آسیانیوز ایران؛ سرویس علم و تکنولوژی:
تصور کنید ارتش قدرتمندی در درون شماست که هر روز با میلیونها مهاجم خارجی میجنگد. اما بزرگترین سؤال این است: این ارتش چگونه تشخیص میدهد که به چه چیزی حمله کند و از چه چیزی محافظت؟ پاسخ این راز سر به مهر، کلید درک یکی از بزرگترین معماهای پزشکی است. امروز، آکادمی نوبل با اهدای جایزه نوبل فیزیولوژی یا پزشکی ۲۰۲۵ به سه دانشمند برجسته، پرده از این راز برداشت. مری ای. برانکو، فرد رمزدل و شیمون ساکاگوچی به دلیل کشفیات پیشگامانه خود در مورد "تحمل ایمنی محیطی" برنده این جایزه شدند. کشفیاتی که پاسخ میدهد چرا سیستم ایمنی به جای مبارزه با میکروبها، به سلولهای خودمان حمله نمیکند.
این داستان، روایت یک کشف علمی ضد جریان است. در دهه ۹۰، شیمون ساکاگوچی برخلاف باور رایج علمی، وجود دستهای ناشناخته از سلولهای ایمنی را اثبات کرد. سالها بعد، برانکو و رمزدل با شناسایی ژن کلیدی Foxp3، قطعه گمشده این پازل را پیدا کردند. در نهایت، ساکاگوچی نشان داد که این دو کشف، چگونه یک مکانیسم واحد را تشکیل میدهند. این یافتهها نه تنها یک دستاورد علمی محض، که طلیعهدار عصر جدیدی در درمان بیماریهایی مانند اماس، دیابت نوع ۱، سرطان و حتی بهبود موفقیت پیوند اعضا هستند. اینجا داستان کشف "نگهبانان امنیتی" بدن را میخوانید. این جایزه نوبل، تحسین جامعه علمی را برای حل یک از اساسیترین پارادوکسهای ایمنیشناسی برانگیخته است. تحلیل این دستاورد، ابعاد عمیق فنی و تحولآفرین آن را روشن میکند:
۱. تغییر پارادایم در درک تحمل ایمنی
پیش از این، "تحمل مرکزی" در تیموس، مکانیسم اصلی شناخته شده برای جلوگیری از خودایمنی بود؛ فرآیندی که در آن سلولهای T خود-واکنشگر در جوانی حذف میشوند. کار ساکاگوچی در سال ۱۹۹۵ یک پارادایم کاملاً جدید را بنیان نهاد: "تحمل ایمنی محیطی". این مفهوم نشان داد که کنترل سیستم ایمنی، فرآیندی پویا و مستمر در خود بافتهای محیطی بدن است و تنها به تیموس محدود نمیشود. او ثابت کرد که یک گروه خاص از سلولهای T (که بعدها Treg نام گرفتند)، فعالانه در محیط پیرامونی، سایر سلولهای ایمنی را مهار میکنند تا به بافتهای خودی حمله نکنند.
۲. شناسایی "جعبه سیاه" کنترل ایمنی: ژن Foxp3
کشف برانکو و رمزدل از موشهای فاقد این سلولهای تنظیمی، نقطه عطف بعدی بود. آنها نشان دادند جهش در ژن Foxp3، مستقیماً منجر به یک طوفان سیتوکینی و بیماریهای خودایمنی کشنده میشود. Foxp3 به عنوان یک "فاکتور رونویسی اصلی" (Master Transcription Factor) برای سلولهای Treg شناخته شد. این ژن، در واقع کلید روشن/خاموش و برنامهریزی هویت و عملکرد این سلولهای تنظیمی است. این کشف، یک نشانگر مولکولی قدرتمند برای مطالعه و جداسازی این سلولها در اختیار جامعه علمی گذاشت.
۳. تلفیق نهایی و تولد یک حوزه علمی
کار ساکاگوچی در سال ۲۰۰۳ که اثبات کرد Foxp3 دقیقاً همان سلولهای کشفشده در سال ۱۹۹۵ را کنترل میکند، حلقه اتصال این داستان بود. این تلفیق، بنیان محکمی برای حوزه کاملاً جدید "تحمل ایمنی محیطی" ایجاد کرد. امروزه میدانیم سلولهای Treg نه یک جمعیت یکنواخت، بلکه خانوادهای تخصصیافته هستند که در بافتهای مختلف (مانند روده، پوست، کبد) برای حفظ تعادل ایمنی-التهابی خاص آن بافت، فعالیت میکنند.
۴. پیامدهای تحولآفرین در پزشکی
-
بیماریهای خودایمنی
درک نقش Treg ها راه را برای درمانهای نوین هموار کرده است. هم اکنون کارآزماییهای بالینی با هدف "تزریق Treg" برای درمان دیابت نوع ۱، اماس و پسوریازیس در جریان است.
-
سرطان
برعکس، در تومورها، سلولهای Treg با مهار سیستم ایمنی، به رشد سرطان کمک میکنند. بنابراین، استراتژیهای "مهار Treg" در ایمونوتراپی سرطان، یک زمینه داغ تحقیقاتی است.
-
پیوند اعضا
القای تحمل به عضو پیوندی با استفاده از Treg ها، میتواند نیاز به داروهای سرکوبگر ایمنی مادامالعمر را کاهش دهد.
این نوبل، تنها تقدیر از یک کشف نیست، بلکه تقدیر از یک "تفکر خارج از چارچوب" (ساکاگوچی) و اثبات قدرت "تحقیقات پایه" در حل بزرگترین معضلات پزشکی بشر است.