آسیانیوز ایران؛ سرویس اقتصادی:
این رویداد که ابتدا در آمریکا شکل گرفت، امروز به یک پدیده جهانی تبدیل شده است. تاریخ این روز، جمعه پس از روز شکرگزاری در نوامبر است. ریشه نام "جمعه سیاه" به گذشتههای دور برمیگردد. در ابتدا این عبارت برای توصیف رویدادهای ناگوار به کار میرفت. اما امروز این نام به یکی از پررونقترین روزهای خرید در جهان تبدیل شده است. فروشگاهها در این روز محصولات خود را با تخفیفهای چشمگیر عرضه میکنند. در این روز، فروشگاههای سراسر جهان—از فروشگاههای لوازم خانگی و پوشاک تا فروشگاههای آنلاین—محصولات خود را با تخفیفهای چشمگیر به فروش میرسانند. اگرچه این رویداد ریشه در فرهنگ غرب دارد، اما در سالهای اخیر در کشورهایی مانند ایران نیز محبوبیت گستردهای پیدا کرده است.
در ایران نیز چند سالی است که این فرهنگ در حال گسترش است. فروشگاههای اینترنتی و مراکز خرید مختلف در این روز تخفیفهای ویژه ارائه میدهند. با این حال، انتقادهای زیادی نیز به این پدیده وارد است. از افزایش مصرفگرایی تا گزارشهایی از درگیری و خشونت در فروشگاهها. تاریخچه جمعه سیاه پر از فراز و نشیب است. از تغییر نامهای متعدد تا گسترش به دیگر کشورهای جهان. آیا این پدیده میتواند تأثیر مثبتی بر اقتصاد کشور داشته باشد یا تنها به افزایش مصرفگرایی دامن میزند؟
تاریخچه بلک فرایدی: از ریشههای تاریخی تا تحولات مدرن
ریشههای تاریخی عبارت «جمعه سیاه»
عبارت «جمعه سیاه» در تاریخ آمریکا به رسوایی بازار طلا در سال ۱۸۶۹ بازمیگردد. در آن زمان، دو سودجو به نامهای «جی دیک» و «جیمز فیسک» با خرید عمده طلا، انحصار بازار را در دست گرفتند و باعث افزایش غیرمنطقی قیمتها شدند. زمانی که دولت وارد عمل شد و طلای زیادی را به بازار تزریق کرد، زندگی بسیاری از مردم نابود شد و این روز به «جمعه سیاه» معروف شد.
نخستین کاربردهای مدرن عبارت
در سال ۱۹۵۱، مجله Factory Management and Maintenance از این عبارت برای اشاره به غیبت دستهجمعی کارگران پس از روز شکرگزاری استفاده کرد. در دهه ۱۹۶۰، حسابداران از عبارت «بلک فرایدی» برای اشاره به روزی استفاده میکردند که ترازنامههایشان با جوهر مشکی (نماد سود) نوشته میشد. پلیس فیلادلفیا در سال ۱۹۶۱ به دلیل شلوغی و ترافیک شدید خیابانها، این روز را «جمعه سیاه» نامید.
گسترش فرهنگ بلک فرایدی
با گذشت زمان، این رویداد از یک پدیده محلی در آمریکا به یک رویداد جهانی تبدیل شد. فروشگاههایی مانند «والمارت» و «ایبی» با ارائه تخفیفهای باورنکردنی، بلک فرایدی را به نماد خرید هوشمندانه تبدیل کردند.
فلسفه و اهمیت بلک فرایدی در جهان
چرا بلک فرایدی اهمیت دارد؟
- شروع فصل خرید کریسمس: بلک فرایدی بهعنوان نقطه آغاز خریدهای سال نو در غرب شناخته میشود.
- تخفیفهای استثنایی: فروشگاهها محصولات خود را با تخفیفهایی تا ۷۰٪ عرضه میکنند.
- افزایش شهرت فروشگاهها: ارائه تخفیفهای جذاب به جذب مشتریان جدید و افزایش وفاداری آنان کمک میکند.
آمارهای شگفتانگیز بلک فرایدی
- در سال ۲۰۲۳، فروش جهانی بلک فرایدی به ۳۷.۲ میلیارد دلار رسید.
- در سال ۲۰۱۸، آمریکاییها حدود ۵.۹ میلیارد دلار در این روز هزینه کردند.
بلک فرایدی در ایران: فرهنگ نوظهور خرید
آغاز حراج جمعه سیاه در ایران
بر اساس گزارش روزنامه اعتماد، اولین بار در سال ۱۳۹۴ فروشگاه اینترنتی بامیلو با برگزاری حراجی تحت عنوان «حراجمعه»، بلک فرایدی را در ایران معرفی کرد. از آن زمان، فروشگاههای دیگری مانند دیجیکالا و بانی مد نیز به این موج پیوستند.
استقبال ایرانیان از بلک فرایدی
در سال ۱۴۰۲، دیجیکالا حدود ۴.۹ میلیون کالا فروخت و ۹۷۵ هزار سفارش ثبت کرد. این روز بهدلیل تخفیفهای بالا و نوسانات قیمت کالاها در ایران، مورد توجه قرار گرفته است.
انتقادات فرهنگی و اجتماعی
برخی از کارشناسان، بلک فرایدی را نماد مصرفگرایی و تقلید کورکورانه از فرهنگ غرب میدانند. همچنین، گزارشهایی درباره کلاهبرداریهای آنلاین و غیرواقعی بودن برخی تخفیفها وجود دارد.
بلک فرایدی در جهان: نگاهی به کشورهای مختلف
آمریکا: خاستگاه اصلی بلک فرایدی
آمریکا همچنان پیشتاز برگزاری بلک فرایدی است. ایالتهایی مانند تگزاس، کالیفرنیا و نیویورک میزبان بزرگترین حراجیها هستند.
اروپا: بریتانیا، فرانسه و روسیه
-
بریتانیا
در گذشته، جمعه سیاه به آخرین جمعه قبل از کریسمس اشاره داشت، اما امروزه به یک رویداد خرید تبدیل شده است.
-
فرانسه
از سال ۲۰۱۴ با حضور غولهایی مانند اپل و آمازون، بلک فرایدی در این کشور رواج یافت.
-
روسیه
اگرچه این کشور دیرتر به بلک فرایدی پیوست، اما در سال ۲۰۱۵، مردم روسیه حدود ۶۸۰ میلیون دلار در این روز هزینه کردند.
خاورمیانه: امارات و پاکستان
-
امارات متحده عربی
فروشگاه «سوق» با معرفی «جمعه سفید»، این رویداد را بومیسازی کرد.
-
پاکستان
فروشگاه آنلاین «دراز» اولین بار بلک فرایدی را در این کشور معرفی کرد.
آسیا: هند و چین
-
هند
فروشگاههای آنلاین مانند «فلیپکارت» و «اسنپدیل» تخفیفهای گستردهای ارائه میدهند.
-
چین
این کشور به جای بلک فرایدی، «روز مجردها» (۱۱ نوامبر) را جشن میگیرد که بزرگترین رویداد خرید آنلاین در جهان است.
انتقادات و چالشهای بلک فرایدی
خشونت و درگیریهای فیزیکی
- در سال ۲۰۰۸، یک نگهبان فروشگاه والمارت در نیویورک بر اثر هجوم مشتریان جان باخت.
- از سال ۲۰۰۶ تا ۲۰۲۳، دستکم ۱۷ مرگ و ۱۲۵ جراحت در جریان بلک فرایدی گزارش شده است.
تخفیفهای غیرواقعی
بر اساس بررسیهای «WalletHub»، حدود ۱۴٪ از کالاها در بلک فرایدی همان قیمت روزهای عادی را دارند و ۱۷٪ حتی گرانتر هستند.
تأثیرات منفی محیط زیستی
فعالان محیط زیست، خریدهای بیرویه در بلک فرایدی را بهدلیل اتلاف منابع و افزایش پسماند مورد انتقاد قرار میدهند.
راهنمای خرید هوشمند در بلک فرایدی
برنامهریزی پیش از موعد
- فهرستی از نیازهای واقعی خود تهیه کنید.
- قیمت کالاها را قبل و حین بلک فرایدی مقایسه کنید.
- در خبرنامه فروشگاههای معتبر عضو شوید.
- از اپلیکیشنهای مقایسه قیمت استفاده کنید.
- تنها از فروشگاههای معتبر خرید کنید.
- از وارد کردن اطلاعات بانکی در سایتهای مشکوک خودداری کنید.
- محصولات پرفروش و پرطرفدار را در اولویت قرار دهید.
- از خریدهای غیرضروری تنها به دلیل تخفیف خودداری کنید.
تحلیل تاریخچه و تحول نام جمعه سیاه
عبارت "جمعه سیاه" در گذشته برای رویدادهای ناگوار به کار میرفت. از جمله بحران طلا در سال ۱۸۶۹ آمریکا. در دهه ۱۹۵۰ این عبارت برای توصیف غیبت کارگران در روز پس از شکرگزاری استفاده میشد. اما این کاربرد رواج چندانی نیافت. در دهه ۱۹۸۰ معنای جدیدی برای این عبارت شکل گرفت. حسابداران از جوهر مشکی برای ثبت سود استفاده میکردند و این روز آغاز فصل سوددهی بود.
تحلیل اقتصادی و بازاریابی
جمعه سیاه از نظر اقتصادی برای فروشگاهها بسیار اهمیت دارد. آنها میتوانند محصولات قدیمی را با سود کم بفروشند. برخی فروشگاهها از کالاهای "درهمشکن" استفاده میکنند. این کالاها با تخفیف بسیار بالا برای جذب مشتری عرضه میشوند. در سالهای اخیر، فروش آنلاین در جمعه سیاه رشد چشمگیری داشته است. در سال ۲۰۲۳ فروش جهانی به ۳۷.۲ میلیارد دلار رسید.
پیامدهای اجتماعی و فرهنگی
در برخی کشورها، جمعه سیاه با درگیری و خشونت همراه بوده است. از سال ۲۰۰۶ تا ۲۰۲۳، ۱۷ مرگ و ۱۲۵ جراحت گزارش شده است. این رویداد موجب انتقاد فعالان محیط زیست شده است. خرید بیرویه به ویژه در بخش پوشاک آسیبزا است. در ایران، این پدیده با انتقادهای ایدئولوژیک مواجه شده است. برخی آن را نشانه گسترش مصرفگرایی میدانند.
تحلیل گسترش جهانی
آمریکا همچنان اصلیترین برگزارکننده جمعه سیاه است. اما این پدیده به بسیاری کشورها گسترش یافته است. در بریتانیا این رویداد با مقاومت اولیه مواجه شد. اما امروز به یک روز مهم خرید تبدیل شده است. در خاورمیانه، امارات متحده عربی با نام "جمعه سفید" این رویداد را برگزار میکند. این تغییر نام برای هماهنگی با فرهنگ محلی انجام شده است.
تحلیل وضعیت در ایران و چالشها
جمعه سیاه در ایران پدیدهای نسبتاً جدید است. از دهه ۱۳۹۰ در ایران رواج یافته است. فروشگاه اینترنتی بامیلو نخستین بار در سال ۱۳۹۴ این رویداد را با نام "حراجمعه" برگزار کرد. امروز بسیاری از فروشگاههای اینترنتی و مراکز خرید در ایران در این روز تخفیفهای ویژه ارائه میدهند. اما چالشهایی مانند اختلال در اینترنت و کلاهبرداری نیز وجود دارد.
نتیجهگیری
بلک فرایدی بهعنوان یک پدیده جهانی، فرصتی استثنایی برای خریداران است تا کالاهای مورد نیاز خود را با قیمتهای کاهشیافته تهیه کنند. اگرچه این رویداد با چالشهایی مانند خشونت و تخفیفهای غیرواقعی همراه است، اما با برنامهریزی و آگاهی میتوان از آن بهره برد. در ایران نیز بلک فرایدی بهسرعت در حال تبدیل شدن به بخشی از فرهنگ خرید است، هرچند باید با نگاهی انتقادی و هوشمندانه با آن برخورد کرد.