بررسی حقوقی ماجرای مالکیت انحصاری حق پخش باشگاه‌ها

آسیانیوز ایران؛ سرویس حقوقی:

یک انقلاب تمام عیار در اقتصاد ورزش ایران در حال رخ دادن است. پس از دهه‌ها انحصار و مدیریت متمرکز، مجلس شورای اسلامی با تصویب ماده حق پخش، مالکیت ارزشمندترین دارایی باشگاه‌ها را به خود آنها بازگرداند. این تصمیم تاریخی، پایانی است بر دورانی که سازمان لیگ خود را مالک بی‌چون و چرای حقوق رسانه‌ای می‌دانست. اکنون سؤال اساسی این نیست که «آیا حق پخش خصوصی شده؟»، بلکه پرسش این است: «سازمان لیگ در این نقشه جدید چه جایگاهی خواهد داشت؟» این نهاد که سال‌ها مدیریت و درآمدزایی از این حق را بر عهده داشت، اکنون باید خود را با نقش جدیدی به عنوان «ناظر» یا «تسهیل‌گر» تطبیق دهد.

نکته حیاتی دیگر، نحوه تدوین آیین‌نامه اجرایی توسط وزارت ورزش و صداوسیما است. باشگاه‌ها، به درستی، نگران هستند که مبادا در فرآیند تدوین این آیین‌نامه‌ها نقش کمرنگی داشته باشند و بار دیگر، منافع آنها در هیات‌های کارشناسی نادیده گرفته شود. خواسته‌ای که باشگاه پرسپولیس به عنوان نماد آن را صراحتاً بیان کرد. تصویب این قانون، اگرچه گامی بلند و ستودنی است، اما تنها کلید را در قفل چرخه اقتصادی ورزش می‌چرخاند. اکنون نوبت به اجرا رسیده است؛ اجرایی که باید میان منافع باشگاه‌ها، وظایف حاکمیتی سازمان لیگ و حق دسترسی رایگان مردم به مسابقات، تعادل ایجاد کند. این تغییر مالکیت را می‌توان یک «تغییر پارادایم حکمرانی» در ورزش حرفه‌ای ایران دانست. تحلیل این تحول نیازمند بررسی ابعاد مختلف است:

۱. انتقال مالکیت: از مدل متمرکز به مدل غیرمتمرکز

• مدل قبلی (متمرکز)

  در این مدل، سازمان لیگ به عنوان نهاد ناظر و مجری، خود را مالک اصلی حقوق پخش می‌دانست. درآمد حاصل را پس از کسر هزینه‌های خود، به صورت ناعادلانه یا نامشخص میان باشگاه‌ها توزیع می‌کرد. این مدل باعث عدم شفافیت، وابستگی باشگاه‌ها به نهاد مرکزی و فقدان یک مدل درآمدی پایدار بود.

• مدل جدید (غیرمتمرکز)

  در این مدل، باشگاه‌ها مالکان اصلی حقوق پخش محصول خود (یعنی مسابقاتی که در آن شرکت می‌کنند) هستند. این مدل، باشگاه را به یک «بنگاه اقتصادی» مستقل تبدیل می‌کند که می‌تواند دارایی خود را مستقیم بفروشد یا از طریق یک نهاد مرکزگرا (مانند سازمان لیگ) اما با شرایط شفاف، به فروش جمعی بپردازد.

۲. نقش جدید سازمان لیگ: از مالک به تسهیل‌گر

سازمان لیگ در این مدل جدید نقش خود را از «مالک» به «تسهیل‌گر و ناظر» تغییر خواهد داد. وظایف آن می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• فروش جمعی

  سازمان لیگ می‌تواند به عنوان نماینده جمعی باشگاه‌ها عمل کرده و حق پخش تمام لیگ را به صورت یک Package به فروش برساند. این روش رایج‌ترین و سودآورترین روش در دنیاست زیرا ارزش کل لیگ را بالا می‌برد.

• توزیع عادلانه درآمد

  سازمان لیگ باید آیین‌نامه‌ای شفاف برای توزیع درآمد حاصل از فروش جمعی طراحی کند. این توزیع معمولاً بر اساس معیارهایی مانند: عملکرد ورزشی (قهرمانی)، محبوبیت (آمار بیننده)، مشارکت در پخش (تعداد بازی‌های پخش شده) و یک سهم مساوی برای همه تیم‌ها برای حفظ تعادل لیگ انجام می‌شود.

• نظارت و استانداردسازی

  تضمین کیفیت پخش، مبارزه با پخش‌های غیرقانونی و تنظیم مقررات فنی از دیگر وظایف سازمان لیگ خواهد بود.

۳. چالش‌های پیش رو و مناقشه احتمالی

• تدوین آیین‌نامه

  بزرگترین چالش، تدوین آیین‌نامه توسط وزارت ورزش و صداوسیما بدون مشارکت حداکثری باشگاه‌ها است. باشگاه‌ها باید در این کمیته‌ها حضور فعال داشته باشند تا منافعشان تضمین شود.

• تعارض منافع

  سازمان لیگ ممکن است در واگذاری کامل اختیارات و درآمد مقاومت کند. روشن شدن دقیق وظایف و درصدی که سازمان لیگ بابت مدیریت فروش جمعی دریافت می‌کند، برای جلوگیری از بروز اختلاف ضروری است.

• تأمین بودجه دولتی

  دولت (سازمان برنامه و بودجه) باید بودجه خرید حق پخش از باشگاه‌ها را به صداوسیما تخصیص دهد تا پخش رایگان ادامه یابد. عدم تخصیص به موقع این بودجه، کل سیستم را با شکست مواجه می‌کند.

• فروش انفرادی در مقابل فروش جمعی

  آیا باشگاه‌های پرمخاطب (مانند استقلال و پرسپولیس) اجازه خواهند داشت حق پخش بازی‌های خود را به صورت جداگانه بفروشند؟ این امر می‌تواند شکاف طبقاتی در لیگ را به شدت افزایش دهد. آیین‌نامه باید تمهیدی برای این موضوع بیندیشد.

۴. جمع‌بندی و چشم‌انداز

این مصوبه مجلس، باشگاه‌ها را در جایگاه واقعی خود به عنوان مالکان اصلی قرار داده است. اکنون زمان آن رسیده که سازمان لیگ نقش سنتی خود را کنار گذاشته و به یک نهاد مدرن مدیریت لیگ تبدیل شود که وظیفه اصلی آن بیشینه کردن درآمد برای کل لیگ و توزیع عادلانه آن است.

موفقیت این طرح منوط به سه عامل است:

• شفافیت کامل در فرآیند فروش و توزیع درآمد.
• مشارکت حداکثری باشگاه‌ها در تدوین آیین‌نامه‌ها.
• تعریف دقیق و بدون ابهام نقش جدید سازمان لیگ به عنوان نماینده باشگاه‌ها، نه بالادست آنها.

اگر این موارد محقق شود، می‌توان امیدوار بود که اقتصاد ورزش ایران قدم در مسیر حرفه‌ای‌گری واقعی بگذارد.