حداکثری