آسیانیوز ایران؛ سرویس سیاسی:
پایگاه هوایی بگرام، نماد دو دهه حضور نظامی آمریکا در افغانستان، بار دیگر در کانون توجهات جهانی قرار گرفته است. دونالد ترامپ، رئیسجمهور پیشین آمریکا، در تازهترین موضعگیری تهدیدآمیز خود هشدار داده که اگر طالبان این پایگاه راهبردی را به واشنگتن بازنگرداند، "اتفاقات بدی خواهد افتاد". این اظهارات در حالی مطرح میشود که بگرام اکنون به دست گروه طالبان افتاده و به نمادی از شکست آمریکا در افغانستان تبدیل شده است.
ترامپ با اشاره به موقعیت استثنایی جغرافیایی این پایگاه تأکید کرده که بگرام تنها "یک ساعت با مراکز هستهای چین فاصله دارد". این سخن نشان میدهد که چرا این پایگاه هوایی که در ۶۹ کیلومتری شمال کابل قرار گرفته، برای قدرتهای جهانی چنین اهمیت راهبردی دارد. پایگاهی که ابتدا توسط شوروی ساخته شد، سپس در اختیار آمریکا قرار گرفت و امروز به دست طالبان افتاده است. تاریخ پر فراز و نشیب بگرام بازتابی از تحولات افغانستان در هفت دهه گذشته است. از همکاری شوروی و افغانستان در دهه ۱۹۵۰ برای ساخت آن گرفته تا تبدیل شدن به پایگاه اصلی نیروهای شوروی در دهه ۱۹۸۰، و سپس مرکز فرماندهی عملیات آمریکا پس از حادثه ۱۱ سپتامبر. اکنون این پایگاه برای چهارمین بار در تاریخ خود شاهد تغییر مالک است. خروج ناگهانی نیروهای آمریکایی از بگرام در ژوئیه ۲۰۲۱، که بدون هماهنگی با نیروهای افغان انجام شد، ضربهای مهلک به دولت وقت افغانستان وارد کرد. تنها چند هفته پس از این خروج شتابزده، طالبان کنترل پایگاه را به دست گرفتند و فصل جدیدی در تاریخ پرالتهاب این پایگاه آغاز شد.
چرا پایگاه بگرام برای ترامپ مهم است؟!
«دونالد ترامپ» رئیسجمهور آمریکا، عصر پنجشنبه و در کنفرانس خبری مشترک با «کر استارمر» نخستوزیر انگلیس، به قول خودش «یک خبر نسبتاً فوری» اعلام کرد و مدعی شد که میخواهد دوباره پای آمریکاییها را به پایگاه راهبردی «بگرام» در افغانستان باز کند؛ چراکه به ادعای او، این پایگاه «یک ساعت با جایی که چین سلاحهای هستهای خود را میسازد، فاصله دارد». پیشتر نیز «زلمی خلیل زاد» نماینده پیشین آمریکا در امور افغانستان، در تازهترین اظهارات خود، احتمال استفاده مجدد از پایگاه بگرام برای عملیات مشترک ضدتروریسم با طالبان را مطرح کرده است. ترامپ، اما روز یکشنبه پا را فراتر گذاشته و در پستی در شبکه اجتماعی «تروث سوشال» به افغانستان هشدار داد که اگر پایگاه هوایی بگرام را بازنگرداند، اتفاقهای بدی رخ خواهد داد.
طبیعتاً در شرایط و تحولات فعلی منطقه غرب آسیا، این مسئله نگرانیهایی را برای همسایگان ایجاد میکند. برای مثال «شفقت علی خان» سخنگوی وزارت خارجه پاکستان، بسیار محتاطانه ابراز داشت که این موضوع از منظر دیپلماتیک پاکستان، مسئلهای بین افغانستان و آمریکاست و اسلامآباد در این باره نظری ندارد. حضور مجدد آمریکاییها در بگرام نهتنها پیامدهای امنیتی خاصی در منطقه ایجاد میکند، بلکه حتی طالبان نسبتبه این مسئله واکنش جدی نشان داده است.
امیرخان متقی، سرپرست وزارت خارجه طالبان، در این باره در یک موضعگیری قاطع تأکید کرد: «افغانستان کشوری نیست که هیچگونه تجاوزی را بپذیرد». او همچنین به شکست نظامی آمریکا پس از دو دهه حضور در افغانستان اشاره و اظهار کرد: «قدرتی که پیشتر در افغانستان شکست خورده، حتی نمیتواند به اشغال دوباره این سرزمین فکر کند. کسانی که جرئت حمله به افغانستان را داشته باشند، نتیجه آن از قبل مشخص است».همچنین «عبدالمتین قانع»، سخنگوی وزارت کشور طالبان، اظهارات ترامپ درباره بازپسگیری بگرام را دور از واقعیت عنوان کرد و گفت که تحویل آن به آمریکا هرگز رخ نخواهد داد.
۲ دیدگاه میان حلقههای داخلی طالبان درباره آمریکا
به نظر میرسد احتمالاً دو دیدگاه در مورد واگذاری پایگاه بگرام به آمریکاییها از سوی طالبان وجود دارد؛ نخست اینکه بخشی از رهبران طالبان به طور کلی با این ایده مخالف هستند و آن را در راستای باجدادن به ایالات متحده میدانند و به نوعی آن را برخلاف آرمانها، اصول و رویکرد ایدئولوژیک طالبان میدانند. دیدگاه دیگر این مسئله را برد-برد تلقی کرده و معتقد است آن را میتواند به عنوان امتیازی درقبال شناسایی طالبان و دریافت امتیازات و بودجه مالی و همچنین سرمایهگذاری آمریکا در افغانستان تلقی کرد. علاوه بر این، هنوز اجماع دقیقی در میان رهبران طالبان وجود ندارد و اینکه کدام یک از دو نگرش گفتهشده غلبه کند، مسئله آشکار و دقیقی نیست. از سوی دیگر، در نظر داشته باشیم با توجه به وضعیت بودجه، اقتصادی، امنیت غذایی و... در افغانستان، رهبران طالبان تلاش میکنند در هر نوع تبادل ارتباطات خود با آمریکا مانع از آن شوند که کاملاً در جهت تقابل کامل با اهداف ژئوپلیتیک آمریکا درقبال افغانستان قرار گیرند و به عبارتی پایگاه راهبردی بگرام را به رقیبان ایدئولوژیک آمریکا در منطقه واگذار نکنند.
مقابله با چین
رمضانی بونش همچنین درباره اینکه یکی از اهداف آمریکاییها از بازگشت به بگرام میتواند مقابله با چین باشد، گفت: یکی از متغیرهای بسیار مهم که در مورد پایگاه بگرام مطرح شد، ترس و نگرانی آمریکا از واگذاری آن به چینیهاست. این مسئله همیشه مدنظر مقامات آمریکایی و مراکز پژوهشی ایالات متحده بوده است، که در این راستا قولها و وعدههایی به چینیها داده شده است. وی خاطرنشان کرد: در چشمانداز کوتاهمدت، این واگذاری اتفاق نمیافتد و تابع امتیازات مختلف از جمله شناسایی طالبان و... است.
خروج پرحاشیه
بر اساس این گزارش، بعد از سقوط دولت جمهوری و پیروزی طالبان، تمام نیروهای آمریکایی و غربی بهسرعت از افغانستان خارج شدند. دولت «جو بایدن» رئیسجمهور پیشین آمریکا، حتی پایگاه استراتژیک بگرام را با تجهیزات نظامی در اختیار طالبان گذاشت. در واقع نوع خروج نیروهای آمریکایی که همراه با تلفات بود و نیز ازدستدادن بگرام، بهشدت مورد انتقاد مخالفان جمهوریخواه قرار گرفت. حتی ترامپ در کارزار انتخاباتی خود بارها به این مسئله اشاره کرد. بعد از ریاستجمهوری نیز متذکر شد که این سلاحها باید از افغانستان خارج شود. از سوی دیگر ترامپ هم بهکرات اعلام کرده که پایگاه بگرام در اختیار چینیها قرار گرفته و بایدن را مسئول این موضوع دانسته است. اهمیت استراتژیک بگرام در شمال افغانستان در این است که آمریکا نظارت اطلاعاتی و امنیتی خود را بر منطقه خواهد داشت. همچنین بر فعالیتهای چین در شرق افغانستان و به ویژه در نزدیکی به استان سینکیانگ، ایران در غرب و آسیای مرکزی در شمال که از حوزههای نفوذ روسیه و چین به شمار میرود، رصد خواهد داشت.
ابعاد راهبردی بگرام
- فاصله یک ساعته با مراکز هستهای چین
- دسترسی سریع به پاکستان، ایران و آسیای میانه
- موقعیت کلیدی برای نظارت بر تحولات منطقه
- امکان پروازهای شناسایی به عمق خاک چین
تاریخچه مالکیت پایگاه
- دهه ۱۹۵۰: ساخت با کمک شوروی
- دهه ۱۹۸۰: پایگاه اصلی نیروهای شوروی
- دهه ۱۹۹۰: صحنه نبرد گروههای افغان
- ۲۰۰۱-۲۰۲۱: مرکز فرماندهی آمریکا
- ۲۰۲۱ تاکنون: تحت کنترل طالبان
امکانات و قابلیتهای پایگاه بگرام
- باندهای پرواز برای هواپیماهای سنگین
- تأسیسات پیشرفته ارتباطی و لجستیکی
- مراکز فرماندهی و کنترل
- انبارهای تسلیحات و سوخت
واکنشهای بینالمللی
- تهدیدات ترامپ برای بازپسگیری
- علاقه چین به همکاری با طالبان
- نگرانی روسیه از تحولات آتی
- موضع کشورهای منطقه
پیامدهای سقوط بگرام
- نشانه شکست استراتژی آمریکا در افغانستان
- تقویت موقعیت طالبان در منطقه
- تغییر موازنه قدرت در آسیای مرکزی
- افزایش نفوذ چین در افغانستان
چشمانداز آینده
- احتمال تشدید درگیری بر سر پایگاه
- امکان همکاری طالبان با قدرتهای رقیب آمریکا
- تأثیر بر رقابت آمریکا و چین
- نقش پایگاه در معادلات امنیتی منطقه