محمد بن سلمان (متولد شنبه - 09 شهریور 1364) از زمان صعودش به جایگاهِ ولیعهدی و سپس نخستوزیری، خطی تهاجمی از اصلاحات اقتصادی و بازتعریفِ نقشِ اجتماعیِ عربستان را دنبال کرده است. اهداف بلندمدت او در قالب «Vision 2030» خلاصه میشوند: تنوعبخشی به اقتصاد، جذب سرمایهٔ خارجی، و بازتعریف هویتِ ملیِ سعودی در چارچوبی کماتکا به درآمدهای نفتی.
برنامهٔ اقتصادی و سرمایهگذاریهای بزرگ
Vision 2030 ستونِ فقراتِ برنامههای بن سلمان است؛ برنامهای که هدفش افزایش سهم اقتصاد غیرفسیلی، خصوصیسازیِ فعالتر، و تقویت نهادهای ملی مانند صندوق سرمایهگذاری عمومی (PIF) است. در سالهای اخیر، PIF در پروژههای هتلسازی، تفریحی، خطوط هوایی و صنایع خلاق سرمایهگذاریهای برجستهای انجام داده که ریاض را بهعنوان مقصدی جدی برای کسبوکار و گردشگری معرفی میکند.
نمونهٔ اخیر: راهاندازی و گسترش خطوط هوایی جدید و برنامهریزی برای مسیرهای بینالمللی — نمادی از تلاشِ دولت برای اتصال بهتر به بازارهای جهانی و حمایت از گردشگری و تجارت.
فرهنگ، ورزش و «نرمالیزاسیونِ» اجتماعی
یکی از وجههای ملموسِ سیاستهای بن سلمان، سرمایهگذاری برنامهریزیشده در فرهنگ و سرگرمی بوده است. اعطای بودجه و مشارکتِ سعودیها با مؤسسات فرهنگی غربی و برگزاری رویدادهای بینالمللی، هم به جذب سرمایه کمک کرده و هم به تصویرِ جدیدی از جامعهٔ سعودی در چارچوبِ بازتر منجر شده است. منتقدان این اقدامات را «سفیدشوییِ حیثیتی» میخوانند؛ اما دولت میگوید هدف توسعهٔ فرهنگی و ایجادِ فرصتهای اقتصادی برای نسلِ جوان است.
فناوری و هوش مصنوعی - گام بعدی اقتصادِ نوآور
در حرکتِ تازهای که نشانهٔ تمرکز بر اقتصاد دانشبنیان است، دولت سعودی و PIF شرکتها و پروژههای مهمی در زمینهٔ هوش مصنوعی و زیرساختهای دادهای راهاندازی کردهاند. نمونهٔ قابل اشاره، اعلام ایجاد شرکتی بزرگ تحت پوشش PIF برای پیشبرد پروژههای AI و ایجاد مدلهای زبانی چندرسانهای بهخصوص در زبان عربی است — حرکتی که میتواند ریاض را در مسیر تبدیل شدن به هاب منطقهایِ فناوری قرار دهد.
دیپلماسی فعال و روابط منطقهای/بینالمللی
ریاض زیر رهبری بن سلمان، دیپلماسیای فعالتر و گاه انعطافپذیرتر را دنبال کرده: از گسترش مناسبات با روسیه و میانجیگریهای منطقهای تا تقویت پیوندها با قدرتهای غربی. توسعهٔ مسیرهای پروازی مستقیم، توافقات انرژی و نقش در مذاکرات بینالمللی، همگی بخشی از تلاش برای افزایش نفوذ و تنوع شراکتهاست.
نقاط قوت و فرصتها
- وجود منابع عظیم مالی از طریق PIF برای تأمین پروژههای بلندپروازانه.
- جمعیت جوان و تشنهٔ فرصتهای شغلی و فرهنگی که بازار برای خدمات و محصولات جدید فراهم میکند.
- جابهجایی استراتژیک در حوزهٔ حملونقل و گردشگری که قابلیتِ تسریع رشد غیرافشردهٔ اقتصاد را دارد.
چالشها و انتقادات
با وجود اصلاحات ملموس، پروندههای حقوق بشری، محدودیتهای آزادی بیان و مواردی چون حادثهٔ جمال خاشقجی همچنان ابهاماتی را در ظرفیتِ جذبِ همهجانبهٔ سرمایه و مشروعیتِ بینالمللی ایجاد میکند. این موضوع باعث میشود که برخی نهادهای فرهنگی و سرمایهگذاران محتاطانهتر وارد همکاری شوند.
جمعبندی و نگاه آینده
محمد بن سلمان سیاستمداری است که همزمان طرحهای مدرنسازانه و رویکردهای اقتدارگرا را به کار گرفته است. اگر پروژههای Vision 2030 و سرمایهگذاریهای فناوری و فرهنگی او به نتایج ملموس اقتصادی و اشتغالزایی منجر شوند، عربستان میتواند به بازیگری منطقهای و بینالمللیِ قویتر تبدیل شود. اما موفقیتِ بلندمدت نیازمند مدیریت همزمانِ مسائل حقوق بشری و افزایش شفافیت در پروژههاست تا امکان جذبِ پایدار سرمایه و اعتبار بینالمللی فراهم شود./