آسیانیوز ایران؛ سرویس اقتصادی:
بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران در حرکتی نوین و تنظیمگرانه، از آغاز برنامهای منظم برای حراج هفتگی سکه طلا تا پایان سال جاری خبر داد. این تصمیم با هدف تأمین نیاز متقاضیان واقعی، ایجاد شفافیت بیشتر و تعادلبخشی به قیمتها در بازار طلا و سکه اتخاذ شده است. به گفته مسئولان، اولین حراج در این برنامه منظم، روز دوشنبه هفدهم آذرماه در مرکز مبادله ارز و طلای ایران برگزار خواهد شد. این اقدام در شرایطی صورت میگیرد که بازار طلا و سکه در ماههای اخیر با نوسانات قیمتی قابل توجهی روبرو بوده و همواره یکی از دغدغههای اصلی سرمایهگذاران خرد و کلان به شمار میرفته است. بانک مرکزی امیدوار است با عرضه منظم و زمانبندی شده سکه، ضمن پاسخگویی به تقاضای واقعی، از ایجاد هیجان کاذب و سوداگری جلوگیری کند.
بر اساس این برنامه، حراج انواع قطعات سکه طلای بانک مرکزی هر هفته در یک نوبت در مرکز مبادله ارز و طلا برگزار میشود. این مرکز به عنوان بستر اصلی معاملات رسمی ارز و طلا، میتواند با فراهم آوردن محیطی شفاف و تحت نظارت، امکان دسترسی عادلانهتر خریداران را فراهم کند. این رویکرد میتواند به کاهش فاصله قیمت بازار آزاد و رسمی نیز کمک شایانی کند. بانک مرکزی تأکید کرده است که این عرضههای منظم، امکان برنامهریزی مطمئنتر برای فعالان بازار و خریداران خرد را فراهم میآورد. زمانی که خریداران بدانند در روز مشخصی از هر هفته امکان خرید سکه از طریق حراج رسمی وجود دارد، کمتر تحت تأثیر شایعات و نوسانات لحظهای قرار میگیرند و میتوانند تصمیمات اقتصادی معقولتری اتخاذ کنند. همچنین، این نهاد مالی یادآور شده که طرح پیشفروش سکه برای تحویل در اسفندماه نیز طبق برنامه قبلی، در هفته پایانی آذرماه در مرکز مبادله برگزار خواهد شد. این موضوع نشان میدهد که بانک مرکزی در حال ایجاد یک اکوسیستم منظم و قابل پیشبینی برای بازار سکه است که هم نیازهای فوری و هم نیازهای آتی متقاضیان را پوشش میدهد. این حرکت را میتوان بخشی از راهبرد کلانتر بانک مرکزی برای ساماندهی بازارهای مالی و کاهش نوسانات بیرویه دانست. در ماههای گذشته نیز شاهد عرضههای مستقیم ارز و طلا از طریق این مرکز بودیم که تأثیرات نسبتاً مثبتی بر ثبات بازار داشت. حالا با تکرار منظم این حراجها، انتظار میرود اثر تنظیمگری آن پایدارتر باشد.
اما سؤال اصلی این است که آیا این عرضههای هفتگی میتواند به صورت پایدار قیمتها را کنترل کند و از حبابسازی جلوگیری نماید؟ پاسخ به این سؤال به میزان عرضه، نحوه اجرای حراج و تقاضای واقعی بازار بستگی دارد. اگر عرضه متناسب با نیاز بازار باشد، میتواند اثرات تورمی روانی را نیز کاهش دهد. در نهایت، بانک مرکزی اعلام کرده که جزئیات کامل فرآیند حراجهای هفتگی و پیشفروش به زودی از طریق مرکز مبادله ارز و طلا اطلاعرسانی رسمی خواهد شد. این شفافیت در اطلاعرسانی خود گام مثبتی برای ایجاد اعتماد در میان فعالان بازار است. اکنون باید منتظر ماند و دید که اجرای این طرح تا چه حد در تحقق اهداف اعلام شده موفق خواهد بود.
اهداف و انگیزههای بانک مرکزی از حراج هفتگی سکه
بانک مرکزی در بیانیه خود اهداف متعددی را برای این اقدام برشمرده است:
- اولین و مهمترین هدف، «تنظیم بازار» است. بازار طلا و سکه در ایران همواره تحت تأثیر عوامل مختلف داخلی و خارجی با نوسانات زیادی روبرو بوده و بانک مرکزی به عنوان نهاد ناظر میکوشد با ابزارهای در دسترس، این نوسانات را کنترل کند. حراج منظم سکه میتواند به عنوان یک ابزار کارآمد در این مسیر عمل کند.
- هدف دوم، «پاسخ به تقاضا» و تأمین نیاز متقاضیان واقعی است. بسیاری از خریداران سکه، افرادی هستند که برای پسانداز یا مصارف شخصی اقدام به خرید میکنند، نه برای سفتهبازی. با ایجاد کانال رسمی و قابل دسترس، این افراد میتوانند بدون پرداخت هزینه اضافی به سکه دسترسی پیدا کنند. این موضوع به کاهش فشار تقاضا در بازار آزاد نیز کمک میکند.
- هدف سوم، «مقابله با سوداگری و ایجاد هیجان کاذب» است. یکی از مشکلات بازار سکه، حضور سوداگرانی است که با خرید و احتکار حجم زیادی از سکه، باعث ایجاد کمبود مصنوعی و افزایش قیمت میشوند. حراج منظم با شفافیت بالا میتواند دست این گروه را تا حدی ببندد و فضای بازار را برای فعالیت سالمتر فراهم کند.
تأثیر حراج هفتگی بر قیمتها و ثبات بازار
یکی از پرسشهای اصلی این است که حراج هفتگی سکه تا چه حد میتواند بر قیمتهای بازار تأثیرگذار باشد. اگر حجم عرضه در این حراجها به اندازهای باشد که بخش قابل توجهی از تقاضای واقعی را پوشش دهد، قطعاً میتواند اثر کاهنده بر قیمتها داشته باشد. اما اگر حجم عرضه ناچیز باشد، ممکن است تنها اثر روانی محدودی ایجاد کند. نکته مهم دیگر، تأثیر این حراجها بر انتظارات تورمی است. زمانی که مردم بدانند هر هفته امکان خرید سکه از طریق کانال رسمی با قیمت مشخص وجود دارد، کمتر دچار اضطراب خرید میشوند و این خود میتواند از حبابهای قیمتی جلوگیری کند. ثبات در عرضه معمولاً به ثبات در قیمتها منجر میشود. با این حال، باید توجه داشت که قیمت سکه تنها تحت تأثیر عرضه داخلی نیست، بلکه قیمت جهانی طلا، نرخ ارز و شرایط کلان اقتصادی نیز بر آن مؤثرند. بنابراین، حراج هفتگی سکه تنها یکی از عوامل تأثیرگذار است و نمیتواند به تنهایی تمام نوسانات بازار را کنترل کند. این اقدام باید در کنار سایر سیاستهای اقتصادی مؤثر واقع شود.
مزایای حراج منظم برای خریداران و فعالان بازار
- حراج هفتگی سکه مزایای متعددی برای خریداران واقعی به همراه دارد:
اولین مزیت، «دسترسی آسانتر و شفاف» است. افراد میتوانند بدون مراجعه به صرافیها یا بازار آزاد، از طریق مرکز مبادله ارز و طلا در حراج شرکت کنند و این موضوع احتمال کلاهبرداری یا تقلب را کاهش میدهد.
- مزیت دوم، «امکان برنامهریزی مالی» است. زمانی که خریداران بدانند در روز مشخصی از هفته میتوانند سکه بخرند، بهتر میتوانند برای سرمایهگذاری یا پسانداز خود برنامهریزی کنند. این موضوع به ویژه برای قشر متوسط و کمدرآمد که قصد خرید سکه به صورت قسطی یا در مقادیر کم دارند، اهمیت فراوانی دارد.
- مزیت سوم، «کاهش هزینه معاملات» است. در بازار آزاد، معمولاً قیمت سکه بالاتر از قیمت تمام شده است و کارمزدهای اضافی نیز دریافت میشود. در حراج رسمی بانک مرکزی، قیمتها شفافتر و هزینه معاملات احتمالاً کمتر خواهد بود. این موضوع به نفع خریداران خرد است که معمولاً در معاملات غیررسمی آسیبپذیرترند.
چالشها و موانع پیش روی اجرای موفق طرح
- با وجود مزایای ذکر شده، اجرای موفق این طرح با چالشهایی روبروست:
اولین چالش، «تعیین حجم مناسب عرضه» است. اگر حجم عرضه کمتر از تقاضا باشد، ممکن است حراج به جای کاهش قیمت، به عاملی برای افزایش انتظارات تورمی تبدیل شود. اگر هم حجم عرضه بیش از حد باشد، میتواند به ضرر بانک مرکزی تمام شود.
- چالش دوم، «مدیریت فرآیند حراج و جلوگیری از رانت» است. باید سازوکاری طراحی شود که در حراج، سکه واقعاً به دست خریداران واقعی برسد و نه سوداگران. این نیازمند طراحی دقیق مکانیسم شرکت در حراج، احراز هویت خریداران و نظارت دقیق بر فرآیند است. در غیر این صورت، ممکن است خود حراج به ابزاری برای رانتخواری تبدیل شود.
- چالش سوم، «هماهنگی با سایر سیاستهای اقتصادی» است. حراج سکه باید با سیاستهای ارزی، پولی و مالی دولت هماهنگ باشد. به عنوان مثال، اگر همزمان با حراج سکه، سیاستهای انبساطی پولی اجرا شود، اثر حراج بر کنترل قیمتها خنثی خواهد شد. همچنین، نوسانات نرخ ارز میتواند اثر حراج سکه را تحت تأثیر قرار دهد.
چشمانداز آینده و مقایسه با تجربیات گذشته
این اولین بار نیست که بانک مرکزی اقدام به عرضه مستقیم سکه میکند. در سالهای گذشته نیز شاهد حراجهای دورهای سکه بودیم، اما نوآوری در این دوره، «منظم و هفتگی» بودن عرضه است. تداوم در عرضه میتواند اثرات ماندگارتری نسبت به عرضههای مقطعی داشته باشد. اگر این طرح با موفقیت اجرا شود، میتواند به الگویی برای تنظیم سایر بازارهای دارایی مانند ارز یا خودرو تبدیل شود. بانک مرکزی ممکن است در آینده با ایجاد مراکز مبادله شفاف برای سایر کالاهای اساسی، به سمت بازارسازی رسمی و کاهش دلالی حرکت کند. این موضوع میتواند تحول بزرگی در نظام توزیع و قیمتگذاری کشور ایجاد کند. در نهایت، موفقیت این طرح به شفافیت در اجرا، پاسخگویی به تقاضا و انعطافپذیری در رویکرد بستگی دارد. بانک مرکزی باید با نظارت مستمر بر بازار، حجم و قیمت عرضه را به گونهای تنظیم کند که هم به تقاضای واقعی پاسخ گوید و هم از سوداگری جلوگیری کند. اگر این تعادل حاصل شود، میتوانیم شاهد ثبات نسبی در بازار سکه در ماههای پایانی سال باشیم.