آسیانیوز ایران؛ سرویس اقتصادی:
کاظم عاشوری گیلده - نویسنده و محقق - صنعت خودرو در ایران، که روزگاری نماد خودکفایی تلقی میشد، امروز به یکی از مهمترین منشأهای اتلاف منابع ملی، آلودگی گسترده محیطزیست و فشار اقتصادی بر خانوارها تبدیل شده است. مسئلهای که مسعود پزشکیان با جملهای صریح به آن اشاره کرد:
«اگر موتور خودروها بهینه نشود، اجازه تولید نخواهند داشت.»
این جمله، اگر به سیاستگذاری واقعی تبدیل شود، نه فقط یک اصلاح صنعتی، بلکه یک تحول ساختاری در حوزه انرژی، بهداشت عمومی و اقتصاد ایران خواهد بود. این مقاله تلاش میکند ابعاد پنهان و آشکار بحران را با اتکا بر تحلیل دادههای رسمی و تجربه کشورهای توسعهیافته کالبدشکافی کند.
بازار انحصاری؛ نقطه شروع تمام معضلات
بازاری که بیش از ۹۰ درصد آن در قبضه تولیدکنندگان داخلی است، عملاً فاقد هرگونه مکانیسم رقابتی است. انحصار صنعتی، نهتنها اجازه نوآوری نمیدهد، بلکه هزینههای جدی بر جامعه تحمیل میکند. با وجود تولید سالانه ۱ تا ۱.۲ میلیون خودرو و حضور ۲۵ میلیون خودرو و ۱۱.۵ میلیون موتورسیکلت در شهرهای ایران، کیفیت، ایمنی و مصرف سوخت همچنان در سطحی بسیار پایینتر از استانداردهای بینالمللی قرار دارد. این ساختار بسته موجب شده است تا صنعت به جای رقابت، صرفاً با منابع کشور تغذیه شود.
مصرف سوخت؛ مرکز بحران انرژی ایران
مصرف روزانه ۱۳۵ میلیون لیتر بنزین در ایران یک شاخص کلیدی است؛ عددی که ایران را در ردیف پرمصرفترین کشورهای جهان قرار میدهد. با حذف سهم ناوگان سنگین، میتوان برآورد کرد که:
- حدود ۱۰۰ میلیون لیتر صرف خودروهای سواری
- و ۵.۵ میلیون لیتر صرف موتورسیکلتها میشود
این حجم مصرف زمانی اهمیت پیدا میکند که بدانیم:
خودروهای ایرانی بین ۱.۵ تا ۳ برابر استاندارد جهانی سوخت میسوزانند!
اگر مصرف به سطح استاندارد جهانی برسد:
۵۰ میلیون لیتر بنزین در روز، معادل ۱۷.۷ میلیارد لیتر در سال صرفهجویی خواهد شد. برای کشوری که با ناترازی ۱۴ تا ۲۰ میلیون لیتری روزانه مواجه است، این رقم نه فقط بحران را رفع میکند، بلکه ایران را دوباره به صادرکننده بنزین تبدیل خواهد کرد.
بُعد اجتماعی و خانوادگی بحران: بنزین بهعنوان کالای حیاتی
حدود ۱۵ میلیون ایرانی برای تامین هزینههای زندگی به پلتفرمهای حملونقل آنلاین پیوستهاند. در چنین وضعیتی، بنزین یک کالای صرفاً سوختی نیست؛ بلکه یک سرنوشت اقتصادی است. تصمیمگیری اشتباه درباره قیمت آن میتواند همانند آبان ۹۸ ضربهای اجتماعی و امنیتی وارد کند. ریشه بخش بزرگی از این بحران، نه در سیاست انرژی، بلکه در قلب صنعت خودرو است.
پیامدهای زیستمحیطی؛ مرگی که دیده نمیشود
احتراق ناکارآمد خودروهای داخلی سبب شده است که ۳۰ تا ۵۰ درصد بیشتر از استاندارد جهانی آلاینده تولید کنند.
نتیجه این چرخه معیوب:
- آلودگی هوا در کلانشهرها
- شیوع بیماریهای تنفسی
- و مرگ روزانه ۱۶۰ نفر در کشور
به عبارت دیگر، سالانه حدود ۵۸ هزار ایرانی به دلیل آلودگی هوا جان میبازند؛ آماری که ابعاد آن از تلفات بسیاری از بیماریهای حاد بیشتر است. این فاجعه خاموش، مستقیماً با کیفیت خودروهای داخلی در ارتباط است.
اقتصاد صنعت خودرو؛ چاهی که ته ندارد
تصور عمومی این است که صنعت خودرو اشتغالزا و مولد است، اما اعداد واقعیت دیگری را نشان میدهند. تنها دو خودروساز بزرگ کشور:
- ۳۲۰ هزار میلیارد تومان زیان انباشته دارند
- روزانه ۱۵۰ میلیارد تومان ضرر عملیاتی تولید میکنند
افزون بر این، هر خودرو داخلی بهطور میانگین ۲۶۵۰ دلار ارزبری دارد! در مونتاژیها این عدد ۴۵۰۰ دلار و در برخی خودروهای خاص تا ۲۰ هزار دلار میرسد. در مجموع، صنعت خودرو سالانه حدود ۸ میلیارد دلار ارز مصرف میکند؛ آن هم برای محصولاتی که تقریباً هیچ بازاری در جهان ندارند. تنها ۵۱۴ دستگاه خودرو در نیمه نخست سال صادر شده است؛ عددی که برای صنایع کوچک در کشورهای دیگر نیز قابل قبول نیست.
جمعبندی مالی؛ بحران ۲۰ میلیارد دلاری
وقتی همه هزینههای مستقیم و غیرمستقیم صنعت خودرو کنار هم قرار میگیرد، تصویر نهایی تکاندهنده است:
- ۸ میلیارد دلار ارزبر بودن صنعت
- ۷ میلیارد دلار بنزین اضافه مصرفشده
- ۳ میلیارد دلار هزینه درمان ناشی از آلودگی هوا
- ۳ میلیارد دلار زیان عملیاتیدر مجموع، حدود ۲۰ میلیارد دلار خسارت سالانه.
در کنار این بار مالی، سالانه ۳۰ هزار نفر نیز در تصادفات جادهای جان میبازند که بخشی از آن مستقیم یا غیرمستقیم به کیفیت خودرو بازمیگردد.
نتیجهگیری: ضرورت یک شجاعت ملی
اگر دولتی در ایران جسارت آن را داشته باشد که خط تولید خودروهای پرمصرف و کمکیفیت را متوقف کند یا به استانداردهای واقعی جهانی برساند، نتیجه آن فراتر از یک تصمیم صنعتی خواهد بود:
- کاهش فوری مصرف سوخت
- بازگشت ایران به جایگاه صادرکننده بنزین
- کاهش چشمگیر آلودگی هوا
- نجات جان هزاران ایرانی
- صرفهجویی ۲۰ میلیارد دلاری برای اقتصاد ملی
اقدامی با چنین دستاوردهایی، در بسیاری از کشورها یک تصمیم در تراز جایزه صلح تلقی میشود؛ زیرا مستقیماً با جان انسانها و آینده محیطزیست گره خورده است.