جشن آبانگان چیست؟!

آسیانیوز ایران؛ سرویس فرهنگی هنری:

در تقویم کهن ایرانی، هر ماه سی روز داشت و هر روز نامی ویژه. هنگامی که نام روز با نام ماه یکی می‌شد، جشنی برپا می‌کردند. آبانگان، یکی از این جشن‌های دوازده‌گانه است. جشن آبانگان که در دهم آبان ماه برگزار می‌شود، نماد عمیق‌ترین باورهای نیاکان ما درباره طبیعت است. در فرهنگ ایران باستان، آب پس از آتش، دومین عنصر مقدس به شمار می‌رفت. ایرانیان باستان بر این باور بودند که آب را هیچ‌گاه نباید آلوده کرد. این احترام به آب، ریشه در درک ژرف آنان از ارزش این مایه حیات داشت. در این روز ویژه، ایرانیان به کنار رودها و جویبارها می‌رفتند. آنان در کنار آب‌های روان، به نیایش فرشته آب «آناهیتا» می‌پرداختند و شادی می‌کردند.

آناهیتا، ایزدبانوی نگهبان آب‌های روان، در باور ایرانیان نماد پاکی، باروری و زندگی بود. نیایش او در واقع سپاسگزاری از نعمت آب بود. این جشن تنها یک مراسم مذهبی نبود، بلکه فرصتی برای یادآوری ارزش آب به عنوان بنیاد زندگی بود. در فرهنگی که آب را مقدس می‌شمرد، آلوده کردن آن گناهی بزرگ محسوب می‌شد. امروز که جهان با بحران آب روبروست، این باورهای کهن بیش از هر زمان دیگری ارزشمند می‌نمایند. پاسداشت آب، همان‌گونه که نیاکان ما می‌دانستند، در واقع پاسداشت زندگی است. جشن آبانگان به ما یادآوری می‌کند که چگونه می‌توان باورهای فرهنگی را به رفتارهای محیط زیستی تبدیل کرد. این جشن، نماد هماهنگی انسان با طبیعت است.

جایگاه آب در اساطیر و باورهای ایرانی

در فرهنگ ایران باستان، آب جایگاهی ویژه و مقدس داشت. آناهیتا، ایزدبانوی آب‌ها، نه تنها نگهبان آب‌های روان بود، بلکه نماد پاکی، باروری و برکت به شمار می‌رفت. در اوستا، آناهیتا به عنوان ایزدبانویی توصیف شده که بر ارابه‌ای سوار است و چهار اسب او را می‌کشند. این تصویر، نشان از اهمیت و عظمت این ایزدبانو در باور ایرانیان دارد. نیایش آناهیتا در واقع نماد سپاسگزاری از نعمت آب و درخواست برای پایداری این نعمت بود. این باورها، پایه‌های فرهنگی احترام به محیط زیست را در ایران باستان تشکیل می‌داد.

فلسفه جشن آبانگان

جشن آبانگان را می‌توان یکی از نخستین جنبش‌های محیط زیستی در تاریخ بشر دانست. این جشن، نماد درک عمیق ایرانیان از وابستگی زندگی به آب بود. تقدس آب در این باورها، منجر به شکل‌گیری قوانین نانوشته‌ای برای حفاظت از آب می‌شد. آلوده کردن آب، نه تنها عملی ناپسند، که گناهی بزرگ محسوب می‌شد. این نگرش طبیعت دوستی، نشان می‌دهد که چگونه باورهای فرهنگی می‌تواند به حفاظت از محیط زیست بینجامد. در دنیای امروز که با بحران آب روبروست، این درس کهن بسیار ارزشمند است.

سازوکارهای فرهنگی حفاظت از آب

برگزاری جشن در کنار رودها، خود نماد پیوند عاطفی با منابع آبی بود. این پیوند، عاملی برای حفاظت خودجوش از آب به شمار می‌رفت. جشن آبانگان تنها یک مراسم نبود، بلکه فرصتی برای آموزش نسل جوان درباره ارزش آب بود. در این جشن، اهمیت آب و ضرورت پاک نگه داشتن آن به کودکان آموزش داده می‌شد. این سازوکارهای فرهنگی، باعث می‌شد حفاظت از آب به بخشی از هویت فرهنگی جامعه تبدیل شود. این رویکرد، بسیار کارآمدتر از قوانین دستوری است.

مقایسه با فرهنگ‌های دیگر

باورهای ایرانیان باستان درباره آب، مشابهاتی با دیگر فرهنگ‌های کهن دارد. اما آنچه جشن آبانگان را متمایز می‌کند، نظام‌مند بودن و تداوم آن در فرهنگ ایرانی است. در دنیای امروز، بسیاری از کشورها با بحران آب روبرو هستند. بازگشت به این باورهای کهن می‌تواند الهام‌بخش راهکارهای جدید برای حفاظت از منابع آبی باشد. پیام جشن آبانگان — احترام به آب و پاک نگه داشتن آن — پیامی جهانی است که می‌تواند در سراسر جهان مورد توجه قرار گیرد.

بازتاب جشن آبانگان در دنیای معاصر

• در سال‌های اخیر، توجه به جشن‌های باستانی ایرانی از جمله آبانگان افزایش یافته است. این توجه، نشان از نیاز جامعه به بازگشت به ریشه‌های فرهنگی دارد.
• جشن آبانگان می‌تواند به نمادی برای جنبش‌های محیط زیستی در ایران تبدیل شود. این جشن، پلی بین فرهنگ کهن و دغدغه‌های مدرن محیط زیستی است.
• بازتعریف این جشن در دنیای معاصر، می‌تواند به احیای فرهنگ حفاظت از آب بینجامد. این کار نیازمند همکاری نهادهای فرهنگی و محیط زیستی است.