آسیانیوز ایران؛ سرویس سیاسی:
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی و خبری جماران، فضای رسانهای و مدیریت شهری سمنان در آستانه انتخابات شوراهای شهر، شاهد تنش تازهای است. اظهارات تحقیرآمیز یکی از اعضای شورای اسلامی شهر سمنان خطاب به خبرنگاران، خشم جامعه رسانهای این استان را برانگیخته و واکنش رسمی شدیدی را در پی داشته است. این عضو شورای شهر که خود را دغدغهمند حوزه فرهنگ معرفی میکند، در سخنانی عجیب، خبرنگاران را «کلاغ» خطاب کرده و گفته است: «عقابی که با دید بلند پرواز میکند، وقت خود را صرف چند کلاغ نمیکند.» این تشبیه توهینآمیز، نه تنها جامعه خبرنگاری استان، بلکه اصول حرفهای رسانه را هدف گرفته است. انجمن خبرنگاران استان سمنان بلافاصله با صدور بیانیهای رسمی و با لحنی قاطع به این اظهارات واکنش نشان داده است. در این بیانیه تأکید شده که به کارگیری چنین تعابیری نه تنها توهینی آشکار به شأن خبرنگاران است، بلکه گواه روشنی بر نگاه تحقیرآمیز این مسئول به «نقد و شفافیت» به عنوان دو اصل بنیادین کار رسانهای است.
این تشکل صنفی با تأکید بر استقلال و شرافت حرفه خبرنگاری تصریح کرده که خبرنگاران نه در قبال هدیه و امتیاز کار میکنند و نه خواهند کرد. این واکنش، پاسخی روشن به احتمال وجود نگاه ابزاری و مبتنی بر «منت» در ذهنیت برخی مسئولان نسبت به رسانههاست. بیانیه در ادامه با اشاره به پایان دوره پنج ساله شورای شهر سمنان، خاطرنشان کرده که اکنون زمان پاسخگویی شفاف و ارائه گزارش روشن به افکار عمومی است. در چنین شرایطی، نقد رسانهها نه مزاحمت، بلکه بخشی از رسالت حرفهای خبرنگاران برای بررسی کارنامه مدیریتی مسئولان است. انجمن خبرنگاران سمنان تأکید کرده که ارزش و حرمت رسانه قابل معامله و تحقیر نیست و خبرنگاران در پی طرح مسائل مردم و مطالبهگری شفاف هستند. این نهاد صنفی خواستار اصلاح گفتار و رعایت حرمت جامعه رسانهای از سوی عضو شورای شهر مذکور شده است. این حادثه در حالی رخ میدهد که رابطه رسانه و مدیریت شهری در بسیاری از شهرهای کشور، دستخوش چالشهایی است. نگاه برخی مسئولان به رسانه به عنوان مانعی بر سر راه یا ابزاری برای تبلیغ، همواره تنشآفرین بوده است. اظهارات اخیر در سمنان، نمونه آشکار این نگرش نادرست است. واکنش سریع و قاطع انجمن خبرنگاران سمنان نشان میدهد که جامعه رسانهای استان بر حفظ حرمت حرفهای خود مصمم است و در برابر هرگونه تحقیر یا تقلیل جایگاه خبرنگاران خواهد ایستاد. این رویکرد، میتواند الگویی برای سایر استانها در مواجهه با چنین رفتارهایی باشد.
تحلیل گفتمان توهین؛ از کلاغخوانی تا عقابنمایی
اظهارات عضو شورای شهر سمنان را باید در چارچوب تحلیل گفتمان قدرت بررسی کرد. استفاده از استعاره «کلاغ» برای خبرنگاران و «عقاب» برای خود، نشاندهنده یک نگاه سلسلهمراتبی و تحقیرآمیز است. در این گفتمان، خبرنگار موجودی مزاحم، پرسروصدا و کمارزش (کلاغ) تصویر شده که شأن و جایگاهی برای تعامل با موجود برتر (عقاب/مسئول) ندارد. این گفتمان چند پیام پنهان دارد:
- اول، انکار حق نقد و نظارت رسانهها. با تحقیر منتقد، اساساً حق او برای نقد زیر سؤال میرود.
- دوم، توجیه عدم پاسخگویی. وقتی منتقد «کلاغ» باشد، پاسخ دادن به او نه وظیفه، که اتلاف وقت قلمداد میشود.
- سوم، ایجاد دوگانگی کاذب بین «بلندپروازی» مسئول و «کوتهنگری» رسانه. این تقابل ساختگی، تلاش برای بیاعتبار کردن مطالبهگری رسانهای است.
واکنش انجمن خبرنگاران، هوشمندانه این گفتمان را شکسته است. با تأکید بر اینکه نقد «وظیفه ذاتی، قانونی و حرفهای» است، رسانهها خود را نه کلاغ، بلکه بازوی نظارتی قانونی جامعه معرفی کردهاند. این تغییر چارچوب، ماهیت واقعی رابطه رسانه و مسئول را آشکار میسازد.
زمینه اجتماعی-سیاسی اظهارات؛ پایان دوره شورا و ترس از نقد
زمانبندی این اظهارات تصادفی نیست. بیانیه انجمن خبرنگاران به درستی به این موضوع اشاره کرده که اکنون پس از پنج سال، زمان پاسخگویی شفاف و ارائه گزارش به مردم است. در آستانه انتخابات شوراهای شهر، فشار نقد رسانهای بر عملکرد مسئولان افزایش مییابد. این فشار میتواند برای مسئولی که کارنامه درخشانی ندارد یا با انتقادات جدی مواجه است، اضطرابآور باشد. در چنین شرایطی، برخی به جای پذیرش مسئولیت و توضیح عملکرد، به مکانیزمهای دفاعی روانی مانند «پروژکشن» (فرافکنی) و «دگرآزاری» متوسل میشوند. تحقیر منتقد، راهی برای کاهش اضطراب ناشی از ترس از افشاگری است. بنابراین، این اظهارات را میتوان نشانهای از ضعف عملکرد یا دستکم اضطراب از ارزیابی عمومی دانست. مسئولی که از عملکرد خود مطمئن باشد، از نقد استقبال میکند، زیرا فرصتی برای ارائه دستاوردهایش فراهم میآورد. فرار از نقد و تحقیر منتقد، اغلب نشانگر وجود نقطهضعف است.
تبارشناسی نگاه تحقیرآمیز به رسانه در مدیریت شهری
نگاه تحقیرآمیز برخی مدیران شهری به رسانه ریشه در چند عامل دارد:
- عامل اول، «تفکر دیوانسالارانه و بسته» است که رسانه را عنصری خارج از سیستم و مزاحم میداند. در این نگاه، مدیریت شهر یک «امر تخصصی» است که مردم و رسانههایشان حق دخالت در آن را ندارند.
- عامل دوم، «فرهنگ سیاسی مبتنی بر انفعال مردم» است. در این فرهنگ، نقش مردم تنها انتخاب کردن است و پس از آن باید نظارهگر باشند. رسانه به عنوان بازتابدهنده صدای مردم و نظارتگر، با این فرهنگ سیاسی ناسازگار است و بنابراین تحقیر میشود.
- عامل سوم، «تجربه تاریخی رابطه کژدیسه رسانه و قدرت» است. در دهههای گذشته، برخی رسانهها به جای نقد، به توجیهگری و تبلیغ برای مسئولان پرداختهاند. این امر در ذهنیت بخشی از مدیران، این تصور را ایجاد کرده که رسانه باید مطیع و ستایشگر باشد و هرگونه نقد، خروج از نقش «طبیعی» است. اظهارات اخیر، بازتاب این ذهنیت وارونه است.
پیامدهای اظهارات توهینآمیز برای اعتماد عمومی و رابطه شهروند-شهرداری
توهین یک مسئول منتخب به خبرنگاران، پیامدهایی فراتر از یک جنجال رسانهای دارد:
- اولین و مهمترین پیامد، «فرسایش اعتماد عمومی» است. وقتی یک نماینده مردم، نهاد ناظر بر عملکرد خود (رسانه) را تحقیر میکند، در واقع حق نظارت مردم را زیر پا گذاشته است. این امر باعث کاهش اعتماد به کل سیستم مدیریت شهری میشود.
- پیامد دوم، «تضعیف سلامت اداری و شفافیت» است. ترس از تحقیر و برخورد خصمانه، میتواند خبرنگاران را از پیگیری مسائل مهم شهری بازدارد. این سکوت اجباری، فضای مناسبی برای فساد یا کمکاری فراهم میآورد. جامعهای که رسانههای نترس و فعال ندارد، در معرض سوءمدیریت بیشتری قرار میگیرد.
- پیامد سوم، «تخریب سرمایه اجتماعی و گفتوگوی شهری» است. شهر مدرن بر اساس گفتوگو و تعامل بین شهروندان، رسانهها و مدیران اداره میشود. وقتی یک طرف گفتوگو، طرف دیگر را «کلاغ» خطاب کند، اساس امکان گفتوگو از بین میرود. این امر شهر را از یک اکوسیستم مشارکتی به یک ساختار آمرانه تقلیل میدهد.
راهبرد انجمن خبرنگاران و درسهایی برای جامعه مدنی
واکنش انجمن خبرنگاران سمنان را میتوان نمونهای از یک راهبرد مؤثر جامعه مدنی در برابر تخریبگفتمان قدرت دانست. اولین ویژگی این واکنش، «سرعت و قاطعیت» بود. انتشار بیانیه بلافاصله پس از اظهارات، مانع از عادیسازی یا فراموشی ماجرا شد. ویژگی دوم، «استناد به اصول حرفهای و قانونی» بود. بیانیه بر «وظیفه ذاتی، قانونی و حرفهای» نقد تأکید کرد و آن را در چارچوب قوانین جمهوری اسلامی ایران قرار داد. این امر پاسخ را از سطح یک جدل شخصی، به سطح دفاع از یک اصل حرفهای و قانونی ارتقا داد. ویژگی سوم، «عدم تنزل به سطح توهین» بود. بیانیه با حفظ ادب و حرفهایگری، به جای توهین متقابل، بر افشای منطق پشت اظهارات متمرکز شد. این برخورد، برتری اخلاقی رسانهها را نشان داد. ویژگی چهارم، «ایجاد اتحاد و همبستگی صنفی» بود. بیانیه به نمایندگی از «جامعه مظلوم خبرنگاران» سخن گفت و این اتحاد، قدرت چانهزنی را افزایش داد. این الگو میتواند برای سایر نهادهای مدنی در مواجهه با تحقیر مسئولان آموزنده باشد.