آسیانیوز ایران؛ سرویس حقوقی:
دادستانی ایران علیه یکی از سرشناسترین چهرههای محیط زیست کشور اعلام جرم کرده است. این اقدام پس از انتشار اظهاراتی تند از سوی این کارشناس درباره آلودگی هوا انجام شده است. اسماعیل کهرم، بومشناس پیشکسوت، در گفتوگویی با یک پایگاه خبری از سوزاندن مازوت و آثار آن بر آلودگی هوای کلانشهرها انتقاد کرده بود. او در این گفتوگو مقایسهای جنجالی میان هزینههای نظامی و محیط زیست انجام داد. کهرم گفته بود: «هر موشکی که ساخته میشود دو میلیون دلار هزینه دارد و اگر سلامت مردم برای مسئولان مهم باشد، با پول ده موشک میتوان مازوتها را استاندارد کرد.» این اظهارات به سرعت در فضای مجازی منتشر شد.
خبرگزاری قوه قضاییه روز دوشنبه هفدهم آذرماه در خبری کوتاه و بدون اشاره به نام کهرم، از اعلام جرم علیه «یک کارشناس محیط زیست» و مدیرمسئول پایگاه خبری منتشرکننده سخنان او خبر داد. پس از آن، خبرگزاری فارس در گزارشی مفصل، نام اسماعیل کهرم و پایگاه خبری «جماران» را به عنوان طرفین شکایت افشا کرد. این خبرگزاری اظهارات کهرم را «ادعا» و «خبر جنجالی» توصیف کرد. این نخستین بار نیست که یک فعال محیط زیست در ایران به دلیل اظهارنظر درباره مسائل زیستمحیطی با پیگرد قانونی روبرو میشود. پیش از این نیز موارد مشابهی از احضار و بازداشت فعالان این حوزه گزارش شده بود. پرونده کهرم در شرایطی مطرح میشود که چندین کلانشهر ایران از جمله تهران، اصفهان و اراک در روزهای گذشته با آلودگی شدید هوا و وارونگی دما دست به گریبان بودهاند و مدارس برخی شهرها تعطیل شدهاند. در ادامه این گزارش، ابعاد حقوقی اعلام جرم، سابقه فعالیتهای اسماعیل کهرم و زمینههای بحثبرانگیز آلودگی هوا و مصرف مازوت را به تفصیل بررسی خواهیم کرد.
زمینههای فنی و زیست محیطی اظهارات کهرم
اظهارات اسماعیل کهرم در بستری از تشدید آلودگی هوا در کلانشهرهای ایران بیان شده است. در ماههای سرد سال، پدیده وارونگی دما همراه با افزایش سوزاندن مازوت در نیروگاهها و صنایع، کیفیت هوا را به سطح خطرناکی میرساند. مازوت به عنوان پسماند پالایش نفت، سوختی ارزان اما بسیار آلاینده است. استانداردسازی تجهیزات برای کاهش آلایندگی آن یا جایگزینی با سوختهای پاک، نیازمند سرمایهگذاری سنگین است که به گفته کارشناسان، بودجه آن در کشور وجود دارد اما اولویتبندیها متفاوت است. مقایسه کهرم بین هزینه ساخت موشک و استانداردسازی مازوت، در واقع نقدی به اولویتبندی هزینههای ملی است. این نقد از منظر یک کارشناس محیط زیست بیان شده که معتقد است تخصیص بخشی از بودجه نظامی به مسائل بهداشتی میتواند سلامت میلیونها شهروند را تأمین کند.
ابعاد حقوقی و قضایی اعلام جرم
اعلام جرم دادستانی بر اساس چه موادی از قانون است؟ احتمالاً اتهاماتی چون «اشاعه اکاذیب»، «اخلال در آرامش عمومی» یا «تبلیغ علیه نظام» مطرح شده باشد. دقیقترین پاسخ پس از صدور کیفرخواست مشخص خواهد شد. نکته قابل تأمل، اعلام جرم علیه مدیرمسئول پایگاه خبری است. این اقدام نشان میدهد قوه قضاییه قصد دارد هم گوینده و هم ناشر اظهارات را مسئول بداند. این رویکرد میتواند اثر خنثیکننده بر رسانههای مستقل داشته باشد. سابقه برخورد قضایی با فعالان محیط زیست در ایران کم نیست. از احضار و محکومیت فعالان حوزه آب در خوزستان تا بازداشت کنشگران آلودگی هوا در تهران، نشان میدهد که بیان انتقادی مسائل زیستمحیطی میتواند تبعات قضایی در پی داشته باشد.
بازتاب رسانهای و افکار عمومی
انتشار خبر اعلام جرم در ابتدا توسط خبرگزاری میزان (وابسته به قوه قضاییه) و به صورت غیرمستقیم انجام شد. این خبرگزاری عمداً از بردن نام کهرم خودداری کرد، شاید برای کاهش حساسیت خبر. خبرگزاری فارس اما با افشای نام کهرم و سایت جماران، جهتدار بودن خبر را تشدید کرد. توصیف اظهارات کهرم به عنوان «ادعا» و «جنجالی» نشان از رویکرد تحریکآمیز این رسانه دارد. در فضای مجازی، واکنشها عمدتاً در حمایت از کهرم بوده است. بسیاری از کاربران، او را صدای بخشی از جامعه دانستهاند که از آلودگی هوا رنج میبرند. این حمایت نشان میدهد که مساله محیط زیست به دغدغهای فراگیر تبدیل شده است.
جایگاه اسماعیل کهرم و پیامدهای شغلی این پرونده
اسماعیل کهرم از پیشکسوتان محیط زیست ایران با سابقهای چند دههای است. او که دانشآموخته اکولوژی از دانشگاه وایومینگ آمریکاست، سالها در سازمان محیط زیست و دانشگاهها فعالیت کرده و چهرهای شناخته شده در رسانه ملی بوده است. این پرونده میتواند به حاشیهرانی بیشتر کارشناسان مستقل محیط زیست بینجامد. هنگامی که چهرهای سرشناس و میانهرو مانند کهرم مورد پیگرد قرار گیرد، دیگر کارشناسان نیز احتمالاً در اظهارنظر محتاطتر خواهند شد. از سوی دیگر، این اتفاق ممکن است توجه افکار عمومی به مساله آلودگی هوا و هزینههای پنهان آن را افزایش دهد. گاهی پیگرد قانونی علیه یک چهره عمومی، باعث بزرگنمایی و گسترش بیشتر همان دغدغهای میشود که نظام قضایی قصد مهار آن را دارد.
آلودگی هوا به مثابه یک بحران فرابخشی
مساله آلودگی هوا در ایران تنها یک معضل زیستمحیطی نیست، بلکه بحرانی اقتصادی، اجتماعی و حتی امنیتی است. تعطیلی مدارس، افزایش بیماریهای تنفسی، کاهش بهرهوری کاری و مهاجرت از کلانشهرها همگی تبعات این آلودگی هستند. راهکارهای فنی کاهش آلودگی هوا شناخته شده است: نوسازی ناوگان حمل و نقل عمومی، استانداردسازی سوخت و صنایع، توسعه انرژیهای پاک و ایجاد کمربند سبز حول شهرها. اما اجرای این راهکارها نیازمند تخصیص بودجه و اراده سیاسی قوی است. پرونده کهرم نشان میدهد که گفتمان محیط زیست در ایران به عرصه تقابل گفتمانی تبدیل شده است. از یک سو نهادهای رسمی که انتقادات را برنمیتابند و از سوی دیگر جامعه و کارشناسانی که از وضعیت موجود رنج میبرند و خواهان تغییرند. حل این تقابل نیازمند گفتوگوی سازنده و عبور از برخوردهای قضایی است.