آسیانیوز
ایران؛ سرویس اقتصادی:
وزیر
نیرو تعرفه های جدید برق را برای اجرا از خرداد امسال در حالی ابلاغ کرد که در
جدول تعرفه ها، دیگر اثری از قیمت ریالی برق برای طبقات مختلف مصرف دیده نمی شود! طبق
این ابلاغیه تعرفه ها برای مشترکان کم مصرف خانگی در حدود ۳۰ درصد و برای مشترکان پرمصرف عمدتاً (غیر از دو گروه) در حدود ۲۶ درصد افزایش یافته است. وزارت نیرو تعرفههای جدید برق را برای اجرا از خرداد ۱۴۰۴ ابلاغ کرده است. برخلاف انتظار، کممصرفها با ۳۰ درصد افزایش قیمت مواجه شدهاند، در حالی که عمده پرمصرفها تنها ۲۶ درصد افزایش هزینه خواهند داشت! این تصمیم در حالی گرفته شده که ۲۵ درصد مشترکان پرمصرف، ۴۸ درصد برق خانگی را مصرف میکنند. آیا این سیاست میتواند الگوی مصرف را تغییر دهد یا بار دیگر تابستان را با خاموشیهای گسترده روبرو خواهیم کرد؟
افزایش تعرفه برق در راه است، اما این بار با یک پارادوکس عجیب!
وزارت نیرو در سال جدید با اجرای تعرفهگذاری پلکانی و الزام
مشترکان پرمصرف، ادارات و صنایع به احداث نیروگاههای تجدیدپذیر، گامهای کلیدی
برای مدیریت مصرف برق برداشته است. وزارت نیرو با انتشار گزارشی اعلام کرد که به منظور مدیریت بهتر مصرف برق و
کاهش فشار بر شبکه، و در راستای اجرای قانون مانع زدایی از توسعه صنعت برق و
برنامه هفتم توسعه بهای انرژی برق را بهصورت پلکانی افزایش میدهد. بر اساس این گزارش، بررسیها نشان می دهد حدود 75 درصد از
مشترکان برق در محدوده الگوی مصرف قرار دارند و در مجموع 52 درصد از کل برق بخش
خانگی را مصرف میکنند.
این دسته از مشترکان بهطور کامل از یارانه انرژی بهرهمند شده و نه تنها
مشمول افزایش تعرفه یا اعمال محدودیت در مصرف نمیشوند، بلکه در صورت کاهش مصرف
مشمول پاداش نیز میشوند. در مقابل، 25 درصد از مشترکان خانگی، برق را بیش از
الگوی تعیینشده مصرف میکنند که این گروه با وجود سهم کمتر در جمعیت (یک سوم
مشترکان کم مصرف)، 48 درصد کل برق خانگی را به خود اختصاص دادهاند که تقریبا
معادل کل مشترکان کم مصرف است. بررسی دقیقتر این
گروه نشان میدهد که 15 درصد از این مشترکان، میزان مصرفی تا 1.5 برابر الگو دارند
و در مجموع 18 درصد کل برق خانگی را استفاده میکنند.
همچنین 8 درصد از مشترکان بین 1.5 تا 2.5 برابر الگو برق مصرف میکنند که سهم
آنها از کل مصرف، 20 درصد است. در این میان، تنها 2 درصد از مشترکان خانگی با مصرف
بیش از 2.5 برابر الگو، به تنهایی 10 درصد از مصرف برق بخش خانگی را به خود اختصاص
دادهاند، آماری که نشان دهنده توزیع نامتعادل مصرف برق و نقش مشترکان پرمصرف در
افزایش بار شبکه است. وزارت نیرو به منظور مدیریت بهتر مصرف برق و کاهش فشار
بر شبکه، و در راستای اجرای قانون مانع زدایی از توسعه صنعت برق و برنامه هفتم
توسعه بهای انرژی برق را بهصورت پلکانی افزایش میدهد.
در این نظام تعرفهای، مشترکانی که مصرف آنها بیش از 2.5 برابر الگو است،
هزینهای تا 40 برابر بیشتر از مشترکان کممصرف پرداخت میکنند. این دستور کار با
هدف ایجاد انگیزه برای اصلاح الگوی مصرف و کاهش وابستگی به شبکه برق تدوین شده است
و مشترکان پرمصرف تشویق می شوند تا بخشی از برق مصرفی خود را از طریق انرژی
خورشیدی تأمین کنند، امری که در درازمدت میتواند به کاهش فشار بر زیرساختهای تولید
و توزیع برق منجر شود.
مستند به این گزارش یکی از عوامل اصلی افزایش مصرف برق در فصل تابستان،
استفاده گسترده از وسایل سرمایشی است و در فصل گرم بیش از 30 هزار مگاوات بار
بیشتر (بیش از 60 درصد کل مصرف برق کشور در فصل سرد) را وارد شبکه برق کشور میکند. مطالعات
مشاوران تخصصی نشان داده است که بهینهسازی تجهیزات و مدیریت صحیح مصرف، میتواند
تا 50 درصد از میزان برق مصرفی این وسایل بکاهد. این موضوع
بر اهمیت استفاده از دستگاههای کممصرف، استانداردسازی سیستمهای سرمایشی و فرهنگسازی
در زمینه مدیریت مصرف تأکید دارد. علاوه بر سیاستهای مربوط به مصرف خانگی، دولت گامهای
مهمی در جهت توسعه انرژیهای تجدیدپذیر برداشته است. بر اساس قانون، دستگاههای
دولتی موظف شدهاند که سالانه5 درصد
از برق مصرفی خود را از منابع تجدیدپذیر تأمین کنند و این رقم طی چهار سال باید به
20 درصد افزایش یابد. در صورتی که این الزام اجرایی نشود، میزان برق مصرفی
آنها با بالاترین نرخ بازار بورس انرژی محاسبه خواهد شد که هزینههای بالاتری
برای نهادهای دولتی در پی دارد.
از سوی دیگر، صنایع نیز ملزم شدهاند که طی پنج سال، سالانه یک
درصد از برق مصرفی خود را از منابع تجدیدپذیر تأمین کنند تا این رقم در پایان دوره
به 5 درصد برسد. همچنین محاسبات نشان می دهد که درصد افزایش هزینه برق یک مشترک کم مصرف بیش
تر از یک مشترک پرمصرف است! ابلاغیه توانیر حاکی از آن است که سوای بخش خانگی در
سایر بخش ها، تخفیف های برق رو به کاهش بوده است. هر چند معلوم نیست این کاهش
تخفیف ها در کل تا چه حد موجب کاهش مصرف برق خواهد شد.
نکته قابل توجهی که در این ابلاغیه دیده می شود این است که بر خلاف
رویههای پیشین، قیمت برق برای طبقات مختلف مصرف خانگی، به صورت عدد تعیین نشده و به
صورت درصدی از هزینه های تامین برق بیان شده است. (در این راستا این فرضیه وجود دارد
که این شکل بیان تعرفه، مقدمه ای برای شناورترکردن قیمت ها در طی سال باشد. در آن
صورت با تغییر هزینه تامین برق، تعرفه های نهایی به طور خودکار تغییر پیدا خواهند
کرد)
به عنوان مثال تعرفه مشترکان کم مصرف خانگی یعنی آن هایی که در ماه های گرم سال کمتر از ۳۰۰ و در ماه های غیر گرم سال کمتر از ۲۰۰ کیلووات ساعت در ماه مصرف برق دارند، به این صورت است که برای مصرف صفر تا ۱۰۰ کیلووات ساعت ۰.۱۴۶ برابر هزینه تامین برق، برای مازاد ۱۰۰ تا ۲۰۰ کیلووات ساعت ۰.۱۷ برابر هزینه تامین برق و برای مازاد ۲۰۰ تا ۳۰۰ کیلووات ساعت به میزان ۰.۳۶۵ برابر هزینه تامین برق خواهد بود.
اولین تغییر: افزایش ۲۶ درصدی هزینه تامین برق
نخستین تغییری که قبض های برق دارد و البته باید گفت پنهان است، افزایش هزینه های تامین برق است. همانطور که دیدیم، وزارت نیرو تعرفه ها را بصورت ضرب یک ضریب در هزینه های تامین برق ابلاغ کرده است. مهر سال قبل، هزینه تامین برق برای هر کیلووات ساعت ۷۵۴.۲ ریال بود. با این حال با افزایش این هزینه ها، این رقم به ۹۵۳.۷ تومان افزایش یافته است. این افزایش حدود ۲۶ درصدی، کف افزایش هزینه برق مشترکان در دوره جدید خواهد بود.
دومین تغییر: افزایش ضرایب تعرفه برخی طبقات
اما دومین تغییر قبوض برق، تغییر و افزایش ضریب هزینه تامین برق برخی طبقات مصرف خانگی است. با کمال تعحب مشاهده می شود که این افزایش ضریب، برای کم مصرف ها بوده و در گروه پرمصرف ها نیز، تنها برای دو طبقه اعمال شده است. عمده پرمصرف ها، ضریب هزینه تامین برقشان کماکان ۰.۵ تا ۵ برابر هزینه تامین برق بوده که این نظام تعرفه ای نسبت به قبل، تغییری را نشان نمی دهد. گزارش ۲ اردیبهشت همین صفحه که پس از انتشار پیش نویس تعرفه های کنونی برق منتشر شد، در جدولی به طور مفصل تغییرات تعرفه ها و ضرایب را نشان داده است.
تعرفه خوش مصرف ها ۳۰ درصد و (عمده) پرمصرف ها ۲۶ درصد افزایش یافت
در نتیجه دو تغییر یادشده، قیمت هر کیلووات ساعت برای کم مصرف ترین طبقه، از ۱۰۷ به ۱۳۹ تومان رسیده است. برای پرمصرف ترین ها نیز این رقم از ۳۷۷۱ به ۴۷۶۸ تومان افزایش یافته است. (البته این رقم مربوط به طبقه نهایی مصرف این مشترک است). در مجموع، باید گفت رشد قیمت برق در طبقات مختلف برای کم مصرف ها حدود ۳۰ درصد و برای پرمصرف ها (غیر از دو طبقه مصرف خاص از مجموع ۱۲ طبقه پرمصرف) ۲۶.۵ درصد است.
تنبیه کم مصرف ها؟!
ورای تعرفه برق، محاسبه هزینه برق ۳ مشترک فرضی، نکته قابل تاملی را به همراه دارد. در کمال تعجب و در شرایطی که به نظر می رسد افزایش تعرفه های برق باید به گونه ای باشد تا در الگوی مصرف پرمصرف ها تغییر ایجاد کند، مشاهده می شود درصد تغییر هزینه برق مشترکان پرمصرف کمتر از درصد تغییر هزینه برق مشترکان کم مصرف است!!! در جدول، هزینه برق سه مشترک فرضی در مناطق عادی محاسبه شده است. مشترک اول زیر ۱۰۰ کیلووات ساعت برق مصرف می کند، مشترک دوم جزو پرمصرف ها در ایام گرم سال است که ۳۵۰ کیلووات ساعت برق مصرف می کند و مشترک سوم نیز به گونه ای مصرف برق دارد که محاسبه تعرفه برق وی به بالاترین میزان در ایام گرم سال می رسد. با این اوصاف، تغییر در هزینه برق مشترک کم مصرف ۳۰ درصد، مشترک دوم ۳۱ درصد و مشترک سوم تنها ۲۶ درصد خواهد بود.مقایسه جدول تعرفه ها در دو دوره اخیر نشان می دهد که نسبت بالاترین تعرفه به پایین ترین تعرفه در حدود ۳۵ برابر رعایت شده است. از آن جایی که این فاصله در دوره جدید بیشتر نشده (برخلاف تجربیات دنیا مبنی بر لزوم رشد بیشتر تعرفه برق پرمصرف ها)، بعید است رفتار مصرفی پرمصرف های خانگی در دوره جدید تغییر زیادی نسبت به قبل داشته باشد.
اهمیت توجه به تغییر الگوی مشترکان خانگی از این روست که طبق آمارهای سال گذشته، حدود ۶۰ درصد برق در حوزه خانگی مصرف می شود. توزیع بقیه برق مصرفی کشور به این صورت است که بخش تجاری سهم ۱۰ درصدی و بخش های کشاورزی و صنعت سهم ۳۰ درصدی از مصرف برق کشور دارند. با این حساب باید گفت احتمالاً وزارت نیرو در دوره تابستان گرم امسال کماکان میبایست اقدامات سلبی و غیر قیمتی خود در قبال کنترل مصرف برق از قبیل افزایش ساعات خاموشی، برخوردهای غیر قیمتی با مشترکان پرمصرف و نیز اقدامات جانبی برای افزایش تولید برق را ادامه دهد. همچنین ابهام در تحقق وعده وزیر نیرو برای نداشتن قطعی برق در تابستان ۱۴۰۵ همچنان باقی خواهد ماند.
تحلیل اقتصادی آسیانیوز ایران
چرا افزایش تعرفه برق این بار عادلانه نیست؟
۱. کممصرفها بیشترین ضرر را میبینند!
-
کممصرفها (مصرف زیر ۳۰۰ کیلووات): ۳۰% افزایش
-
پرمصرفها (مصرف بالای ۲.۵ برابر الگو): تنها ۲۶% افزایش
-
پرمصرفترینها (۲% مشترکان، ۱۰% مصرف): همان ۲۶% افزایش!
۲. چرا این سیاست شکست میخورد؟
-
نسبت تعرفه پرمصرفها به کممصرفها همچنان ۳۵ برابر است (مانند قبل).
-
تجربه جهانی نشان میدهد برای تغییر رفتار پرمصرفها، باید این نسبت حداقل به ۵۰ برابر افزایش یابد.
-
پرمصرفها انگیزهای برای کاهش مصرف ندارند، چون افزایش قیمت برایشان ناچیز است.
۳. پیامدهای احتمالی
-
کممصرفها تحت فشار مالی قرار میگیرند، اما پرمصرفها تغییری نمیکنند.
-
تابستان امسال باز هم با خاموشیهای گسترده روبرو خواهیم شد.
-
وعده وزیر نیرو برای قطعینشدن برق زیر سوال میرود.
۴. راهحل چیست؟
-
افزایش شدیدتر تعرفه پرمصرفها (دستکم ۵۰ برابر کممصرفها).
-
اجباریکردن نصب کنتورهای هوشمند برای پرمصرفها.
-
تشویق به نصب پنل خورشیدی با تسهیلات ویژه.
نتیجهگیری
سیاست جدید وزارت نیرو نهتنها مصرف پرمصرفها را کاهش نمیدهد، بلکه فشار بیشتری به قشر کمدرآمد وارد میکند. اگر دولت واقعاً قصد دارد از خاموشیهای تابستان جلوگیری کند، باید تعرفه پرمصرفها را به شکل واقعی افزایش دهد، نه اینکه بار اصلی را روی دوش کممصرفها بگذارد. آیا این تصمیم بازنگری خواهد شد؟ یا باز هم شاهد اعتراضات مردمی به دلیل گرانی و خاموشی خواهیم بود؟