آسیانیوز ایران؛ سرویس سیاسی:
آیا اروپا آخرین فرصت دیپلماتیک را از دست میدهد؟ در حالی که مذاکرات هستهای ایران و آمریکا در جریان است، فرانسه به همراه انگلیس و آلمان تهدید کردهاند که در صورت عدم توافق، مکانیسم ماشه (بازگشت تحریمهای شورای امنیت) را فعال خواهند کرد. اما عباس عراقچی، وزیر خارجه ایران، با تاکید بر اینکه "مذاکره اصلی با آمریکاست"، هشدار داده است که در صورت بازگشت تحریمها، خروج از NPT یکی از گزینههای تهران خواهد بود. آیا اروپا تا اکتبر ۲۰۲۵ (انقضای قطعنامه ۲۲۳۱) فرصت دارد تا از تشدید بحران جلوگیری کند؟
در حالی کشورهای اروپایی و در آس آن فرانسه تهدید به فعال سازی مکانیم ماشه علیه ایران میکنند که تهران اعلام کرده طرف اصلی در گفتوگوهای کنونی آمریکاست و نه اروپا. «عباس عراقچی»، وزیر خارجه ایران، اعلام کرده است که به مذاکرات خود با اروپاییها ادامه میدهیم ولی مذاکره اصلی در حال حاضر با امریکاست. ژان نوئل بارو، وزیر امور خارجه فرانسه در یک کنفرانس مشترک خبری با رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بینالمللی انرژی اتمی، گفت: اگر مذاکرات برای رسیدن به توافق درباره برنامه هستهای ایران به نتیجه نرسد و منافع امنیتی کشورهای اروپایی تامین نشود، فرانسه این اختیار را دارد که مکانیسم بازگشت سریع تحریمها (snapback) را که در اکتبر منقضی میشود، در شورای امنیت فعال کند و بدون هیچ تردیدی تحریمهای علیه ایران را مجددا اعمال خواهد کرد. او دوشنبه ۸ اردیبهشت، در یک کنفرانس مشترک خبری با رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بینالمللی انرژی اتمی، گفت: «جمهوری اسلامی بهدنبال سلاح هستهای است و از تمام تعهدات خود در مورد غنیسازی اورانیوم فراتر رفته است.»
بارو افزود: «آنچه به نفع اروپا است این است که ایران هرگز به سلاح هستهای دست پیدا نکند، و به همین دلیل ما از گفتوگوهای جاری میان آمریکا و ایران حمایت و آنها را تشویق میکنیم. ما با مارک روبیو و استیو ویتکاف هماهنگی نزدیکی داریم، چون همانطور که میدانید، هر هفته به تاریخ انقضای برجام نزدیکتر میشویم.» وزیر امور خارجه فرانسه گفت: «اروپاییهایی که همچنان در چارچوب برجام باقی ماندهاند، باید تا تابستان تصمیم مهمی بگیرند: تصمیم برای بازگرداندن تحریمهایی که ده سال پیش لغو شده بود. البته این تصمیم بستگی به تعهداتی دارد که ایران مایل به پذیرفتن آنها باشد.»
پیش از شروع گفتوگوهای ایران و آمریکا در مسقط عمان، نیز وزیر خارجه فرانسه مدعی شده بود که زمان برای دست یابی به توافق هستهای با ایران تنگ است. اگر توافق با ایران انجام نشود رویارویی نظامی محتمل است. اگر توافقی با ایران انجام نشود درگیری نظامی حتمی و قریب الوقوع به نظر میرسد! پیشتر هم بریتانیا، فرانسه و آلمان با ارسال نامهای به شورای امنیت سازمان ملل متحد اعلام کردند که برای جلوگیری از دستیابی جمهوری اسلامی ایران به سلاح اتمی در صورت لزوم آمادگی دارند مکانیسم ماشه را فعال کنند.
در همین راستا ابراهیم رضایی، سخنگوی کمیسیون امنیت ملی مجلس روز چهارشنبه ۱۴ آذر از نشست کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس با مجید تختروانچی، معاون سیاسی وزیر خارجه و کاظم غریب آبادی، معاون حقوقی و بینالمللی وزیر امور خارجه خبر داده بود. همچنین امیرسعید ایروانی، سفیر ایران در سازمان ملل متحد روز دوشنبه ۱۹ آذر با ارسال نامهای به شورای امنیت از سه کشور اروپایی خواسته بود تا «سیاست ناکارآمد و شکستخورده فشار و رویارویی خود را کنار بگذارند.»
این در حالی است که پس از دور سوم مذاکرات ایران و آمریکا در مسقط عمان نیز مجید تختروانچی در نشست با نمایندگان مجلس گفته بود که در صورت بازگشت تحریمها یکی از گزینههای جمهوری اسلامی خروج از «انپیتی» خواهد بود. «مکانیسم ماشه» ساز و کاری است که در متن قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت ذکر شده و در آن آمده که اگر ایران از اجرای تعهدات برجامی خود سرباززند، تمامی تحریمهای شورای امنیت که از سال ۲۰۰۶ وضع و اعمال شده بود مجددا و به صورت خودکار بازگردانده خواهد شد و اعضای شورای امنیت نیز برای جلوگیری از آن نمیتوانند از حق وتو استفاده کنند.
موضع سه کشور بریتانیا، فرانسه و آلمان در خصوص پرونده اتمی ایران در شرایطی اعلام میشود که به گفته کارشناسان، فعال کردن مکانیسم ماشه تنها تا ۱۸ اکتبر سال آتی میلادی ممکن است چرا که قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد در سال ۲۰۱۵ صادر شده و اعتبار آن پس از ۱۰ سال از بین خواهد رفت.
تهدید تروئیکای اروپایی به فعال کردن مکانیسم ماشه در بحبوحه مذاکرات ایران و آمریکا در حالی است که عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، روز پنجشنبه چهارم اردیبهشت ضمن اعلام آمادگی برای سفر به اروپا و مذاکره با سه کشور اروپایی است، گفت که پس از تیره شدن روابط با اروپا، توپ در زمین طرف مقابل قرار دارد.
وی همچنین گفته است که جمعه (۱۲ اردیبهشت) در رم جلسهای با ۳ کشور اروپایی خواهیم داشت و درباره مذاکرات غیرمستقیم با آمریکا هم اعلام کرد که خط قرمزهای ایران کاملا روشن است و به طرف آمریکایی نیز اعلام شده است. وزیر امور خارجه ایران تاکید کرد: به نظرم سه کشور اروپایی به خاطر سیاستهای غلطی که اتخاذ کردند در حال حاضر نقششان کمرنگتر شده البته ما مایل به این موضوع نیستیم. به همین دلیل آمادگی داریم دور بعدی مذاکرات را با آنها در رم برگزار کنیم. عراقچی خاطرنشان ساخت: به مذاکرات خود با اروپاییها ادامه میدهیم ولی مذاکره اصلی در حال حاضر با امریکاست.
رویترز به نقل از منبع ایرانی خود گفته است که طرفهای اروپایی تاکنون پاسخی به پیشنهاد ایران برای مذاکره با تروئیکای اروپایی (فرانسه، انگلیس و آلمان) ندادهاند.
پیش از این نیز، عراقچی، درحساب رسمی خود در برنامه ایکس نوشته بود: روابط ایران با سه کشور اروپایی (فرانسه، آلمان، بریتانیا) در سالهای اخیر فراز و نشیبهایی داشته است. چه بخواهیم چه نخواهیم، این روابط در حال حاضر در وضعیت نشیب است. چرا؟ هر طرف روایت خاص خود را دارد. وی افزوده بود: به نظر من، سرزنش کردن کاری بیهوده است. آنچه که اهمیت دارد این است که وضعیت کنونی برای هر دو طرف باخت-باخت است.
عراقچی همچنین نوشته بود: سپتامبر گذشته در نیویورک، زمانی که با وزرای امور خارجه سه کشور و دیگر همتایان اروپایی دیدار کردم، پیشنهاد گفتوگو دادم. گفتم بیایید به جای تقابل، همکاری را انتخاب کنیم، نه فقط در موضوع هستهای، بلکه در هر زمینه دیگری که منافع و نگرانیهای مشترک داریم. متأسفانه آنها راه سخت را انتخاب کردند.
وزیر امور خارجه ادامه داده بود: بار دیگر دیپلماسی را پیشنهاد میکنم. پس از رایزنیهای اخیرم در مسکو و پکن، آمادهام تا گام اول را با سفر به پاریس، برلین و لندن بردارم. پیش از آغاز گفتگوی غیرمستقیم با آمریکا نیز آماده این کار بودم، اما سه کشور اروپایی نخواستند. وی تصریح کرده بود: اکنون توپ در زمین اروپایی هاست. آنها این فرصت را دارند که خود را از نفوذ «گروههای ذینفع خاص» رها کنند و مسیری متفاوت را شکل دهند. نحوه عمل ما در این مقطع حساس، احتمالاً افق آینده را مشخص خواهد کرد.
رویترز در این زمینه میگوید پیشنهاد تهران برای دیدار با بریتانیا، فرانسه و آلمان، که به E۳ یا تروییکای اروپایی معروفاند، نشان میدهد که تهران در حال باز نگه داشتن گزینههای خود است و در عین حال میخواهد موضع اروپا را درباره احتمال بازگرداندن تحریمهای سازمان ملل متحد تا پیش از اکتبر، زمانی که قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت که توافق برجام را تایید میکرد منقضی میشود، ارزیابی کند. به نوشته رویترز، دیپلماتهای اروپایی و غربی نیز اعلام کردند که سه کشور اروپایی در حال بررسی این موضوع هستند که آیا اکنون دیدار با ایران به سودشان است یا بهتر است منتظر پیشرفت مذاکرات با آمریکا باشند.
«مارک فینو» سخنگوی اسبق وزارت خارجه فرانسه در خصوص تهدید فعال کردن مکانیسم ماشه از سوی تروئیکای اروپایی میگوید: این به معنای کنار گذاشتن هرگونه شانسی برای توافق (ایران و آمریکا) است. به اعتقاد وی: (فعال کردن مکانیسم ماشه) تمام فعالیتهای هستهای ایران فراتر از برجام را غیرقانونی میکند و E ۳ و اتحادیه اروپا را به بازگرداندن تحریمها سوق میدهد و در نتیجه شرکتهای آنها را از هرگونه حق تجارت یا سرمایهگذاری در ایران محروم میکند؛ بنابراین فعال کردن مکانیسم ماشه میتواند نتیجه معکوس داشته باشد.
تحلیل سیاسی آسیانیوز ایران
چرا اروپا و ایران در آستانه یک تصمیم تاریخی قرار دارند؟
۱. تهدید اروپا: مکانیسم ماشه تا اکتبر ۲۰۲۵
-
فرانسه، انگلیس و آلمان هشدار دادهاند که در صورت عدم توافق، تحریمهای شورای امنیت را بازمیگردانند.
-
قطعنامه ۲۲۳۱ در اکتبر ۲۰۲۵ منقضی میشود و پس از آن، اروپا دیگر حق فعالسازی مکانیسم ماشه را نخواهد داشت.
-
مارک فینو (سخنگوی اسبق وزارت خارجه فرانسه): "فعالسازی مکانیسم ماشه به معنای پایان دیپلماسی است."
۲. موضع ایران: مذاکره با آمریکا، هشدار به اروپا
-
عراقچی: "مذاکره اصلی با آمریکاست، اما ما به اروپا هم پیشنهاد گفتوگو دادهایم."
-
تهران هشدار داده است: در صورت بازگشت تحریمها، خروج از NPT ممکن است بررسی شود.
-
ایران میگوید: "توپ در زمین اروپاست؛ آنها باید بین تقابل و همکاری انتخاب کنند."
۳. سناریوهای پیشرو
-
توافق با آمریکا: در این صورت، اروپا دیگر نیازی به فعالسازی مکانیسم ماشه نخواهد دید.
-
شکست مذاکرات و تحریمها: ایران ممکن است از NPT خارج شود و غنیسازی را بدون محدودیت ادامه دهد.
-
بنبست دیپلماتیک: اروپا تا اکتبر ۲۰۲۵ فرصت دارد تصمیم بگیرد، اما زمان به سرعت در حال گذر است.
نتیجهگیری
آیا اروپا و ایران به سوی یک رویارویی تمامعیار پیش میروند؟ با انقضای قطعنامه ۲۲۳۱ در کمتر از ۵ ماه، تصمیم اروپا درباره مکانیسم ماشه میتواند آینده پرونده هستهای را تعیین کند. از یک سو، تهران هشدار داده که تحریمها را تحمل نخواهد کرد و از سوی دیگر، اروپا اصرار دارد که فشار حداکثری تنها راه باقیمانده است. آیا دیپلماسی میتواند مانع از تشدید بحران شود؟ یا شاهد بحرانی جدید در خاورمیانه خواهیم بود.