از حمله سایبری تا پهپادهای انتحاری

آسیانیوز ایران؛ سرویس علم و تکنولوژی:

کاظم عاشوری گیلده - محقق و نویسنده - دنیا در آستانه تحولی خطرناک در جنگ‌افزارها قرار دارد. دیگر خبری از نبردهای کلاسیک با تانک‌ها و سربازان انبوه نیست؛ امروز یک پهپاد چند میلیون تومانی می‌تواند خسارتی برابر با یک موشک میلیون دلاری ایجاد کند، یک ویروس کامپیوتری می‌تواند زیرساخت یک کشور را فلج کند و یک ویدیوی جعلی می‌تواند افکار عمومی را دگرگون سازد. پهپادهای انتحاری کوچک که به صورت گروهی حمله می‌کنند، حملات سایبری به نیروگاه‌ها و بیمارستان‌ها و جنگ روانی از طریق دیپ‌فیک، سه ضلع مثلث تهدیدهای نوین هستند. این تهدیدها آنقدر کم‌هزینه و پرتاثیر شده‌اند که حتی کشورهای کوچک یا گروه‌های تروریستی هم می‌توانند ابرقدرت‌ها را به چالش بکشند.

نمونه‌های واقعی این تهدیدها را می‌توان در حمله به پالایشگاه‌های خاورمیانه، اخلال در سیستم‌های بانکی جهانی و تاثیر دیپ‌فیک بر انتخابات کشورها مشاهده کرد. اینجا دیگر خبری از خطوط مقدم و عقبه نیست؛ هر کامپیوتر، هر گوشی هوشمند و هر شبکه اجتماعی می‌تواند به جبهه جنگ تبدیل شود. حال سوال اینجاست: کشورها و سازمان‌ها چگونه می‌توانند در برابر این تهدیدهای چندبعدی از خود دفاع کنند؟ پاسخ در ایجاد سیستم‌های دفاعی هوشمند، آموزش عمومی و همکاری‌های بین‌المللی نهفته است. در این یادداشت به تحلیل جامع این تهدیدها و راهکارهای مقابله با آن ها می‌پردازیم:

۱. جنگ مینیاتوری؛ سلاح‌های کوچک، ضربه‌های بزرگ

پهپادهای کوچک انتحاری، که بعضی از آن‌ها با چند میلیون تومان ساخته می‌شوند، حالا می‌توانند کارهایی بکنند که روزی فقط از پس موشک‌های بسیار گران‌قیمت برمی‌آمد.

ویژگی‌های مهم این جنگ افزار

• قیمت پایین، خطر بالا: به جای یک موشک چند میلیون دلاری، می‌توان با ۱۰ پهپاد ارزان‌قیمت همان هدف را زد.
• حمله گروهی (سُوَرم): این پهپادها می‌توانند به‌صورت دسته‌جمعی حمله کنند و حتی سیستم‌های پدافندی پیشرفته را هم اشباع کنند.
• دقت بالا: پهپادها با دوربین‌های باکیفیت و سیستم هوشمند، دقیقاً به نقطه‌ای خاص مثلاً یک ژنراتور برق یا دکل مخابراتی برخورد می‌کنند.

نتیجه راهبردی

• حالا حتی اعماق یک کشور مثلاً پالایشگاهی وسط بیابان یا کارخانه‌ای در دل کوهستان در امان نیست. 
• مرزهای جغرافیایی دیگر سپر دفاعی قابل اعتمادی نیستند.

۲. جنگ سایبری؛ حمله به مغز زیرساخت‌ها

اگر پهپادها به ظاهر حمله می‌کنند، ویروس‌ها و بدافزارها بی‌صدا و نامرئی، مستقیماً به مغز سیستم‌ها حمله می‌برند: نیروگاه‌ها، بیمارستان‌ها، خطوط لوله، شبکه بانکی و...

تاکتیک‌های رایج در این جبهه

• حمله به سیستم‌های صنعتی قدیمی: سیستم‌هایی که هنوز با نرم‌افزارهای قدیمی کار می‌کنند و امنیت ضعیفی دارند.
• باج‌افزارهای هوشمند: ویروس‌هایی که داده‌ها را قفل می‌کنند و با تهدید به افشا یا نابودی آن‌ها، پول می‌خواهند.
• حمله ترکیبی: اول دوربین‌ها را از کار می‌اندازند، بعد حمله فیزیکی می‌کنند. دفاع را غافلگیر می‌کنند.

پیامد

این حملات گاهی کار گروه‌های مجرمانه است، اما می‌تواند به نیابت از یک کشور انجام شود، بدون اینکه هیچ ردپای رسمی به جا بگذارد. این مسئله کار دفاع و پاسخ‌گویی را پیچیده می‌کند.

۳. جنگ نرم؛ نبرد برای کنترل ذهن و روایت

در دنیای رسانه‌های اجتماعی، گاهی یک تصویر یا ویدیو بیشتر از بمب تأثیر دارد.

ابزارهای این نبرد

• هدف‌گیری دقیق روانی

  با تحلیل رفتار آنلاین افراد، پیام‌هایی ساخته می‌شود که مستقیماً روی احساسات آن‌ها اثر می‌گذارد.

• ویدیوهای جعلی (دیپ‌فیک)

  مثلا سخنرانی ساختگی یک رئیس‌جمهور، که می‌تواند بورس و دلار را دگرگون کند.

• دروغ‌های هماهنگ

  گروه‌هایی از حساب‌های جعلی، روایت‌های دروغین را در لحظهٔ حساس پخش می‌کنند و مردم واقعی، ناآگاهانه آن را پخش می‌کنند.

اثر راهبردی

قبل از شروع یک جنگ واقعی، روحیه مردم هدف قرار می‌گیرد. مردم که گیج و نگران شدند، قدرت دفاعی کشور هم ضعیف می‌شود.

۴. ترکیب خطرناک؛ وقتی جنگ دیجیتال، فیزیکی و روانی یکی می‌شوند

دشمن‌های حرفه‌ای این سه نوع جنگ را به هم پیوند می‌زنند:

1. قطع اینترنت با حمله سایبری
2. پخش ویدیوی جعلی برای ترس و بی‌اعتمادی
3. حمله پهپادی به ستون لجستیکی ارتش

در چنین شرایطی، حتی اگر یکی از این لایه‌ها ضعیف شود، ضربه نهایی از دو مسیر دیگر وارد می‌شود.

۵. نمونه‌هایی واقعی از تهدیدهای اخیر

1. خشکسالی دیجیتال در خاورمیانه: حمله سایبری به پمپ‌های آبیاری باعث شد صدها مزرعه خشک شوند.
2. قفل شدن بنادر اروپا: حمله به نرم‌افزار جرثقیل‌ها باعث توقف بارگیری کشتی‌ها و زیان میلیاردی شد.
3. انفجار کارخانه پتروشیمی در شرق آسیا: پهپادهای تجاری، وارد محوطه صنعتی شدند و مخزن مواد شیمیایی را منفجر کردند.
4. دروغ‌پراکنی در انتخابات آمریکای لاتین: ویدیوهای جعلی اخلاقی درباره یکی از نامزدها، نتیجه انتخابات را عوض کرد.

۶. راهکارهایی برای دفاع و تاب‌آوری

۶.۱ امنیت دیجیتال در سطح صنعتی

استفاده از رمزنگاری، احراز هویت چندلایه و جدا کردن شبکه‌های صنعتی از اینترنت عمومی.

۶.۲ دفاع هوایی نوین

• رادارهای کوتاه‌بُرد، لیزرهای پرانرژی و تفنگ‌های ضد پهپاد.
• ساخت پهپادهای مدافع که بتوانند به‌صورت گروهی مقابله کنند.

۶.۳ مراقبت از زنجیره نرم‌افزار

• بررسی و ثبت دقیق قطعات نرم‌افزاری وارداتی (SBOM).
• نگهداری نسخه‌های امن قابل بازگشت برای مراکز حساس.

۶.۴ آموزش و آگاهی عمومی

• آموزش مردم برای شناسایی دیپ‌فیک‌ها و خبرهای دروغ.
• داشتن سخنگوی رسمی برای مدیریت بحران‌های رسانه‌ای.

۶.۵ همکاری بین‌المللی

• تلاش برای توافق جهانی درباره محدودسازی سلاح‌های خودکار.
• تشکیل ائتلاف‌های منطقه‌ای برای تبادل سریع اطلاعات امنیتی.

۶.۶ اقتصاد مقاوم در برابر تهدید

• دادن مشوق مالی به شرکت‌هایی که استانداردهای امنیتی دارند.
• بیمه سایبری متناسب با سطح امنیت شرکت‌ها.

نتیجه‌گیری

ما در دوره‌ای زندگی می‌کنیم که سلاح‌ها کوچک‌تر و ارزان‌تر شده‌اند، اما اثر آن‌ها شدیدتر از همیشه است. سه ضلع جنگ‌های امروزی مینیاتوری، سایبری و روانی با هم ترکیب شده‌اند تا شکل تازه‌ای از تهدید را بسازند: تهدیدی بی‌صدا، پنهان و جهانی. برای مقابله با این تهدید، فقط موشک و تانک کافی نیست. به دفاعی چندلایه نیاز داریم که از پهپاد تا دیتا و از واقعیت تا روایت را پوشش دهد. امنیت آینده کشورها، به درک سریع تهدید، واکنش هوشمند و توان روایت‌سازی دقیق بستگی دارد. اگر این سه توان را به‌درستی تقویت کنیم، هیچ کلید خاموشی سایبری و هیچ پهپاد انتحاری، آسایش ما را هدف نخواهد گرفت.