آسیانیوز ایران؛ سرویس اقتصادی:
در پی کاهش واردات تریاک از افغانستان و افزایش نیاز دارویی ایران، دبیرکل ستاد مبارزه با مواد مخدر از احتمال صدور مجوز کشت کنترلشده خشخاش برای مصارف دارویی در ایران خبر داد؛ موضوعی که پس از بیش از چهار دهه ممنوعیت، بار دیگر بر سر زبانها افتاده است. حسین ذوالفقاری، دبیرکل ستاد مبارزه با مواد مخدر روز سهشنبه چهاردهم مردادماه در نشست خبری خود از احتمال صدور مجوز کاشت و برداشت تریاک در ایران خبر داد و گفت که طبق کنوانسیونهای بینالمللی، ایران اجازه کشت این گیاهان را برای مصارف دارویی دارد. دبیر ستاد مبارزه با مواد مخدر در ایران «کاهش کیفیت و خلوص مواد کشفشده، افزایش نیازهای دارویی کشور، و کاهش واردات تریاک از افغانستان» را از دلایل دنبال کردن کاشت تریاک در ایران دانسته است.
خشخاش برای استفاده صنعتی و دارویی
به گفته آقای ذوالفقاری، طرح کشت تحت کنترل خشخاش و سایر گیاهان مخدر پایه برای استفاده صنعتی و دارویی تهیه شده و منتظر تصویب ستاد مبارزه با مواد مخدر به ریاست مسعود پزشکیان، رئیسجمهوری ایران است.
سابقه کشت قانونی خشخاش در ایران
ایران از ۸ دهه قبل و با امضای پروتکل ۱۹۵۳، در گروه ۷ کشور مجاز به کشت خشخاش و مصرف تریاک برای صنعت دارو بوده و در راستای تعهد به این پروتکل جهانی، تا دهه ۱۳۵۰ نیز، خشخاش برای مصارف دارویی در داخل کشور کشت میشده است؛ به طوریکه به گزارش دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم سازمان ملل متحد، ایران در سال ۱۳۵۷ خورشیدی، نزدیک به ۳۳ هزار هکتار سطح زیر کشت خشخاش داشت.
ریشهکن شدن کشت خشخاش
به گفته آقای ذوالفقاری، ولی بعد از سال ۱۳۵۷، کشت خشخاش با مصوبه شورای انقلاب ممنوع شد و «ایران به صورت داوطلبانه از حق قانونی خود برای کشت خشخاش صرف نظر کرده» و پس از اقدامات سریع نهادهای انتظامی، کشت خشخاش به طور کامل تا یکی دو سال بعد از آن ریشهکن شد.
کاهش کشفیات تریاک در مقابل افزایش شیشه و هروئین
با این حال، این اقدام مشکل مواد مخدر را برای ایران حل نکرد. افزایش تولید تریاک در افغانستان و تا اوایل دهه ۱۹۹۰ میلادی در پاکستان، باعث شد ایران به یکی از مسیرهای اصلی ترانزیت تریاک به سمت پالایشگاههای غیرقانونی هروئین واقع در مسیر بالکان تبدیل شود.
تأمین نیازهای دارویی کشور
ذوالفقاری با بیان اینکه یکی از مشکلات موجود، تأمین نیازهای دارویی کشور است، گفت: «عمده مواد مخدر مورد نیاز شرکتهای داروسازی کشور طی چند دهه گذشته از محل کشفیات مواد مخدر و بخشی هم از طریق واردات انجام شده است، یک تغییر رویکردی هم در کشورهای تولیدکننده همسایه اتفاق افتاده که بر اساس کشفیات پلیس مبارزه با مواد مخدر فراجا، در سال گذشته کشفیات مخدرهای روانگردان از جمله شیشه و هروئین بهشدت افزایش یافته و از سوی دیگر کشفیات تریاک بهشدت کاهش یافته است حالآنکه عمده منبع تأمین مواد مخدر دارویی کشور از محل کشفیات تریاک بوده است.»
کاهش محسوس سطح زیر کشت خشخاش در افغانستان
با روی کار آمدن مجدد طالبان در سال ۱۴۰۱، «استعمال و انتقال، خرید و فروش، واردات و صادرات و فعالیت کارخانههای تولید هر گونه مواد نشئهآور الکلی و مخدر» ممنوع اعلام شد. طالبان در دوره پیشین سلطه بر افغانستان نیز کشت خشخاش را منع کرد که منجر به کاهش محسوس سطح زیر کشت خشخاش در سال ۲۰۰۱ شد ولی پس از آن بار دیگر کشت خشخاش در این کشور روندی صعودی به خود گرفت و از ۸ هزار هکتار به ۳۲۸ هزار هکتار در سال ۲۰۱۷ رسید.
پیشنهاد بازنگری در قانون ممنوعیت کشت خشخاش
رضا سپهوند، نماینده خرمآباد در مجلس، در اواسط اردیبهشت ۱۴۰۴، از سیاستهای مبارزه با مواد مخدر در ایران از جمله ممنوعیت کشت خشخاش و تاثیر آن بر نیاز دارویی کشور انتقاد کرد و گفت: «با کنار گذاشتن ظرفیت داخلی، زمینه را برای توسعه کشت و صادرات افغانستان فراهم کردهایم در حالی که اکنون ناچاریم تریاک ناخالص و بیکیفیت وارد کنیم، با اینکه امکان تولید داخلی، تحت کنترل و با کیفیت بالا در کشور وجود دارد.»
او با اشاره به قانون مصوب سال ۱۳۴۷ تاکید کرد که ایران در گذشته طرح مشخصی برای کشت محدود و کنترلشده خشخاش با هدف تأمین نیازهای دارویی داخلی داشته است اما این ظرفیت در سالهای اخیر نادیده گرفته شده است.آقای سپهوند خاظرنشان کرد که «به ۶۰۰ تن تریاک نیاز داریم، آن هم فقط برای مصارف دارویی. الان داروسازهای ما با مشکل مواجه شدهاند. این مسالهای ملی است و اصلا ربطی به اعتیاد دارد. چون اعتیاد در حال حاضر شکل صنعتی پیدا کرده است.» اجرای چنین طرحی با چالشهایی مواجه است؛ از جمله نگرانی از نشت مواد به بازار آزاد، خطر افزایش مصرف در جامعه، و رشد جرایم مرتبط با مواد مخدر.
ایران؛ بیشترین میزان مصرف تریاک در جهان
سیاستهای شدید دولت علیه مصرف مواد مخدر، اگرچه سنتهای قدیمی مصرف تریاک را از بین برد، اما نتوانست مصرف مواد را بهطور کامل مهار کند. دبیرکل ستاد مبارزه با مواد مخدر در نشست خبری خود با اشاره به وضعیت اعتیاد در ایران گفت: «براساس شیوعشناسی انجام شده در سال ۹۴، ۲ میلیون و ۸۰۰ هزار نفر در کشور معتاد شناخته شدند و یک میلیون و ۶۰۰ هزار نفر نیز براساس مدل تحقیقی، مصرف تفننی را گزارش کردند، البته براساس تحقیق سال ۱۴۰۱ـ۱۴۰۲، افزایش نسبی در این زمینه داشتیم.» رضا ملک زاده معاون پیشین وزیر بهداشت ایران در ۱۳ خرداد ۱۴۰۴ در مورد مصرف تریاک در ایران گفت که «بیشترین میزان مصرف تریاک جهان در ایران است و حدود ۴۵ درصد تریاک دنیا در ایران مصرف میشود.» وی افزود که بر اساس پژوهش یک تیم ۱۰۰ نفره مشخص شد که «حدود ۱۰ درصد افراد بالای چهل سال در ایران به روشهای مختلف تفننی و اعتیاد از تریاک استفاده میکنند.
پیشینه تاریخی
- ایران تا پیش از انقلاب سالانه ۳۳ هزار هکتار خشخاش کشت میکرد
- طبق پروتکل ۱۹۵۳، ایران از ۸ دهه پیش حق قانونی کشت داشته است
- ممنوعیت کامل از سال ۱۳۵۷ با مصوبه شورای انقلاب اعمال شد
نیاز فعلی دارویی
- سالانه ۶۰۰ تن تریاک پزشکی مورد نیاز است
- ۴۵% تریاک جهان در ایران مصرف میشود (بالاترین نرخ جهانی)
- ۱۰% ایرانیان بالای ۴۰ سال مصرف کننده تریاک هستند
چالشهای اجرایی
- خطر نشت مواد به بازار سیاه (تجربه ناموفق برخی کشورها)
- نیاز به سیستم نظارتی فوقسختگیرانه
- احتمال افزایش مصرف با در دسترس بودن مواد خام
مدلهای موفق جهانی
- ترکیه: کشت کنترلشده در ۷ استان تحت نظارت وزارت بهداشت
- هند: تولید ۵۰۰ تن تریاک پزشکی سالانه با مکانیزمهای امنیتی دقیق
- استرالیا: استفاده از فناوری ماهوارهای برای رصد مزارع