آسیانیوز ایران؛ سرویس سیاسی:
شبکههای اجتماعی این روزها به کانالی برای انتشار اخبار نادرست تبدیل شدهاند. یکی از آخرین نمونههای این اخبار غیرموثق، مطلب مربوط به پرواز جنگندههای ایرانی در آسمان عراق بود. این خبر که به سرعت در فضای مجازی پخش شد، نگرانیهایی را در سطح منطقه ایجاد کرد. خبر اولیه ادعا میکرد جنگندههای ایرانی در منطقه چومان در شمال عراق در حال پرواز هستند. این ادعا بدون ارائه هرگونه مدرک معتبری مطرح شده بود. بسیاری از کاربران شبکههای اجتماعی بلافاصله این خبر را بازنشر کردند. منبع اصلی این شایعه مشخص نبود اما برخی آن را به پایگاه العربیه نسبت میدادند. این در حالی است که العربیه چنین خبری را منتشر نکرده بود. این مسئله نشان میدهد چگونه اخبار جعلی به نام رسانههای معتبر ساخته میشود.
پایگاه خبری تسنیم با بررسی دقیق منابع خبری، شایعه مذکور را تکذیب کرد. تسنیم تأکید کرد چنین خبری در سایت و حساب شبکه اجتماعی العربیه وجود ندارد. منطقه چومان در شمال عراق از مناطق حساس و استراتژیک محسوب میشود. این منطقه در گذشته نیز شاهد درگیریهای مختلف بوده است. همین حساسیت موجب میشود اخبار مربوط به آن با دقت بیشتری بررسی شود. تکذیب سریع این شایعه از سوی رسانههای معتبر نشان میدهد نظام رسانهای ایران هوشیاری لازم را دارد. این مسئله اهمیت راستیآزمایی اخبار قبل از انتشار را نشان میدهد. شبکههای اجتماعی اگرچه ابزار مفیدی برای انتشار اطلاعات هستند، اما میتوانند به محلی برای اشاعه اخبار کذب تبدیل شوند. کاربران باید پیش از بازنشر اخبار، از صحت آنها اطمینان حاصل کنند. این رویداد بار دیگر بر اهمیت اعتماد به رسانههای رسمی و معتبر تأکید میکند. در فضای پرالتهاب کنونی منطقه، انتشار چنین اخبار نادرستی میتواند عواقب خطرناکی داشته باشد.
تحلیل محتوای شایعه و زمینهسازی روانی
شایعه پرواز جنگندههای ایرانی در آسمان عراق از چند جهت حائز اهمیت است. اولاً این خبر در شرایطی مطرح شد که منطقه خاورمیانه شاهد تنشهای مختلفی بوده است. زمانبندی انتشار این شایعه میتواند دارای اهداف خاصی باشد. محتوای شایعه به گونهای طراحی شده که بتواند بیشترین اثر روانی را بر جوامع هدف داشته باشد. اشاره به عدد ۶۰ فروند جنگنده و منطقه استراتژیک چومان، نشان از طراحی حساب شده این شایعه دارد. این اعداد و ارقام معمولاً برای باورپذیرتر کردن اخبار دروغ استفاده میشود. منطقه چومان در شمال عراق به دلایل جغرافیایی و سیاسی همواره منطقهای حساس بوده است. انتخاب این منطقه برای شایعهپردازی نشان میدهد طراحان شایعه با جغرافیای سیاسی منطقه آشنایی کامل دارند. این موضوع بر خطرناک بودن چنین شایعاتی میافزاید.
منابع انتشار و اهداف احتمالی
منبع اصلی این شایعه هرچند به العربیه نسبت داده شده، اما بررسیها نشان میدهد این پایگاه چنین خبری را منتشر نکرده است. این مسئله نشان میدهد چگونه میتوان از نام رسانههای معتبر برای انتشار اخبار دروغ استفاده کرد. شبکههای اجتماعی به عنوان بستر اصلی انتشار این شایعه عمل کردهاند. سرعت انتشار خبر در این شبکهها و نبود سیستم نظارتی مؤثر، به گسترش سریع شایعه کمک کرده است. این مسئله لزوم نظارت بیشتر بر محتوای شبکههای اجتماعی را نشان میدهد. اهداف انتشار چنین شایعاتی میتواند متعدد باشد. از ایجاد تنش در روابط بینالمللی تا تحت تأثیر قرار دادن افکار عمومی منطقه، همگی میتوانند از اهداف چنین اقداماتی باشند. بررسی اهداف پشت پرده این شایعات نیازمند تحلیلهای امنیتی دقیق است.
تأثیرات منطقهای و بینالمللی
پایگاه خبری تسنیم در تکذیب این شایعه عملکرد سریع و مناسبی داشت. عملکرد مناسب رسانهها در چنین شرایطی میتواند از گسترش شایعات جلوگیری کند. شایعاتی از این دست میتواند تأثیرات قابل توجهی بر روابط بینالمللی داشته باشد. در شرایط کنونی منطقه که ثبات از اهمیت بالایی برخوردار است، چنین اخباری میتواند تنشآفرین باشد. واکنش کشورهای منطقه به چنین شایعاتی نیز قابل بررسی است. تجربه نشان داده که گاهی شایعات میتواند موجب سوءتفاهم بین کشورها شود. همین مسئله لزوم دقت در برخورد با اخبار را دوچندان میکند. در سطح بینالمللی، انتشار چنین شایعاتی میتواند تصویر نادرستی از وضعیت منطقه ارائه دهد. این مسئله میتواند در تصمیمگیریهای بینالمللی تأثیر منفی بگذارد. بنابراین برخورد سریع با چنین شایعاتی یک ضرورت است.
راهکارهای مقابله با شایعات
آموزش سواد رسانهای به شهروندان یکی از مهمترین راهکارهای مقابله با شایعات است. وقتی مردم توانایی تشخیص اخبار واقعی از دروغ را داشته باشند، شایعات کمتر میتوانند گسترش یابند. تقویت سیستمهای راستیآزمایی خبری نیز راهکار مهم دیگری است. وجود نهادهای مستقل راستیآزما میتواند به شناسایی و تکذیف سریع شایعات کمک کند. این نهادها باید از استقلال و اعتبار لازم برخوردار باشند. همکاری بینالمللی در زمینه مقابله با اخبار دروغ نیز ضروری است. شایعات مرز نمیشناسند و مقابله با آنها نیازمند عزم بینالمللی است. تشکیل پلیس بینالمللی مقابله با اخبار دروغ میتواند گام مؤثری باشد.