خرید هواپیماهای جنگنده چینی توسط ایران

آسیانیوز ایران؛ سرویس علم و تکنولوژی:

جنگ‌های نوین دیگر مثل سابق محدود به توپ و تفنگ نیستند و بشر از نبرد تن به تن به سمت موشک پرانی و بمب انداختن از جنگنده‌ها و هواپیماهای مدرن رفته است. امروزه با پیشرفت موشک‌های بالستیک، هایپرسونیک و حتی کروز، نگرانی از بابت هدف قرار دادن دشمن در هزاران کیلومتر آن طرف‌تر وجود ندارد. گرچه موشک‌های امروزی قدرت و توانمندی‌های پیشرفته‌ای دارند، اما نباید از آسمان غافل ماند. شاید سامانه‌های پدافندی پیشرفته بتوانند بخشی از آسمان یک کشور را پوشش دهند، اما برای حفاظت صد درصدی از حریم هوایی و سرنگونی کامل دشمن، نیاز به جنگنده‌های پیشرفته داریم. ابرقدرت‌های جهان در حال حاضر تمرکز زیادی در تمام حوزه‌های نظامی و دفاعی کرده‌اند که یکی از آن‌ها، ناوگان هوایی است.

در جنگ دوازده‌روزه بین ایران و اسرائیل، هرچند توانمندی موشکی کشورمان قابل‌توجه بود اما ضعف هواپیماهای نیروی هوایی ایران نمایان شد. این بخش مهم نیروی نظامی ایران از فقدان جنگنده‌های مدرن رنج می‌برد و در جنگ اخیر جنگنده‌های پیشرفته F35 اسرائیل در آسمان ایران پرواز کردند. این اتفاق اهمیت برخورداری از ناوگان مدرن جنگنده‌ها را به‌وضوح نشان داد و به همین دلیل، با برقراری آتش‌بس، مقامات کشور به فکر تقویت نیروی هوایی با خرید جنگنده‌های جدید افتاده‌اند. بدین منظور، وزیر دفاع کشورمان به چین سفر کرده و طبق گزارش‌ها، یکی از دلایل این سفر خرید جنگنده‌های چینی چنگدو J10 است. البته کمتر از یک سال پیش یعنی در پاییز ۱۴۰۳ هم زمزمه‌های خرید این جنگنده توسط ایران مطرح شد.

سفر وزیر دفاع کشور به چین، درست بعد از آتش بس، گمانه‌زنی‌هایی پیرامون خرید جنگنده از چین مطرح کرده است، اما آیا این ادعا واقعیت دارد؟ بدیهی است که ناوگان هوایی ارتش ایران نیاز مبرم و شدیدی به هواپیماهای جنگی پیشرفته نسل ۴ و ۵ دارد و تجربه ثابت کرده که هیچ کشوری حاضر به فروش جنگنده‌های خود به ایران نیست. (همان‌طور که ادعاهای ورود سوخو ۳۵ به ایران مطرح شد) اما آیا چشم بادامی‌های چینی برخلاف روسیه اقدام به این امر خطیر خواهند کرد؟

در آن زمان، فرمانده نیروی هوایی ارتش کشورمان در نمایشگاه هوایی چین حاضر شد و از توانایی‌های J10 بازدید کرد. وی همچنین با همتای چینی خود درباره زمینه‌های همکاری احتمالی دوجانبه نیروی هوایی ایران و چین گفتگو کرد. گفته می‌شد ایران قصد خرید ۱۰۰ فروند J10 به ارزش ۴ میلیارد دلار دارد. بااین‌حال، به نظر می‌رسد این قرارداد به نتیجه نرسیده باشد زیرا با وجود گذشت حدود هفت هشت ماه از آن زمان، خبری از J10 در ایران نشد. حال همان‌طور که گفتیم، با سفر وزیر دفاع کشورمان به چین، دوباره موضوع خرید این جنگنده مطرح شده است و باید دید با توجه به شرایط کنونی و تحریم‌ها آیا این داستان به نتیجه خواهد رسید یا به سرنوشت برنامه خرید سوخوی SU35 دچار خواهد شد. طبق آخرین گزارش‌ها، ایران ۳۶ فروند از این جنگنده را سفارش داده است.

در سال‌های اخیر، پیشرفت‌های چشمگیر چین در حوزه فناوری نظامی، توجه بسیاری از تحلیلگران و کارشناسان بین‌المللی را به خود جلب کرده است. یکی از برجسته‌ترین دستاوردهای این کشور در حوزه هوانوردی نظامی، جنگنده چندمنظوره J-10C است که به دلیل عملکرد درخشان خود در درگیری‌های اخیر، به ویژه در نبردهای هوایی بین پاکستان و هند، لقب "اژدهای چینی" را به خود اختصاص داده است. این جنگنده که توسط شرکت هواپیمایی چنگدو (CAC) طراحی و تولید شده، نمادی از ظهور چین به عنوان یک قدرت نوظهور در صنعت تسلیحات هوایی است. در این گزارش، به معرفی ویژگی‌های فنی جنگنده J-10C، عملکرد آن در درگیری‌های اخیر، و احتمال خرید این جنگنده توسط ایران می‌پردازیم:

جنگنده J-10C نسخه پیشرفته‌تر خانواده جنگنده‌های J-10 است که از زمان معرفی اولیه خود در اوایل دهه 2000، به تدریج به یکی از ستون‌های اصلی نیروی هوایی چین (PLAAF) تبدیل شده است. این جنگنده چندمنظوره که برای مأموریت‌های هوا به هوا و هوا به زمین طراحی شده، در نسخه C با ارتقاءهای قابل توجهی در سیستم‌های راداری، تسلیحات، و موتور مواجه شده است. J-10C با طول 16.9 متر، طول بال 9.8 متر، و وزن خالی 9750 کیلوگرم، یک جنگنده سبک‌وزن اما قدرتمند محسوب می‌شود که توانایی رقابت با جنگنده‌های نسل 4.5 غربی مانند رافال فرانسوی و اف-16 آمریکایی را دارد.

یکی از ویژگی‌های برجسته J-10C، موتور توربوفن Shenyang WS-10  است که جایگزین موتورهای روسی AL-31 در نسخه‌های اولیه (J-10A/B) شده و نشان‌دهنده خودکفایی چین در تولید موتورهای پیشرفته است. این موتور به جنگنده اجازه می‌دهد به سرعت بیشینه 2222 کیلومتر بر ساعت (معادل 1.8 ماخ) دست یابد و با سقف پروازی 18000 متر، در ارتفاعات بالا نیز عملکرد مؤثری داشته باشد. برد رزمی 550 کیلومتر و برد ترابری 4600 کیلومتر (با مخازن سوخت خارجی) نیز این جنگنده را به گزینه‌ای مناسب برای مأموریت‌های متنوع تبدیل کرده است.J-10C مجهز به 11 آویزگاه با ظرفیت حمل 5600 کیلوگرم تسلیحات و سوخت خارجی است. این جنگنده می‌تواند طیف گسترده‌ای از تسلیحات را حمل کند، از جمله موشک‌های هوا به هوای پیشرفته مانند PL-15 با برد تخمینی 200 تا 300 کیلومتر (و نسخه صادراتی PL-15E با برد 145 کیلومتر)، که در درگیری‌های اخیر عملکرد خیره‌کننده‌ای داشته است. علاوه بر این، موشک‌های هوا به سطح مانند KD-88 و YJ-91، بمب‌های هدایت‌شونده لیزری و ماهواره‌ای، و غلاف‌های جنگ الکترونیک مانند KG600، قابلیت‌های چندمنظوره این جنگنده را تقویت کرده‌اند.

عملکرد درخشان J-10C در درگیری‌های هند و پاکستان

یکی از مهم‌ترین نقاط عطف در کارنامه عملیاتی J-10C، عملکرد آن در نبردهای هوایی بین هند و پاکستان در می 2025 است. بر اساس گزارش‌ها، جنگنده‌های J-10C نیروی هوایی پاکستان موفق شدند دست‌کم چهار فروند جنگنده هندی، از جمله جنگنده‌های پیشرفته فرانسوی رافال و جنگنده‌های روسی، را با استفاده از موشک‌های PL-15E سرنگون کنند. این موفقیت نه تنها توانایی بالای این جنگنده را در نبردهای فراتر از میدان دید (BVR) به نمایش گذاشت، بلکه نشان‌دهنده برتری فناوری چینی در برابر پلتفرم‌های غربی و شرقی بود. موشک PL-15 که در نسخه صادراتی PL-15E توسط نیروی هوایی پاکستان استفاده می‌شود، با برد 145 کیلومتر، سرعت بیش از 5 ماخ، و جستجوگر راداری آرایه اسکن الکترونیکی فعال (AESA) مجهز به دیتالینک دوطرفه، یک سلاح استراتژیک محسوب می‌شود. این موشک به جنگنده J-10C اجازه می‌دهد از فواصل دور به اهداف خود حمله کند و پیش از ورود به محدوده خطر جنگنده‌های دشمن، تاکتیک "شلیک و فرار" را اجرا کند. در مقابل، جنگنده رافال هندی با وجود سیستم‌های پیشرفته جنگ الکترونیک مانند SPECTRA، ظاهراً نتوانست در برابر دقت و مقاومت بالای PL-15E در برابر اقدامات متقابل الکترونیکی (ECM) مقاومت کند. علاوه بر تسلیحات، رادار پیشرفته  نصب‌شده بر روی J-10C نقش کلیدی در شناسایی و ردیابی اهداف از فواصل دور ایفا می‌کند. این رادار در کنار غلاف‌های هدف‌گیری و جنگ الکترونیک، به خلبان امکان می‌دهد در محیط‌های پرتهدید، تصمیم‌گیری‌های سریع و مؤثری داشته باشد. این ویژگی‌ها، همراه با طراحی آیرودینامیکی و چابکی بالای J-10C، آن را به یک حریف قدرتمند در نبردهای هوایی تبدیل کرده است.

بررسی عملکرد جی 10 سی از نظر فنی

عملکرد J-10C در درگیری‌های اخیر را می‌توان از چند منظر تحلیل کرد. نخست، توانایی این جنگنده در نبردهای BVR است که به لطف موشک‌های برد بلند PL-15 و رادار پیشرفته AESA، به سطحی رسیده که حتی جنگنده‌های نسل 4.5 غربی را به چالش می‌کشد. برد بالای موشک PL-15E به خلبانان J-10C اجازه می‌دهد از فاصله‌ای امن به دشمن حمله کنند، پیش از آنکه هدف بتواند پاسخ متقابل دهد.

دوم، طراحی چندمنظوره J-10C به آن امکان می‌دهد در مأموریت‌های متنوع، از نبرد هوا به هوا گرفته تا حملات دقیق هوا به سطح، عملکرد مؤثری داشته باشد. این انعطاف‌پذیری، به‌ویژه برای کشورهایی با بودجه نظامی محدود، یک مزیت بزرگ محسوب می‌شود. سوم، استفاده از فناوری‌های بومی مانند موتور WS-10 و رادار AESA، نشان‌دهنده پیشرفت چشمگیر چین در خودکفایی نظامی است که وابستگی این کشور به فناوری‌های خارجی را کاهش داده است. با این حال، باید توجه داشت که موفقیت J-10C در برابر جنگنده‌های هندی ممکن است تا حدی به عوامل انسانی و تاکتیکی نیز وابسته باشد. خطای خلبان یا عدم آمادگی نیروی هوایی هند در برابر تاکتیک‌های BVR می‌تواند در نتایج این درگیری‌ها نقش داشته باشد. با این وجود، نمی‌توان انکار کرد که J-10C و موشک PL-15 به عنوان یک ترکیب مرگبار، توانایی تغییر معادلات قدرت هوایی در منطقه را دارند.

نسخه‌های جنگنده چینی

• J10A: مدل اولیه با رادار پالس-دوپلر و موتور AL-31FN ساخت روسیه که از سال ۲۰۰۴ تولید انبوه شد.
• J10S: نسخه دونفره برای آموزش و مأموریت‌های تهاجمی
• J10B: نسخه‌ای با رادار بهبودیافته و موتور چینی شن‌یانگ WS-10A که در سال ۲۰۱۳ معرفی شد.
• J10C: پیشرفته‌ترین نسخه با رادار AESA، موشک‌های PL-15 و قابلیت‌های رادارگریزی بهتر که در سال ۲۰۱۸ وارد خدمت شد.

آیا ایران در مسیر خرید J-10C قرار دارد؟

همان‌طور که بالاتر اشاره شد، همزمان با سفر وزیر دفاع به چین و شرکت در نشست شانگهای، عده‌ای گمانه‌زنی‌هایی راجع به خرید این جنگنده مطرح کرده‌اند که باید تأکید کنیم تا این لحظه، هیچ منبع رسمی داخلی یا خارجی خرید جنگنده J-10C توسط ایران را تأیید نکرده است. تمام اخباری که پیرامون این موضوع منتشر شده‌، صرفا در حد حدس و گمان بوده است. در یکی از بازدیدهای سال گذشته مقامات نیروی هوایی ارتش از یک نمایشگاه نظامی در چین، این جنگنده برای چند دقیقه به‌صورت بصری توسط فرمانده نیروی هوایی ایران بررسی شد. باید توجه داشت که حضور فرماندهان نظامی در نمایشگاه‌ها و نشست‌های مختلف به معنای خرید یا توافق نظامی نیست، بلکه بخشی از روال عادی بازدیدهای رسمی از نمایشگاه‌های دفاعی خواهد بود. با این حال، بازار شایعات در هر دو کشور ایران و چین بسیار داغ است و برخی رسانه‌های چینی نیز مطالبی در مورد مذاکره احتمالی دو کشور بر سر جنگنده J-10C منتشر کرده‌اند. البته هیچ‌یک از این ادعاها تاکنون از سوی مقامات رسمی ایران یا چین تأیید نشده‌اند.

همچنین باید در نظر داشت که حتی در صورت خرید جنگنده از چین، فرآیند آماده سازی و عملیاتی شدن آن‌ها بسیار زمان بر است و کار یکی دو ماه نیست. اینکه جنگنده J-10C در نیروی هوایی پاکستان عملکرد موفقی داشته به معنای موفقیت آن در ساختار عملیاتی ایران نیست. شرایط جغرافیایی، زیرساخت‌ها، مأموریت‌ها و نیازهای دفاعی هر کشور متفاوت است و باید به دقت ارزیابی شوند. یکی از ایرادات این جنگنده که کمتر به آن پرداخته شده، برد عملیاتی محدود در حالت بدون مخزن سوخت اضافی است. این نقطه ضعفی آشکار در برابر رقبای روسی از جمله خانواده جنگنده‌های فلنکر مثل سوخو 27 و سوخو 35 خواهد بود. این جنگنده‌های روسی از لحاظ توان حمل سوخت و برد پروازی، برتری محسوسی دارند. همین مسئله باعث شده که بازاریابی J-10 در کشورهای شرق آسیا و خاورمیانه با چالش‌هایی جدی مواجه باشد.

تا الان هیچ مرجع رسمی خرید جنگنده از چین را تایید نکرده است و صرفا برخی رسانه ها و کانال های تلگرامی  گمانه زنی هایی را راجع به خرید این جنگنده داشته اند. این جنگنده سال گذشته در جریان بازدید مقامات نهاجا از نمایشگاهی در چین، برای چند دقیقه مورد بررسی بصری فرمانده نیروی هوایی قرار گرفت. لازم به ذکره این مسله مطلقاً به معنی خرید تسلیحاتی نیست و رویه معمول نمایشگاه های نظامی با مقامات و مهمانان خاص است. نکته حائز اهمیت داغ بودن بازار شایعات هم در ایران و هم در چین است که برخی رسانه های چینی مطالبی را راجع به تعاملات ایران و چین بر سر این جنگنده منتشر کرده بودند که البته مورد تایید هیچ یک از مقامات ایران و چین قرار نگرفت.

لازم به ذکر است خرید تسلیحاتی آن هم در زمینه جنگنده مستلزم ارزیابی های فنی پیچیده است و صرف اینکه این جنگنده در نیروی هوایی پاکستان موفق بوده باعث موفقیت عملیاتی آن در ایران نمیشود و متغیر های زیادی باید مورد بررسی قرار گیرند. با توجه به برد نسبتا کم این جنگنده بدون مخازن سوخت اضافی و همچنین ماهیت توسعه آن، مشخضاً در زمینه برد و حمل سوخت برتری قابل توجهی در خانواده فلنکر ها( سوخو 27- سوخو 30- سوخو 35) روسی وجود دارد و وجود چنین رقیب قدرتمندی کار را برای بازاریابی جی 10 در کشور های شرقی سخت میکند. حتی برخی رسانه‌های چینی از جمله «چاینا اینفورمیشن» مطرح کرده بودند که با برداشته شدن تحریم‌ها علیه ایران، جنگنده چینی «چنگدو جی-۱۰» (Chengdu J-۱۰) چند منظوره گزینه‌ای مناسب برای ایران خواهد بود.

جنگنده «جی ۱۰» یا «چنگدو جی-۱۰» یک هواپیمای جنگنده چندمنظوره است که توسط شرکت چنگدوی چین برای ارتش چین طراحی و تولید شده و این هواپیما که در غرب به نام «اژد‌های نیرومند» معروف است می‌تواند به طور هم‌زمان به عنوان یک جنگنده و یک هواپیمای تهاجمی ایفای نقش کند و توانایی انجام هرگونه مأموریت عملیاتی و تهاجمی ضد مواضع دشمنان را دارد. در بدنه بال‌های این جنگنده امکان حمل سوخت داخلی و مخازن سوخت خارجی وجود دارد. این جنگنده برای اجرای عملیات در هرگونه شرایط آب و هوایی در شب و روز طراحی شده است. این جنگنده اواخر دهه ۹۰ میلادی اولین پرواز عملیاتی خود را انجام داد و تولید انبوه آن سال‌های بعدی رخ داد و پاکستان سفارش ۱۵۰ فروند از این جنگنده را داد که ۳۶ فروند نخست سال ۲۰۱۲ تحویل داده شده است.

استدلال برخی رسانه‌های چینی بر این اساس استوار بود که ایران قدرت منطقه‌ای است ولی دارای ناوگان هوایی فرسوده از جمله در زمینه جنگنده نظامی است و جهت ارتقای آن، جنگنده‌های چینی می‌تواند گزینه مناسبی باشد با این وجود مقامات چینی موضوع فروش جنگنده از سوی این کشور به ایران را مطرح نکرده اند.  برخی گمانه‌ها حاکی از آن است که یکی از موانع فروش جنگنده از سوی چین به ایران موضوع انتقال وجه آن است. عنوان شده که چین تمایلی به تهاتر جنگنده با نفت یا سایر اقلام از سوی ایران نداشته است. سال ۲۰۲۱ نیز برخی رسانه‌ها از جمله «ساوت چاینا مورنینگ پست» گزارش دادند که تهران علاقه‌مند به خرید ۳۶ فروند جنگنده پیشرفته چینی است اما یافتن پول نقد ممکن است دشوار باشد. به اعتقاد این رسانه تحلیلگران نظامی می‌گویند اکنون زمان مبادله سلاح با نفت نیست اما معتقدند پکن در حال بررسی این اقدام است.

«ژو چنمینگ»، محقق اندیشکده یوان وانگ پکن نیز در این زمینه گفته است: مشکل اصلی این است که ایران نمی‌تواند دلار یا یورو را به صورت نقدی به چین بپردازد. آنها ترجیح می‌دهند از نفت و گاز طبیعی برای تبادل سلاح استفاده کنند. با این حال چین ذخایر انرژی زیادی انباشته کرده است. تجارت، تجارت است و همه معاملات تسلیحاتی می‌خواهند پول به دست آورند. برای چین غیرممکن است که معامله بدی داشته باشد.» این محقق چینی گفته بود که کاهش شدید ارزش پول رسمی ایران (ریال) در سال‌های اخیر دولت تهران را مجبور کرده تا حد ممکن ارز‌های خارجی را حفظ کند. با  این وجود این رسانه چینی تحریم تسلیحاتی سازمان ملل را به صورت ضمنی مانع حقوقی چنین معامله‌ای ذکر کرده بود. تحریمی که سال ۲۰۲۳ برداشته شد. علیرغم امضای سند مشارکت همکاری استراتژیک میان ایران و چین اما پکن ملاحظات دیگری درباره فروش جنگنده به ایران دارد. به عبارت دیگر موانع چنین اقدامی را نباید به مسائل مالی یا حقوقی صرف تقلیل داد.

نی لکسیونگ، کارشناس نظامی مستقر در شانگهای استدلال می‌کند که چین در زمینه فروش جنگنده به روابط و ملاحظات خود با آمریکا توجه دارد. وی می‌گوید: اولویت‌های چین باید عبور از پیامد‌های جنگ تجاری با ایالات متحده باشد تا فروش تسلیحات حساس به ایران. به گفته این کارشناس نظامی چینی: «چین، کشوری است که بیشتر مستعد "روابط باثبات با مزایای ژئواستراتژیکی است تا روابط متزلزلی که احتمالا جرقه درگیری را ایجاد می‌کند." همچنین باید مراقب باشد که تقویت نظامی ایران چه پیامی برای اسرائیل و کشور‌های عربی در منطقه خواهد داشت.

عبیدالله الجنید، کارشناس راهبردی بحرینی نیز در همین خصوص نوشت: «چین متوجه شده که اگر توانایی حفظ تعادل در روابط خود با ایران و شرکای تجاری منطقه‌ای خود مانند عربستان، امارات و اسرائیل را نیز از دست بدهد، ممکن است منافعش در خطر باشد». این کارشناس بحرینی افزود: چین پس از تصویب قانون صادرات دفاعی خود به ایالات متحده پیام داد که «به مسئولیت بین‌المللی خود واقف است و توافق راهبردی با ایران به امنیت بین‌المللی لطمه نمی‌زند».

با این وجود باید توجه به افزایش اختلافات چین و آمریکا داشت. تحرکات چین در اطراف تایوان گواهی بر این موضوع است. چین اگرچه ایران را به عنوان کشوری که رویکرد ضد غربی دارد، در بلوک خود در نظر می‌گیرد اما در مورد این موضوع باید به منافع خود توجه داشته باشد. یعنی رویکرد ضد غربی چین به این معنا نیست که این کشور در رابطه‌ای «آشتی ناپذیر» با آمریکا و غرب قرار داشته باشد.

براساس داده‌های پایگاه تجارت بین‌الملل وابسته به سازمان ملل متحد، صادرات چین به ایالات متحده سال ۲۰۲۱ بالغ بر ۵۷۷.۱۳ میلیارد دلار بوده است. برخی پیش‌بینی‌های خوش‌بینانه بر پتانسیل بالای یک تریلیون دلاری صادرات چین به آمریکا در سال‌های پیش رو تاکید دارند. چین در نظم جهانی کنونی که نظمی لیبرال است عمل می‌کند و از مزایای آن بهره می‌برد. علاوه بر این چین روابط گسترده‌ای با اعراب ثروتمند خلیج فارس دارد و ملاحظات آنها را درخصوص پیشبردن سند همکاری استراتژیک با ایران لحاظ خواهد کرد.

جایگاه J-10C در آینده نظامی منطقه و جهان

جنگنده J-10C به عنوان یکی از دستاوردهای برجسته چین در حوزه هوانوردی نظامی، نشان‌دهنده ظهور این کشور به عنوان یک قدرت نوظهور در صنعت تسلیحات است. عملکرد درخشان این جنگنده در درگیری‌های اخیر هند و پاکستان، به‌ویژه در سرنگونی جنگنده‌های پیشرفته مانند رافال، توانایی بالای فناوری چینی را به نمایش گذاشته و توجه بسیاری از کشورهای در حال توسعه را به خود جلب کرده است. برای ایران، خرید J-10C می‌تواند گامی مهم در جهت نوسازی نیروی هوایی باشد و با توجه به حضور جنگنده چینی اف 7 در سازمان رزم نهاجا، تجربه تعمیر و نگهداری و عملیاتی نگه داشتن جنگنده های چینی در متخصصان ایرانی وجود دارد اما مسله خرید این جنگنده مستلزم بررسی های فنی پیچیده است و تا الان هیچ مرجع رسمی خرید یا حتی ابراز تمایل ایران به خدمت گیری آن را تایید نکرده است.

در نهایت، J-10C نه تنها یک جنگنده، بلکه نمادی از جاه‌طلبی چین برای رقابت با قدرت‌های سنتی در حوزه نظامی است. با ادامه پیشرفت‌های چین در این زمینه، انتظار می‌رود که "اژدهای چینی" نقش پررنگ‌تری در معادلات قدرت هوایی منطقه‌ای و جهانی ایفا کند و حتی شاید روزی درلباس نیروی هوایی ایران نیز پرواز کند. این موضوع، نشان‌دهنده تغییر تدریجی توازن قدرت از غرب به شرق است که می‌تواند آینده نظامی جهان را دگرگون کند. 

هر کدام از رقبای منطقه‌ای ایران چند جنگنده دارند؟ 

هرچند آمار دقیق تجهیزات و ناوگان دفاعی هرکشور جزو اسرار نظامی آن کشور محسوب می‌شود، اما شاید نگاهی به آمار و ارقام حدودی منتشر شده در سطح اینترنت از توان دفاعی کشورها بتواند نگاهی دقیقتر از لزوم تجهیز ایران به جنگنده‌های جدید و پیشرفته بدهد. 

قطر

قطر یکی از کشورهای کوچک حوزه خلیج فارس است که مساحت آن حتی از استان تهران نیز کمتر است. مساحت قطر بطور تقریبی حدود ۱۱ هزار و ۵۰۰ کیلومتر مربع است. بنابر آنچه در ویکیپدیای عربی آمده، در ناوگان نیروی هوایی قطر ۱۲ عدد جنگنده میراژ ۲۰۰۰ در حال خدمت وجود دارد. میراژ ۲۰۰۰ یک جت جنگنده چندمنظوره ساخت شرکت هوایی «داسوی فرانسه» است. همچنین بنابر برخی آمارها، قطر قرار است این نوع از جنگنده‌های خود را با جنگنده‌های «داسو رافال» فرانسه جایگزین کند. قطر همچنین ۶ عدد هواپیمای آلفاجت تمرینی/تهاجمی سبک در ناوگان خود دارد. همچنین حدود سه سال پیش، شبکه الجزیره قطر در خبری از تحویل بخش نخست جنگنده‌های «یوروفایتر تایفون» خبر داد که در چارچوب قراردادی برای تجهیز دوحه به ۲۴ جنگنده تایفون و ۹ هواپیمای «هاوک» منعقد شده بود. در گزارش الجزیره در آن زمان ذکر شده بود که بخش نخست این هواپیماها، در کنار هواپیماهای دیگری از نوع اف-۱۵ آمریکا و رافال فرانسه به انجام رسیده است. از سوی دیگر، طبق آنچه در ویکیپدیای انگلیسی در خصوص ناوگان قطرآمده، این کشور در حال حاضر دارای ۳۶ جنگنده فرانسوی رافال، ۲۴ جنگنده یوروفایتر تایفون به علاوه ۱۲ عدد از اینو نوع جنگنده که در حاضر حاضر سفارش داده شده است و ۳۷ عدد جنگنده اف-۱۵‌ای (از مجموع ۴۸ عدد سفارش داده شده) است.

امارات متحده عربی

یکی دیگر از همسایگان و رقبای منطقه‌ای ایران، کشور امارات متحده عربی است. امارات حدود ۸۳ هزار و ۶۰۰ کیلومتر مربع وسعت دارد. بنابر آنچه در ویکیپدیای عربی در خصوص نیروی هوایی امارات آمده، این کشور نیز در مجموع ۷۹ جنگنده اف-۱۶ دارد که ۵۴ عدد از آن‌ها از نوع E و ۲۵ عدد دیگر از نوع اف (اف-۱۶-اف( هستند. طبق همین گزارش یک عدد از این جنگنده‌ها در سال ۲۰۰۶ سقوط کرد و دیگری نیز در جنگ داخلی لیبی در سال ۲۰۱۱ دچار خسارت شد.  بنابر همین آمار، امارات بطور کلی ۶۸ عدد نیز جنگنده از نوع میراژ ۲۰۰۰ دارد. این آمار طبق ویکیپدیای انگلیسی ۵۹ عدد میراژ ۲۰۰۰، یک عدد رافال فرانسه به علاوه ۸۰ عدد رافال دیگر تحت سفارش و ۷۶ عدد جنگنده اف-۱۶ است. 

عربستان سعودی

شاید بزرگترین رقیب منطقه‌ای ایران را بتوان عربستان سعودی نامید. عربستان با داشتن دو میلیون و ۱۵۰ هزار کیلومتر مربع مساحتی به مراتب بزرگتر از ایران را داراست. مساحت ایران حدودا یک میلیون و ۶۴۸ هزار کیلومتر مربع برآورد می‌شود.  بنابر آنچه در صفحه ویکیپدیای عربی «نیروی هوایی پادشاهی سعودی» آمده، عربستان ۲۴۰ عدد جنگنده F-15 آمریکایی ایگل دارد که از این تعداد ۱۶ عدد از نوع D، ۷۰ عدد از نوع C، ۷۰ عدد از نوع S و ۸۴ عدد از نوع SA است و طبق نوشته این گزارش، قرار است جنگنده‌های S نیز به نوع SA ارتقا یابند.  همچنین عربستان ۷۲ عدد جنگنده «یوروفایتر تایفون» و ۹۶ عدد جنگنده تورنادو دارد. این در حالی است که طبق برآوردهای ویکیپدیای انگلیسی، شمار جنگنده‌های حاضر در ناوگان نیروی هوایی عربستان بدین قرار است: ۷۱ عدد جنگنده یوروفایتر تایفون، ۸۱ عدد جنگنده تورنادو، ۲۳۱ عدد جنگنده اف-۱۵ ایگل و ۸۴ عدد جنگنده اف-۱۵ از مدل SA. 

لزوم بروزرسانی ناوگان هوایی ایران

نگاهی به آمار همین سه کشور عربی قطر، امارات متحده عربی و عربستان کافی است تا متوجه شویم چرا بایستی ایران برای آنکه از دست کم از رقبای منطقه‌ای خود عقب نماند، لازم است تا ناوگان هوایی خود را بروز کند. می‌دانیم بعد وقوع انقلاب اسلامی در ایران، به دلیل تحریمهای آمریکا، ایران موفق نشده است تا از آمریکا و کشورهای اروپایی تجهیزات جنگی خریداری کند و عمده ناوگان جنگنده‌های غربی ایران نیز متعلق به خریدهایی است که پیش از انقلاب انجام شده است.  از سوی دیگر با آنکه ایران در سالهای اخیر تلاشهای فراوانی را برای ساخت جنگنده‌های بومی کرده، اما به دلیل آنکه فناوری جنگنده، فناوری بسیاری پیشرفته‎ای است، هر کشوری در جهان قادر به ساخت آن نیست و تنها چند کشور به‌طور مستقل فناوری ساخت آن را دارا هستند. مضاف بر اینکه مشخص نیست جنگنده‌های ساخت ایران در یک نبرد واقعی با جنگنده‌های پیشرفته نسل پنجم، از چه میزان مانور برخوردار هستند. 

چه کشورهایی فناوری ساخت جنگنده‌هایی نسل پنجم را دارا هستند؟ 

جنگنده‌های نسل پنجم در واقع به جنگنده‌هایی اطلاق می‌شود که دارای فناوری‌های توسعه داده شده در اوایل قرن ۲۱ هستند. هرچند ویژگی‌هایی که برای جنگنده‌های نسل پنجم ذکر می‌شود، مواردی نیستند که در کل جهان بر سر آن‌ها توافق وجود داشته باشد و لزوما همه جنگنده‌های نسل پنجم تمامی ویژگی‌های ذکر شده را دارا نیستند، اما برای این نسل از جنگنده‌ها مواردی نظیر پنهان کاری یا شناسایی گریزی (Stealth technology)، پایین بودن احتمال رهگیر شدن از سوی رادار (Low-probability-of-intercept radar)، بدنه هواگرد با عملکرد پروازی سوپرکروز، سیستمهای کامپیوتری یکپارچه پیشرفته به عنوان بخشی از ویژگی جنگنده‌های این نسل نام برده می‌شود.  طبق گزارشی که در تاریخ چهارم ژانویه ۲۰۲۳ (برابر با ۱۴ دی ۱۴۰۱) در پایگاه خبری- تحلیلی «بیزنس اینسایدر» آمریکا منتشر شده، تا کنون تنها سه کشور موفق شده‌اند تا جنگنده‌های نسل پنجم را بسازند؛ اما حدود ۱۲ کشور در حال کار بر روی جنگنده‌های نسل ششم هستند. 

بر اساس این گزارش، با آنکه قریب به ۲۰ سال از نخستین حضور جنگنده‌های نسل پنجم در آسمان می‌گذرد؛ اما این نوع از جنگنده‌ها همچنان پیشرفته‌ترین به حساب می‌آیند. طبق این گزارش تنها ۴ مدل از جنگنده‌های نسل پنجم که ساخت سه کشور هستند، تا کنون بطور رسمی معرفی شده‌اند که عبارتند از: جنگنده F-22 و F-35 آمریکا، جنگنده J-20 ساخت چین و جنگنده Su-57 ساخت روسیه.  با این حساب و با تحریم‌هایی که آمریکا علیه ایران اعمال کرده، شاید تنها گزینه برای ایران، خرید از روسیه و چین باشد؛ هرچند این کشورها نیز در سایه پیچیدگی‌های روابط و تعاملات خود با غرب، برای این کار محدودیتهای فراوانی نیز دارند. 

از سوی دیگر اگرچه گزارش های متعدد و گاه ضد و نقیضی از تمایل ایران برای خرید جنگنده سوخو-۵۷ و حتی دریافت این جنگنده از سوی ایران در سطح اینترنت منتشر شده، اما واقعیت آن است که روسیه به دلیل آنکه بیش از سه سال است که خود درگیر جنگ با اوکراین هست، برای ساخت این جنگنده و تحویل آن به ایران با چالشهای فراوانی روبروست. مضاف بر اینکه تحریمهای غرب علیه روسیه در پی جنگ اوکراین، وضعیت را برای مسکو بدتر از پیش نیز کرده است. پس شاید با این اوصاف، تنها گزینه‌ای که برای ایران می‌ماند، خرید جنگنده جی-۲۰ آن هم از چین باشد.