آسیانیوز ایران؛ سرویس سلامت و زیبایی:
کاظم عاشوری گیلده - محقق و نویسنده - مطالعات جدید نشان میدهد که زخمهای انسان تقریباً سه برابر کندتر از خویشاوندان نزدیکش مانند شامپانزهها بهبود مییابند. این موضوع نهتنها پرسشهایی درباره روند تکامل انسان ایجاد کرده، بلکه میتواند بر رویکردهای درمانی و پزشکی آینده نیز تأثیرگذار باشد. ترمیم زخم یکی از حیاتیترین فرایندهای زیستی است که نقش مهمی در بقای جانوران ایفا میکند. با این حال، پژوهشهای اخیر نشان میدهد که سرعت بهبود زخم در انسان به طور قابل توجهی کمتر از سایر پستانداران، بهویژه شامپانزهها که نزدیکترین خویشاوندان ما هستند، است. این تفاوت چشمگیر، سوالات مهمی درباره سازوکارهای زیستی و تکاملی انسان مطرح کرده است.
بررسی علمی تفاوت در سرعت ترمیم زخم
مطالعات انجام شده توسط آکیکو ماتسوموتو-اودا و همکارانش در دانشگاه ریوکیوس ژاپن، چهار گونه نخستیسانان شامل میمون رزوس، میمون کلوبوس، میمونهای زیتونی و شامپانزهها را مورد بررسی قرار دادند. پژوهشگران با ایجاد زخمهای استاندارد در این گونهها و اندازهگیری سرعت بهبود آنها دریافتند که سرعت ترمیم زخم در انسان تقریباً سه برابر کندتر از این نخستیها است. به طور میانگین، سرعت بهبود زخم در نخستیها حدود ۰.۶۱ میلیمتر در روز است، در حالی که در انسانها این سرعت به حدود ۰.۲۵ میلیمتر در روز کاهش مییابد. این یافتهها نشان میدهد که در اغلب پستانداران، یک سرعت بهینه ترمیم زخم وجود دارد که ظاهراً در انسانها رعایت نشده است. نکته قابل توجه این است که شامپانزهها همان نرخ ترمیم زخم سایر نخستیها را دارند، که نشان میدهد کاهش سرعت بهبود زخم در انسان پس از جدایی از نیای مشترک با شامپانزهها به وجود آمده است.
علل احتمالی کندی ترمیم زخم در انسان
علت دقیق این کندی هنوز به طور کامل مشخص نیست، اما چند فرضیه مطرح شده است. یکی از مهمترین آنها ارتباط این پدیده با کاهش تراکم موی بدن در انسان است. در بسیاری از پستانداران، تراکم بالای مو موجب افزایش تعداد سلولهای بنیادی در پوست میشود که نقش کلیدی در تسریع فرایند ترمیم زخم دارند. در مقابل، انسانها با از دست دادن بخش عمدهای از موی بدن، ممکن است بخشی از این توانایی ترمیم سریع را از دست داده باشند. علاوه بر این، پژوهشهای جدید نشان دادهاند که تفاوتهای سلولی، به ویژه در سلولهای فیبروبلاست و ماکروفاژ، نیز میتواند در تفاوت سرعت ترمیم زخم نقش داشته باشد. فیبروبلاستها که مسئول تولید ساختارهای پروتئینی زیر پوست هستند، در انسانها نسبت به برخی جانوران دیگر متفاوت عمل میکنند و این میتواند به کاهش توان ترمیمی پوست منجر شود. همچنین، تعداد و فعالیت ماکروفاژها که در فرایند ترمیم و مقابله با عفونت نقش دارند، در انسانها متفاوت است و این موضوع میتواند بر کندی بهبود زخم تأثیرگذار باشد. این مطالعه در نشریهی Proceedings of the Royal Society B منتشر شده است.
نقش عوامل اجتماعی و زیستمحیطی
ماتسوموتو-اودا و همکارانش همچنین به نقش عوامل اجتماعی و زیستمحیطی اشاره کردهاند. حمایتهای اجتماعی مانند مراقبت از بیماران، تقسیم غذا و استفاده از داروهای درمانی ممکن است کمبودهای ناشی از کندی ترمیم زخم را جبران کرده باشند. همچنین، سازگاری انسانهای اولیه با محیطهای گرم و کاهش موی بدن ممکن است به عنوان یک تطابق تکاملی، سرعت ترمیم زخم را کاهش داده باشد، گرچه شواهد قطعی برای این فرضیه هنوز در دسترس نیست.
پیامدهای تکاملی و زیستی
کاهش سرعت ترمیم زخم در انسان میتواند به عنوان یک نقطه ضعف زیستی تلقی شود، اما از منظر تکاملی ممکن است مزایایی نیز داشته باشد. کاهش موی بدن و تغییرات در ساختار پوست میتواند به بهبود تنظیم دمای بدن و کاهش بار انگلها کمک کرده باشد. همچنین، حمایتهای اجتماعی گستردهتر در انسانها ممکن است این نقطه ضعف زیستی را به گونهای جبران کرده باشد که نیاز به ترمیم سریع زخم را کاهش داده است.
نتیجهگیری
کندی ترمیم زخم در انسان نسبت به سایر پستانداران، به ویژه شامپانزهها، یک پدیده قابل توجه است که سوالات مهمی درباره سازوکارهای تکاملی و زیستی انسان مطرح میکند. فرضیههای مطرح شده عمدتاً به کاهش تراکم موی بدن و تفاوتهای سلولی در پوست انسان اشاره دارند. درک بهتر این فرایندها میتواند به توسعه روشهای نوین درمانی برای بهبود زخمها و ارتقاء سلامت انسانها کمک کند. تحقیقات آینده میتواند با تمرکز بر سلولهای بنیادی و مکانیسمهای مولکولی ترمیم، راهکارهای موثرتری برای تسریع بهبود زخم ارائه دهد.