آسیانیوز ایران؛ سرویس سیاسی:
سیاست خارجی هر کشوری همچون صفحه شطرنجی پیچیده است که حرکت مهرههای آن نیازمند تدبیر و دوراندیشی است. در این میان، جمهوری اسلامی ایران همواره مسیری خاص را در عرصه بینالملل دنبال کرده است. اخیرا بیاناتی از سوی مهدی فضائلی، عضو دفتر رهبر جمهوری اسلامی، در مورد مواضع جمهوری اسلامی در حوزه مذاکرات بینالمللی منتشر شده است. این بیانات میتواند چراغ راهی برای درک بهتر رویکرد ایران در تعاملات دیپلماتیک باشد.
فضائلی با تأکید بر اینکه اصل مذاکره از سوی نظام جمهوری اسلامی مردود نیست، به تبیین چارچوبها و شروط این موضوع پرداخته است. به گفته وی، هدف و چارچوب مذاکره است که میتواند آن را به امری مفید یا مضر تبدیل کند. وی با اشاره به تجربه مذاکرات غیرمستقیم در دولت پیشین، به زمینهها و اهداف این گفتوگوها پرداخته است. بر اساس این اظهارات، مدیریت بحران و جلوگیری از تشدید فضای روانی از جمله اهداف این مذاکرات بوده است. این مواضع در شرایطی بیان میشود که فضای بینالملل شاهد تحولات گستردهای است. در چنین شرایطی، درک دقیق رویکرد ایران میتواند به شفافسازی فضای دیپلماتیک کمک کند. بیانات فضائلی نشان میدهد که جمهوری اسلامی معتقد است که مذاکره به عنوان یکی از ابزارهای دیپلماسی، هنگامی میتواند ثمربخش باشد که در چارچوبی مشخص و با اهدافی معین انجام شود. در ادامه، به تحلیل جامع و دقیق این بیانات و پیامدهای آن در عرصه سیاست خارجی ایران خواهیم پرداخت.
تحلیل اصول و مبانی نظری مواضع مذاکراتی
بیانات فضائلی بر پایه اصولی استوار است که همواره در کلام مقامات جمهوری اسلامی مشاهده میشود. اصل عزت، حکمت و مصلحت، سه رکن اصلی در این مواضع به شمار میرود. در این چارچوب، مذاکره نه به عنوان هدف، بلکه به عنوان ابزاری برای تأمین منافع ملی تعریف میشود. نکته حائز اهمیت در این مواضع، انعطافپذیری هوشمندانه در عین پایبندی به اصول است.
تحلیل زمینهها و بسترهای تاریخی
تجربه تاریخی جمهوری اسلامی ایران در زمینه مذاکرات بینالمللی، درسهای ارزشمندی در پی داشته است. از مذاکرات اولیه پس از انقلاب تا گفتوگوهای هستهای، همگی تجربیاتی هستند که در شکلگیری مواضع کنونی مؤثر بودهاند. برجام به عنوان یکی از مهمترین تجربیات مذاکراتی ایران، نقشی تعیینکننده در تدوین چارچوبهای جدید داشته است. خروج یکجانبه آمریکا از این توافق، بر ضرورت هوشمندی در مذاکرات افزود. تجربه مذاکرات غیرمستقیم در دولت پیشین نیز در چارچوب همین درسآموزیهای تاریخی قابل تحلیل است. این مذاکرات نشان داد که جمهوری اسلامی میتواند در شرایط حساس، از ابزار دیپلماسی برای مدیریت بحران استفاده کند.
تحلیل اهداف و راهبردهای کلان
هدف اصلی از مذاکرات در چارچوب تعریف شده، دفع تهدیدات و تأمین امنیت ملی است. این هدف، با راهبرد کلان نظام جمهوری اسلامی در حفظ استقلال و تمامیت ارضی همسو است. مدیریت بحرانهای بینالمللی از دیگر اهداف مذاکرات است. در فضای پرتنش منطقهای و بینالمللی، استفاده از دیپلماسی برای کاهش تنشها امری ضروری به نظر میرسد. جلوگیری از تشدید فضای روانی و تبلیغاتی علیه ایران نیز از اهداف مهم مذاکرات است. این موضوع به ویژه در شرایط جنگ روانی دشمنان از اهمیت ویژهای برخوردار است.
تحلیل چارچوبها و محدودیتها
چارچوب هوشمندانه و کنترل شده، شرط اساسی برای پذیرش مذاکره است. این چارچوب تضمین میکند که مذاکره به ابزاری برای اعمال فشار تبدیل نشود. ضمانت اجرایی تأمین منافع ملی از دیگر محدودیتهای مهم در مذاکرات است. هرگونه توافق باید تضمینهای لازم برای اجرایی شدن را داشته باشد. تعیین دقیق اهداف و محدوده مذاکره نیز از جمله چارچوبهای تعیین شده است. این امر مانع از گسترش مذاکرات به غیر از موضوع و مسیر اصلی میشود.
پیامدهای منطقهای و بینالمللی
مواضع جمهوری اسلامی در مورد مذاکرات، پیام مهمی به بازیگران بینالمللی ارسال میکند که ایران با حفظ اصول خودش، آماده تعامل است. فهم این موضوع میتواند زمینهساز تحولات در روابط بینالملل باشد. در سطح منطقهای نیز تشریح این مواضع میتواند به تقویت موقعیت ایران کمک کند. نشان دادن عقلانیت و تدبیر در سیاست خارجی، اعتبار منطقهی جمهوری اسلامی را افزایش میدهد.