آسیانیوز ایران؛ سرویس سیاسی:
پوریا زرشناس - دکترای اقتصاد انرژی های تجدیدپذیر
در حالی که ایران و اسرائیل وارد مرحلهای از سکوت و توقف درگیریهای نظامی شدهاند، هشدارها درباره شکنندگی آتشبس و احتمال ازسرگیری حملات شدت گرفته است. کارشناسان بینالمللی، رسانههای داخلی و تحلیلگران اسرائیلی آتشبس را تاکتیکی و موقتی میدانند؛ برخی حتی وقوع حمله مجدد تا یک هفته آینده را پیشبینی کردهاند. آیا منطقه در آستانه شعلهور شدن دوباره است؟
از آتش تا آتشبس
با پایان هر چالش جدی و هر تنازعی، ارزیابی دستاوردها و ضعفهای احتمالی یکی از طبیعیترین اقداماتی است که هر ساختار قوام یافتهای به دنبال انجام آن است. در جنگ ۱۲ روزه اخیر هم، ایران توانست دستاوردهای قابلتوجهی را به نفع خود ثبت کند. ایران هم پاسخ حملات دشمن را در عرصه میدانی داد، هم اتحاد ملی و انسجام اجتماعی را در بالاترین سطح نمایان کرد و هم افکار عمومی بینالمللی را با خود همراه ساخت. برخلاف تصور اسرائیل د دولت آمریکا، نه تنها آتش اعتراضات مردم شعلهور نشد، بلکه نشانههایی از انسجام ملی و اتحاد عمومی در میان اقشار مختلف شکل گرفت. ایرانیان از هر قشر و گروه و دستهای از تمامیت ارضی کشور دفاع کردند و پشت دولت و کشورشان ایستادند. طی دو هفته گذشته، تنش نظامی میان ایران و اسرائیل به اوج رسید. تبادل حملات موشکی و پهپادی و تهدیدهای متقابل، فضای خاورمیانه را بهشدت امنیتی کرد. در پاسخ به حملات اسرائیل به تاسیسات حساس ایران، تهران در دفاع از خود، ضرباتی را به اسرائیل وارد کرد. در نهایت، آتشبسی غیررسمی از بامداد دوشنبه (۳ تیر) آغاز شد اما گزارشهایی از پرتاب چند موشک در همان ساعات ابتدایی آتشبس نیز منتشر شد. موضوعی که گویا دلیلش سوءتفاهم طرفین درباره ساعت شروع آتشبس بود.
آتشبس را باور نکنید
درباره این آتشبس و آینده آن اما تحلیلهای مختلفی ارائه شده است. مثلا ابراهیم متقی، تحلیلگر شناختهشده روابط بینالملل و استاد دانشگاه تهران، در گفتوگو با صداوسیما نسبت به دوام این آتشبس ابراز بدبینی کرد و گفت: «اسرائیل تا یک هفته دیگر دوباره به ایران حمله نظامی خواهد کرد.» او با اشاره به تجربه تاریخی اقدامات نظامی اسرائیل افزود: «آمریکا و اسرائیل با آتشبس به دنبال تجدید قوا هستند. گام اول، اقدامات غافلگیرکننده خواهد بود و گام دوم عملیات تخریبی.» دیگر تحلیلگران در رسانههای داخلی نیز بر این باورند که آتشبس فعلی، صرفاً یک وقفه برای بازسازی و طراحی عملیاتهای بعدی است و تضمینی برای صلح نیست.
آمادهباش اسرائیل، ادامه جنگ در سایه
رسانههای اسرائیلی از جمله والا نیوز، گلوبز و کالکالیست گزارش دادهاند که ارتش این کشور در حال آمادهسازی برای "جنگ دوم" است. به گفته آن ها مقامات نظامی اسرائیل از افزایش تولید تجهیزات نظامی، تمرینات نظامی گسترده، و برنامهریزی برای عملیات پیشگیرانه در صورت بازگشت حملات خبر دادهاند.
دیگران چه گفته اند؟! مواضع رسمی و سایه بیاعتمادی
در ایران، برخی مقامات از جمله محمدرضا عارف نسبت به نیت واقعی اسرائیل ابراز تردید کردهاند. همچنین، تحلیلگران نزدیک به نهادهای نظامی تأکید دارند که «اسرائیل نه عقبنشینی کرده و نه تغییر راهبرد داده، بلکه در حال تجدید آرایش است». در این فضا، واژههایی مانند «بازدارندگی موقت»، «تله تاکتیکی» و «تنفس استراتژیک» بیش از واژه «صلح» به چشم میخورند. از طرفی دیگر، بجز بحث قدرت نظامی، نباید فراموش کرد که این جنگ، برای اسرائیل هزینه های اقتصادی فراوانی را داراست. به عنوان مثال: بر اساس اعلام شرکت هواپیمایی اسراییل، تنها ۲ ساعت برای فروش الکترونیکی بلیت هواپیما باز شد و طی تنها ۲ ساعت ۲۸هزار و ۳۰۰ بلیت هواپیما توسط اسراییلیهایی که خواستار خروج از اسراییل هستند، رزرو شد. شرکت هواپیمایی اسراییلی اعلام کرد، چنین ظرفیتی ندارد و سایر شرکتهای هوایی هم امکان خروج از اسراییل را ندارند.
مصاحبه علی لاریجانی
علی لاریجانی در مصاحبهای تلویزیونی به روایت ناگفتههای ۱۲ روز نبرد ایران با رژیم صهیونیستی پرداخت و ابعاد جدیدی از این جنگ تحمیلی را به مخاطبان ارائه کرد. لاریجانی در بخش ابتدایی سخنان خود گفت: ما دستمان در اولین روز تقابل با رژیم صهیونیستی به صورت کلی پایین بود، و ما را غافلگیر کرده بودند. وی افزود: در روز سوم جنگ نتانیاهو یک عبارتی را مطرح میکند و میگوید که تغییر رژیم ایران قطعاً میتواند نتیجه یک عملیات نظامی باشد. در این روز همچنان وضعیت جنگ از نظر نظامی حدود 60 به 40 به نفع آنها بود با اینکه ایران در واقع شلیکهای جدیتری را انجام داده بود. در روز چهارم جنگ را به خاطر داشته باشید چون هم نوع شلیکهای ایران تغییر کرده بود و تاثیرات زیادی داشت و هم آنها یک طراحی جدید برای یک تحول سیاسی جدید در ایران داشتند و میخواستند کار ایران را یکسره کنند. در این روز گروه ۷ اجلاسی گذاشته بودند که در آنجا بیانیه آنها را هم دیدید که از اسرائیل دفاع کردند.
مسئله ترور آیت الله خامنه ای
رئیس جمهور فرانسه در همین روز گفته بود فرانسه آماده دفاع از اسرائیل است، ترامپ در همین روز میگوید که ایران این جنگ را نخواهد برد، نتانیاهو در روز حرف جدیدی میزند و میگوید که هدف قرار دادن رهبر ایران باعث تشدید تنش نمیشود بلکه باعث پایان تنش میشود، یعنی از آن روز تا چند روز بحث ترور رهبری در نگاههای ترامپ و نتانیاهو مطرح میشود.
آن ها یک رشته عملیات در کنار هم را برای فروپاشی ایران دیده بودند
آن ها جلسه شورای عالی امنیت ملی و سران قوا را کشف کرده بودند و میخواستند همه آنها را با بمباران از بین ببرند. مردم ایران مردم با ریشهای هستند و هزاران سال تمدن دارند و آنها به این انسجام فکر نکرده بودند و اینها را نفهمیدند. آنها یک رشته عملیات در کنار هم را برای فروپاشی ایران دیده بودند، در اثنای جنگ رهبری یک سخنرانی انجام میدهند و در دهن ترامپ میزنند، نقطه عطف جنگ است این سخنان رهبری، آقا میگویند که شماها ایران را نشناختهاید، ایران تسلیم نمیشود و این حرفی است که بعدها دیگران اذعان میکنند. ترامپ میگوید شاید به ایران حمله نکنیم و صرفاً کافیست به ما زنگ بزنند تا ما حمله نکنیم و تسلیم بشوید، چرا اینگونه می گوید، چون فکر میکند شرایط در ایران به هم میریزد و میتواند ایران را تسلیم کند.
اسراییل برای حمله بعدی به ایران آماده میشود
وبسایت تخصصی «وار زون» گزارش داده است که ارتش اسرائیل در حال تجهیز خود برای حملات نظامی بعدی علیه ایران است. بهنوشته این وبسایت، در طرح اجرایی وزارت دفاع اسرائیل، خرید هواپیماهای سوخترسان بیشتر و حفظ برتری در حریم هوایی ایران در دستور کار قرار گرفته است. یسرائیل کاتز، وزیر دفاع اسرائیل، هشدار داده که عملیات ۱۲ روزه موسوم به طلوع شیران فقط پیشنمایشی از سیاست جدید اسرائیل در قبال ایران بوده است.
چراغ سبز مجلس سنای آمریکا به ترامپ برای حمله دوباره به ایران
مجلس سنای آمریکا دست ترامپ را برای ادامه حمله به ایران باز گذاشت. مجلس سنای ایالات متحده لایحه پیشنهادی حزب دموکرات که ترامپ را ملزم به کسب مجوز کنگره برای هرگونه حمله آینده به ایران میکند رد کرد. ۴۷ نفر به این لایحه رأی موافق و ۵۳ نفر به آن رأی مخالف دادند و بدینگونه رییس جمهور امریکا در صورت نیاز به حمله مجدد به ایران مشکلی از لحاظ قانونی ندارد.
قرارگاه خاتم الانبیا اعلام کرد در صورت تکرار تجاوز پاسخ کوبندهتری خواهیم داد
در پیام فرمانده قرارگاه مرکزی خاتم الانبیاء با اشاره به امکان نقض آتش بس از سوی اسراییل آمده است: آمریکا و دشمن صهیونیستی همان گونه که بارها نشان دادهاند به هیچ قواعد حقوقی، اخلاقی و بین المللی متعهد و پایبند نیستند و چنانکه از گذشته سیاه آنها در منطقه دیده میشود، نمیتوان به هیچ قول و وعده آنها اعتماد و اطمینان داشت. فرمانده قرارگاه خاتم الانبیاء در ادامه این پیام افزوده: نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران اکنون با هوشیاری تمام، تحرکات دشمنان را رصد میکنند و برای مقابله با هر تجاوزی، آمادگیهای لازم را دارند و در صورت تکرار تجاوز، کوبندهتر به آن پاسخ خواهند داد.
نفوذ جاسوسان اسراییلی در ایران سالها پیش از جنگ
نشریه تایمز بر پایه اسنادی که دریافت کرده، گزارش داد موساد سالها قبل از حمله، به درون خاک ایران نفوذ کرده و به جمعآوری اطلاعات درباره برنامه هستهای و موشکی جمهوری اسلامی پرداخته بود که هنوز نیز ممکن است این فعالیت ادامه داشته باشد. این نشریه نوشت: جاسوسهای اسرائیل به قلب برنامه موشکی و اتمی ایران نفوذ کردند و به این نتیجه رسیدند که زیرساختهای تولید سلاح ایران بسیار گستردهتر از آن چیزی است که پیشتر تصور میشد.
اعتراف رییس جمهور آمریکا به تلاش برای فریب ایران در جریان مذاکرات
دونالد ترامپ رئیسجمهور آمریکا گفت: غنیسازی یک کلمه بد است. غنیسازی مثل کولر نیست و مثل بالا بردن ماشین با جک هم نیست. ترامپ گفت: ایرانیها سه سایت اصلی داشتند و ما میدانستیم یا باید آنها را کنار بگذارند یا تسلیم کنند. فکر میکردم میتوانیم این کار را در جریان مذاکرات انجام دهیم و تقریباً هم کار تمام شده بود، اما بعد گفتند: ما غنیسازی میخواهیم. به آنها گفتم شما اینهمه نفت دارید، برای چه به این نیاز دارید؟ و آنها گفتند نیاز داریم. اما من اجازه ندادم چنین اتفاقی بیفتد.
مهدی کروبی: نفوذیها با استفاده از زیاده خواهی حاکمان سیاستهای ابلهانهای را برای کشور رقم زدند
مهدی کروبی گفت: نیروهای امنیتی و نظامی به جای برخورد با مردم و منتقدین، توان خود را صرف مهار اسرائیل کنند. کروبی از وضعیت بد زندانها پس از حمله اسراییل انتقاد کرد و به مقامات یادآور شد که دفاع یکپارچه ملت در مقابل تجاوز صهیونیستها برای ایران بوده و حفظ وحدت ایران امروز نیازمند همدلی همه مردم و تغییر سیاستهای ابلهانهای است که نفوذیها با استفاده از زیاده خواهی حاکمان طراح آن بودند و شکاف ملت و حاکمیت را رقم زدند. مهدی کروبی افزود: نفوذ اسرائیل تنها در بخشهای نظامی نبوده نفوذ آنان همه جا هست و هر عاقل دلسوزی جای پای آنان را در تصمیمگیریهای امنیتی و سیاسی حس میکرد. آنان نظامیان، امنیتیها و انتظامیها را از وظایف اصلیشان منحرف کردند و به جان مردم و آزادهترین افراد جامعه انداختند.
بعید است اسراییل در کوتاهمدت به ایران حمله کند
فراموش نکنید که بخشی از فرودگاه بنگوریون اسراییل هم هدف موشکهای ایران قرار گرفته است. من نظامی نیستم اما دادههایی که در رسانههای جهانی وجود دارد میگوید که به هرحال مقامات اسراییلی از قدرت موشکهای ایرانی بهتزدهاند. اسراییلیها مدعی هستند ۷۶درصد موشکهای ایرانی را رهگیری و منهدم کردهاند. حتی با قبول این ادعا، فرض کنید اگر قرار بود کل موشکهای ایران به زمین برخورد کنند، چه جهنمی در انتظار اسراییل بود. اسراییل تا زمان برطرف کردن این عیوب بعید است در کوتاهمدت به ایران حمله کند. حسن روحانی اخیرا اعلام کرده، استراتژی ملی ایران باید تغییر پیدا کند. اگر قرار باشد ایران متحد استراتژیک روسیه یا چین شود، به این معنی نیست که این کشورها در صورت حمله امریکا و اسراییل به ایران واکنش نشان میدهند. اگر اینگونه بود تا به امروز بارها جنگ جهانی سوم به راه افتاده بود! ایران باید بتواند در فاصله میان آتشبس تا بحران احتمالی بعدی (که امیدوارم هرگز رخ ندهد) بیشتر روی پای خود بایستد. یک کبوتر را در نظر بگیرید که دو بال برای پرواز نیاز دارد. برای ایران این ۲ بال استراتژیک، یکی بنیه دفاعی و دیگری ظرفیتهای دیپلماتیک است. بال دیپلماتیک از این دکترین تبعیت میکند که هدف جنگها برقراری صلح است. این گزاره در استراتژیهای جهانی و دکترینهای نظامی معروف است. کشورها بر این باورند که جنگها در نهایت به برقراری صلح میانجامند. انواع و اقسام صلح وجود دارد. صلح مسلح مانند جنگ سرد یکی از نمونههای صلح است.
روسها، هیچگاه خود را متحد استراتژیک تهران نمیدانند
تنها کسانی، چنین نسبتی به مسکو در قبال ایران را میدادند که شناخت و درک درستی از مناسبات بینالمللی و روسیه نداشتند. هیچ مسئول روسی نیز، هیچ گاه نگفته که ایران، یک متحد استراتژیک راهبردی برای روسیه است. صولا برای اینکه دو کشور بخواهند با یکدیگر دارای روابط استراتژیک و راهبردی باشند، باید مراحلی را طی کرده و فرایندهایی را پی بگیرند که به نقطه راهبردی و استراتژیک برسیم. این در حالی است که تهران و مسکو، اساسا این مراحل را برای بدل شدن به متحدین استراتژیک و راهبردی یکدیگر طی نکردهاند. حال اینکه از نظر ژئوپولیتیکی، میتوانیم با روسها، متحدین استراتژیک باشیم یا نه، مسئله سوایی است. لذا، این حرف غلطی بوده که عدهای در رسانهها مطرح کردهاند. وگرنه، اگر بخواهیم به مسئله حمله اسرائیل به ایران اشاره کنیم که شخص پوتین به صراحت عنوان کرد که حدود دو میلیون شهروند یهودی با اصالت روس در سرزمینهای اشغالی زندگی میکنند و مسکو، نمیتواند نسبت به سرنوشت آنها بیتفاوت باشد. ضمن اینکه، بسیاری از سران اسرائیل، به مانند شارون و دیگران، کسانی بودند که از مناطق اتحاد جماهیر شوروی به سرزمینهای اشغالی کوچ کردند. البته، صحبتهای من، ناظر بر این نیست که ما نباید با روسیه ارتباط داشته باشیم و اساسا، ایران از نظر ژئوپولیتیک و موقعیت استثنایی، امکان اینکه صرفا متحد مطلق یکی از طرفین باشد را ندارد. توازن در سیاست خارجی باید در دستور کار قرار بگیرد. مثلا چینیها، ادوات نظامی پیشرفتهای دارند. مدل جدید هواپیمای چینی که در مصاف با رافائل فرانسوی در جنگ هند و پاکستان مورد استفاده قرار گرفت، میتواند گزینه خوبی برای خریداری از سوی ایران باشد. اما بعید میدانم که انتقال این ادوات به ایران در کوتاه مدت ممکن باشد.
گمانه زنی میزان تخریب فردو از روی تصاویر ماهواره ای
سید عباس عراقچی عراقچی هوشمندانه دیپلماسی ایران را فرماندهی میکند. اشاره اخیر وی درباره اینکه برنامه اتمی ایران ضربه بسیار جدی خورده است، در راستای این هوشمندی است. در شرایط فعلی آنانی که عکس این صحبتها را میزنند، باید در صحبتهایشان تجدیدنظر کرده و این بحثها را به دستگاه دیپلماسی واگذار کنند. امروز دیدم غربیها از طریق عکسهای ماهوارهای در حال ارزیابی و اندازهگیری میزان انهدام فردو هستند و گمانهزنی میکنند. با توجه به اینکه همکاری ایران با گروسی هم تعلیق شده، غرب تشنه دادههای اطلاعاتی درباره میزان ضربهای است که ایران در حوزه اتمی خورده. ضرورتی ندارد که فعالان سیاسی ایرانی بیدلیل این دادهها را در اختیار طرف مقابل قرار دهند. باید مجال پرواز به دستگاه دیپلماسی بدهیم که ضربات نهایی را به دشمنان وارد کنند. شاهکلید این ماجرا این است که افراد غیر دیپلمات و مفسران سیاسی به این حوزه ورود نکنند. به قول آیتالله خامنهای باید صدای واحدی از درون ایران شنیده شود. بال دوم این پیکره، بنیه دفاعی است که باید تقویت شوند. باید نقاط آسیبپذیر و کریدورهای گشوده شده که با توان نیروهای داخلی بوده، کاملا بسته شوند.
سناریوهای پیش رو: صلح شکننده یا شعله دوباره؟
1. بازگشت درگیری ظرف یک هفته مطابق با تحلیل ابراهیم متقی: این گزینه با احتمال بالا مطرح است.
2. تمدید آتشبس با نظارت بینالمللی : اگر میانجیگری کشورهای ثالث تقویت شود، ممکن است آتشبس به آتشبس رسمی بدل شود.
3. عملیات ایذایی محدود در منطقه : احتمال بروز تنشهای محدود در مرزهای سوریه، لبنان یا عراق وجود دارد.
توقفی برای طوفان دوباره؟
با توجه به آنچه از لحن و عملکرد طرفین برمیآید، آتشبس فعلی بیشتر یک وقفه استراتژیک است تا نشانه صلح پایدار. اگر تحرکات اسرائیل برای آمادگی جنگی و هشدار کارشناسان را مبنا قرار دهیم، چشمانداز هفتههای آتی همچنان نگرانکننده است. ایران خود را برای پاسخ در صورت تجاوز مجدد آماده نگه داشته و اسرائیل نیز بهوضوح عقبنشینی نکرده است. منطقه همچنان روی لبه تیغ است؛ و هر لحظه ممکن است بار دیگر شعلهها زبانه بکشند.
تحلیل چندبعدی بحران
میدان نبرد: دستاوردها و آسیبها
موازنه نظامی
- موفقیت ایران در عبور از سد دفاعی «گنبد آهنین» (۵۶ موشک به اهداف تعیینشده)
- آسیبهای محدود به تأسیسات هستهای فردو (بر اساس تصاویر ماهوارهای)
- تخریب بخشی از فرودگاه بنگوریون توسط موشکهای ایرانی
جنگ روانی
- اعتراف مقامات اسرائیلی به «بهتزدگی از دقت موشکهای ایرانی»
- افزایش ۴۲۰٪ تقاضای مهاجرت از اسرائیل طی ۴۸ ساعت
جنگ سایهها: نفوذ و ضد نفوذ
- اسناد تایمز لندن: فعالیت گسترده موساد در قلب برنامههای موشکی ایران از سالها پیش
- اعتراف ترامپ: تلاش برای فریب ایران در مذاکرات هستهای با طرح مسئله «غنیسازی»
- هشدار کروبی: وجود شبکههای نفوذ در تصمیمگیریهای امنیتی ایران
بازیگران جهانی: مواضع و منافع
آمریکا
- رد پیشنهاد دموکراتها برای محدود کردن اختیارات ترامپ در حمله به ایران
- افزایش ۳۵٪ بودجه نظامی به اسرائیل در لایحه اضطراری
روسیه
- اعلام رسمی عدم تعهد به دفاع از ایران در صورت حمله اسرائیل
- تأکید بر روابط ۲ میلیون یهودی روستبار با اسرائیل!
چین
- سکوت محتاطانه همراه با ادامه خرید نفت ایران
- آمادگی فروش سیستمهای دفاع هوایی پیشرفته به ایران
سناریوهای محتمل
حمله غافلگیرانه اسرائیل (۷۰٪ احتمال)
- هدف: مراکز هستهای
- زمانبندی احتمالی: ۱۰-۱۵ تیرماه
تمدید آتشبس با نظارت بینالمللی (۲۰٪)
- نقش کلیدی عمان و قطر در میانجیگری
- پیششرط ایران: لغو تحریمهای نفتی
جنگ نیابتی در عراق/یمن (۱۰٪)
تشدید عملیات انصارالله علیه مواضع اسرائیل
تحلیل نهایی درباره احتمال جنگ مجدد ایران و اسرائیل
۱. جنگ در کوتاهمدت (۱-۳ ماه آینده) محتمل اما نه قطعی
با تحلیل رفتار طرفین و اظهارات مقامات، به نظر میرسد اسرائیل به دنبال تلافی نمایشی برای حفظ وجهه خود است. آمادهباش نظامی دو طرف، افزایش تولید موشک در اسرائیل و هشدارهای فرماندهان ایرانی نشان میدهد احتمال درگیری محدود (نه جنگ تمامعیار) حدود ۶۵-۷۰٪ است. اما زمانبندی آن به عوامل زیر بستگی دارد:
- نتیجه مذاکرات پشت پرده (عمدتاً از طریق عمان و قطر)
- فشار داخلی بر نتانیاهو (اعتراضات اخیر اسرائیل به عملکرد نظامی)
- تحولات پرونده هستهای (گزارشهای آژانس بینالمللی انرژی اتمی)
۲. سناریوی محتمل: درگیری کنترلشده با قواعد جدید
- به احتمال قوی، هرگونه درگیری آینده محدود به اهداف نظامی (نه شهرها) خواهد بود
- کوتاهمدت (حداکثر ۷۲ ساعت) طراحی میشود
- با مداخله فوری قدرتهای واسطه (روسیه/چین) خاتمه مییابد
- اسرائیل به دنبال اعمال هزینه اقتصادی (مانند هدف قرار دادن تأسیسات نفتی ایران) و ایران در پی تحکیم بازدارندگی است.
۳. پیشبینی نهایی: جنگ اجتنابناپذیر نیست اما مدیریت بحران سخت خواهد بود
- اگر دیپلماسی فعال شود (به ویژه از مسیر چین): احتمال تداوم آتشبس تا ۶۰٪
- اگر ترامپ به دنبال بحرانسازی برای دستاوردسازی دولتش باشد: احتمال درگیری تا ۸۰٪
- خط قرمزها: حمله اسرائیل به تأسیسات هستهای یا ترور شخصیتهای کلیدی ایران میتواند به جنگ گسترده بینجامد
جمعبندی
به نظر میرسد در ۴۵ روز آینده شاهد تنشهای محدود باشیم، اما جنگ تمامعیار (مثل ۱۲ روز اخیر) در گرو اشتباه محاسباتی یکی از طرفین خواهد بود. نقش کلیدی با دیپلماسی چین و روسیه است که فعلاً تمایلی به شعلهور شدن مجدد بحران ندارند.