آسیانیوز ایران؛ سرویس اجتماعی:
فاجعه زیستمحیطی دیگر در جنگلهای سرسبز شمال کشور، دل دوستداران طبیعت و مسئولان را به درد آورده است. این بار نوبت جنگلهای الیت در استان مازندران بود که طعمه حریق شود. آتشسوزی گسترده در جنگلهای منطقه الیت، خسارات قابل توجهی به عرصههای طبیعی و جنگلی این ناحیه وارد کرده است. این حادثه بار دیگر زنگ هشدار را درباره ضرورت حفاظت جدیتر از جنگلهای هیرکانی به صدا درآورده است. بر اساس اعلام مدیرکل منابع طبیعی مازندران-نوشهر، بررسیهای اولیه نشان میدهد که این آتشسوزی برخلاف بسیاری از حوادث مشابه، ممکن است تصادفی نبوده باشد. فیلمها و مستندات روز اول حریق، سرنخ مهمی را در اختیار محققان قرار داده است. مهرداد خزایی، مدیرکل منابع طبیعی مازندران-نوشهر، به صراحت اعلام کرده که «فیلمهای روز اول آتشسوزی جنگلهای الیت نشان میدهد احتمالاً شکارچیان غیرمجاز عامل این حریق بودند.» این اظهارنظر رسمی، جهت تحقیقات را به سمت بررسی تخلفات شکار مشخص کرده است.
این احتمال وجود دارد که شکارچیان غیرمجاز با رفتارهای نسنجیده، مانند روشن کردن آتش برای پختوپز یا سوزاندن زباله، یا حتی با پرتاب ته سیگار، ناخواسته باعث بروز این آتشسوزی گسترده شده باشند. البته ممکن است انگیزههای عمدی نیز در کار بوده باشد. بررسیهای فنی و کارشناسی توسط دستگاههای ذیربط همچنان ادامه دارد تا علت دقیق و افراد مسئول این حادثه به طور قطعی مشخص شود. مدیرکل منابع طبیعی استان ابراز امیدواری کرده که عوامل این آتشسوزی به زودی شناسایی و به دستگاه قضایی معرفی شوند. آتشسوزی جنگلهای الیت در شرایطی رخ داده که استان مازندران در سالهای اخیر بارها شاهد حریق در عرصههای طبیعی خود بوده است. بسیاری از این آتشسوزیها به دلیل عوامل انسانی و بیاحتیاطی رخ میدهد. این رویداد تلخ بار دیگر اهمیت آموزش جوامع محلی، نظارت بیشتر بر فعالیتهای غیرمجاز در جنگل و تجهیز نیروهای اطفای حریق را به عنوان ضرورتی غیرقابل انکار یادآور میشود. در ادامه، ابعاد مختلف این فاجعه زیستمحیطی و پیامدهای آن را تحلیل میکنیم.
تحلیل اظهارات مدیرکل و مستندات موجود
اظهارات مدیرکل منابع طبیعی مازندران-نوشهر بر اساس مشاهدات اولیه و مستندات تصویری است. این رویکرد نشان میدهد که تحقیقات از همان ساعات اولیه حریق با جدیت دنبال شده است. ارجاع مستقیم به «فیلمهای روز اول» حاکی از آن است که مدارک قابل استنادی در دسترس مسئولان قرار دارد. با این حال، استفاده از واژه «احتمالاً» در بیانات ایشان نشان میدهد که هنوز نتیجه نهایی تحقیقات اعلام نشده و بررسیهای کارشناسی ادامه دارد. این احتیاط در اظهارنظر، رویکردی حرفهای و مطابق با استانداردهای رسیدگی به چنین حوادثی است. نکته کلیدی، اشاره مستقیم به «شکارچیان غیرمجاز» به عنوان عاملان احتمالی است. این موضوع دو احتمال را مطرح میکند: اول اینکه شکارچیان به صورت غیرعمد و در اثر بیاحتیاطی (مانند روشن کردن آتش) باعث حریق شدهاند. دوم اینکه ممکن است این آتشسوزی عمدی و با انگیزههای خاصی صورت گرفته باشد. تعیین دقیق این امر بر عهده تحقیقات فنی است.
آسیبشناسی پدیده شکار غیرمجاز و تأثیرات آن بر محیط زیست
شکار غیرمجاز در ایران، به ویژه در مناطق جنگلی شمال، معضلی دیرینه و آسیبزا است. این فعالیت نه تنها باعث کاهش جمعیت گونههای جانوری میشود، بلکه حضور غیرقانونی افراد در عرصههای طبیعی، خطرات ثانویه زیادی ایجاد میکند. شکارچیان غیرمجاز معمولاً بدون توجه به مقررات و محدودیتهای فصل شکار، در مناطق ممنوعه تردد میکنند. این افراد اغلب فاقد آموزشهای لازم درباره حفاظت از محیط زیست هستند و ممکن است با رفتارهای نسنجیده، مانند روشن کردن آتش در مناطق مستعد حریق یا رها کردن زباله، باعث بروز فجایع زیستمحیطی شوند. آتشسوزی جنگلهای الیت (در صورت تأیید نقش شکارچیان) نمونه بارزی از این آسیبهای ثانویه است. این حادثه نشان میدهد که شکار غیرمجاز تنها تهدیدی برای حیات وحش نیست، بلکه میتواند کل اکوسیستم جنگلی را به مخاطره بیندازد. این موضوع ضرورت برخورد جدیتر با پدیده شکار غیرمجاز و افزایش گشتهای نظارتی را پررنگ میسازد.
فرآیند تحقیقات و همکاری نهادهای ذیربط
مدیرکل منابع طبیعی استان به «بررسیهای فنی توسط دستگاههای ذیربط» اشاره کرده است. این دستگاهها احتمالاً شامل سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری، سازمان حفاظت محیط زیست، نیروی انتظامی و اداره کل دادگستری استان هستند. فرآیند تحقیق در چنین مواردی معمولاً شامل جمعآوری مدارک، بررسی محل حریق، تجزیه و تحلیل خاکستر، شنود مکالمات احتمالی و بازجویی از مظنونان میشود. در این مورد خاص، وجود فیلمهای روز اول میتواند به شناسایی افراد حاضر در منطقه در زمان وقوع حریق کمک کند. همکاری بیندستگاهی در این موارد ضروری است. نیروی انتظامی میتواند در شناسایی و دستگیری عوامل، سازمان محیط زیست در ارزیابی خسارات زیستمحیطی و دادگستری در رسیدگی قضایی نقش ایفا کند. سرعت و هماهنگی بین این نهادها در موفقیت تحقیقات و جلوگیری از تکرار چنین حوادثی حیاتی است.
پیامدهای حقوقی و قضایی برای عاملان
در صورت شناسایی و دستگیری عاملان آتشسوزی، این افراد با پیگرد قانونی شدیدی مواجه خواهند شد. بر اساس قوانین ایران، آتشزنی عمدی یا غیرعمدی به جنگلها و مراتع جرمی سنگین محسوب میشود و مجازاتهای سختی دارد. اگر ثابت شود آتشسوزی غیرعمدی بوده (مثلاً در اثر بیاحتیاطی شکارچیان)، باز هم افراد مسئول به پرداخت خسارت و احتمالاً تحمل مجازات حبس محکوم میشوند. اگر آتشسوزی عمدی تشخیص داده شود، مجازاتها به مراتب شدیدتر خواهد بود. علاوه بر مجازاتهای کیفری، عاملان موظف به پرداخت خسارت به دولت (بابت از بین رفتن اموال عمومی) و نیز جبران خسارت زیستمحیطی خواهند بود. میزان این خسارت توسط کارشناسان رسمی دادگستری محاسبه میشود و میتواند رقم بسیار بالایی باشد. این جنبه از موضوع میتواند بازدارندگی قابل توجهی ایجاد کند.
راهکارهای پیشگیرانه و ضرورت اقدامات فوری
حادثه آتشسوزی جنگلهای الیت بار دیگر ضرورت اقدامات پیشگیرانه را آشکار ساخته است.
- اولین راهکار، افزایش نظارت بر مناطق جنگلی به ویژه در فصلهای خشک و پرمخاطره است. استقرار ایستگاههای دائم یا سیار حفاظتی، استفاده از دوربینهای مداربسته و افزایش گشتهای یگان حفاظت میتواند مؤثر باشد.
- راهکار دوم، آموزش جوامع محلی و بهرهبرداران از جنگل است. بسیاری از آتشسوزیها ناشی از بیاطلاعی افراد از خطرات روشن کردن آتش در جنگل است. برگزاری دورههای آموزشی و توزیع بروشورهای هشداردهنده میتواند سطح آگاهی را افزایش دهد.
- سومین راهکار، تجهیز نیروهای اطفای حریق و ایجاد زیرساختهای لازم است. وجود جادههای دسترسی، منابع آب کافی در نزدیکی جنگلها و تجهیزات مدرن اطفا میتواند از گسترش آتش در همان ساعات اولیه جلوگیری کند. سرمایهگذاری در این بخش نه تنها هزینه نیست، بلکه سرمایهگذاری برای حفظ ثروتهای ملی کشور است.