۱. تشخیص علائم خطر؛ گام اول در بهسازی لرزهای
شناخت علائم ظاهری، اولین گام برای تشخیص سلامت سازه است.
الف) ترکها: اولین پیام دیوارها
همه ترکها خطرناک نیستند. ترکهای مویی (زیر ۳ میلیمتر) معمولاً ناشی از انقباض و انبساط هستند، اما ترکهای مورب یا عمیق هشداری جدی از ضعف در ستون، تیر یا نشست پی هستند که نیاز به تحلیل فوری دارند.
ب) نشست پی: وقتی زمین زیر پای شما حرکت میکند
نشست پی (Foundation Settlement) به معنای فرورفتگی بخشی از فونداسیون ساختمان است و یکی از خطرناکترین مشکلات سازهای محسوب میشود. برای درک بهتر، خوب است بدانیم که این پدیده میتواند به دلایل مختلفی از جمله خاک ضعیف زیر ساختمان، تغییرات سطح آب زیرزمینی، یا فرسودگی خود پی رخ دهد. این مشکل باعث توزیع نامتوازن بار روی ستونها و تیرها شده و ریسک شکست سازه را به شدت افزایش میدهد.
علائم قابل مشاهده نشست:
- کفهای شیبدار: این شیب به وضوح در راهروها یا کف اتاقها احساس میشود.
- درها و پنجرههای بدقلق: چهارچوبها از تراز خارج شده و درها و پنجرهها به سختی باز و بسته میشوند.
- ترکهای متمرکز: این ترکها معمولاً به صورت گروهی در گوشههای ساختمان یا اطراف قاب درها و پنجرهها ظاهر میشوند.
ج) خوردگی و زنگزدگی
خوردگی و زنگزدگی به اجزای فلزی سازه، به ویژه میلگردهای داخل بتن، آسیب میرساند. این مشکل معمولاً با نفوذ آب و رطوبت از طریق ترکهای ریز در سطح بتن آغاز میشود و به مرور زمان ظرفیت تحمل بار سازه را کاهش داده و آن را در برابر حوادثی مانند زلزله بسیار آسیبپذیر میکند.
چطور خوردگی را تشخیص دهیم؟
- لکههای زنگ: لکههای قهوهای یا نارنجی روی سطح فلزات یا حتی روی سطح بتن (در محل میلگردها).
- پوسته شدن بتن: بتن اطراف میلگردها شروع به ترک خوردن و ریختن میکند.
- کاهش قطر: میلگردهای نمایان شده یا تیرهای فولادی به طور واضح نازکتر و ضعیفتر به نظر میرسند.
د) ضعف اتصالات: نقطهی شکست سازه
اتصالات بین تیرها و ستونها نقش مهمی در انتقال بار در سرتاسر ساختمان دارند. ضعف در این نقاط اتصال، که اغلب ناشی از طراحی نامناسب، فرسودگی یا زنگزدگی است، فوقالعاده خطرناک محسوب میشود.
نشانههای قابل مشاهده ضعف اتصالات:
- صدا یا لرزش: شنیدن صدای جیرجیر یا احساس لرزش در محل اتصال هنگام بارگذاری.
- حرکت نامحسوس: مشاهده حرکت جزئی تیرها و ستونها نسبت به یکدیگر.
- ترکهای موضعی: ظاهر شدن ترکهای متمرکز در اطراف نقاط اتصال.
ریسک اصلی:
در زمان زلزله یا بارگذاری شدید، شکست اتصال میتواند باعث فروریزش جزئی یا حتی کلی ساختمان شود.
اکنون که با علائم اصلی آشنا شدید، بیایید ببینیم یک متخصص چگونه این مشکلات را ارزیابی و برای آن راهحل پیدا میکند.
۲. چرا طراحی عملکردی (PBD) تنها راه نجات است؟
مشکل اینجاست که آییننامهها برای ساختمانهای "جدید" نوشته شدهاند. اگر بخواهیم ساختمان ۳۰ ساله را با همان ضوابط مقاومسازی کنیم، باید کل بودجه کارفرما را صرف خرید میلگرد و بتن کنیم!
اینجاست که طراحی بر اساس عملکرد (PBD) وارد بازی میشود. در این روش، ما به جای حدس و گمان، رفتار واقعی ساختمان را در برابر زلزله شبیهسازی میکنیم. یعنی دقیقاً میبینیم کجای سازه میشکند و کجایش سالم میماند. این کار باعث میشود به جای تقویت "کل ساختمان"، فقط "نقاط بحرانی" را تقویت کنیم.
۳. چطور در حوزه طراحی عملکردی و مقاومسازی ساختمان به متخصص تبدیل شویم؟
متأسفانه در دانشگاهها خبری از آموزش تحلیلهای غیرخطی و بهسازی لرزهای به صورت اجرایی نیست. اکثر مهندسین هم وقتی اسم نشریه ۳۶۰ یا ASCE 41 میآید، به دلیل پیچیدگی زیاد سراغش نمیروند.
اما اگر میخواهید در بازار کار سازه باشید و پروژههای بهسازی و بلندمرتبه را بگیرید، باید این مسیر را طی کنید. یکی از بهترین مراجعی که مباحث مقاوم سازی و طراحی عملکردی را از صفر تا صد و کاملاً پروژهمحور آموزش داده، تور تخصصی آموزش طراحی عملکردی و مقاومسازی ساختمان سبزسازه است.
تفاوت اصلی این دوره با بقیه این است که شما را درگیر فرمولهای خشک نمیکند؛ بلکه یاد میگیرید چطور یک ساختمان واقعی را مدل کنید و با روش های FRP،Steel Jacket ،Concrete Jacket ،Dampers ،BRB، برایش طرح مقاومسازی اقتصادی بدهید.
جمعبندی
ساختمانهای قدیمی نیاز به "درمان" دارند، نه "تخریب". اگر دانش طراحی عملکردی را داشته باشید، میتوانید با کمترین هزینه، بیشترین ایمنی را ایجاد کنید. این تخصص، همان چیزی است که شما را از یک طراح معمولی به یک متخصص تراز اول تبدیل میکند./