آسیانیوز ایران؛ سرویس سیاسی:
ملل متحد درباره «جنایتهای گسترده» در منطقه کردفان سودان هشدار داد و در عین حال اعلام کرد که در شهر الفاشر در دارفور، ساکنان با «رعب و وحشت جمعی» مواجهاند. تام فلچر، مدیر امور بشردوستانه سازمان ملل، گفت که الفاشر آخرین شهر بزرگ دارفور است که به دست شورشیان سقوط کرده است. به گفته او، پیش از این نیز فجایع انسانی در این شهر رخ داده است، اما وضعیت کنونی آن را به جهنمی تاریکتر بدل کرده است. در همین حال، سازمان بهداشت جهانی طی گزارشی درمورد کشتارهایی کنونی در سودان هشدار داد و گفت که فقط در این هفته ۴۶۰ بیمار و وابستگانشان در یک بیمارستان به دست نیروهای پشتیبانی سریع (RSF)کشته شدند.
در عین حال برخی کشورها نیز در همراهی با سازمان ملل درمورد آنچه در سودان رخ میدهد ابراز نگرانی کردند و خواستار بازگشت صلح به این کشور شدند. اما این جنگ داخلی از کجا و چرا آغاز شد؟ نیوزویک نگاهی به این جنگ دو ساله داشته که سازمان ملل آن را یکی از وخیمترین بحرانهای انسانی نامیده است. ناتانیل ریموند، از مقامهای دانشگاه ییل، در این زمینه به نیوزویک گفت: «ما سالها است که درگیریهای جاری در سودان را پیگیری میکنیم. این درگیریها توجه جهانی را جلب نکرد، با این حال در ژوئیه ۲۰۲۳ به شورای امنیت سازمان ملل هشدار داده شد که شهر الفاشر تحت محاصره قرار خواهد گرفت و نتیجهاش قتل عام خواهد بود، قتل عامی که اکنون شاهد آنایم.»
جنگ چه زمانی آغاز شد؟
ریشههای جنگ داخلی سودان به دوران استعمار و پسااستعماری باز میگردد، و بهویژه به جنگ دارفور در سال ۲۰۰۳ مربوط است. با این حال، درگیری اخیر که در آوریل ۲۰۲۳ شعلهور شد، بر پایه تنشهای نهفتهای شکل گرفت که بسیاری از نهادهای امدادی و پژوهشی درمورد آن هشدار داده بودند.
در سال ۲۰۱۹، دو جناح متخاصم به نام نیروهای پشتیبانی سریع (RSF) و نیروهای مسلح سودان (SAF) به طور مشترک کودتا کردند. پس از این کودتا و در جریان چالشهای مداوم بر سر دولت انتقالی، مبارزه بر سر قدرت بین این دو نیرو شدت گرفت و اگرچه در دوره کوتاهی میانشان صلح برقرار شد، در پانزدهم آوریل ۲۰۲۳ بار دیگر به دلیل اختلافنظرها درباره رهبری این کشور درگیری مرگباری آغاز شد.
در آن زمان این اختلافها به جنگ داخلی بدل شد، نیروهای پشتیبانی سریع مجموعهای از حملات را علیه مواضع دولتی و نظامی در سراسر سودان آغاز کردند و بخشهایی از خارطوم، پایتخت کشور، و شهرهای کوچکتر را تصرف کردند. اوایل امسال گزارش شد که نیروهای پشتیبانی سریع از پایتخت عقب رانده شدند، اما آنان در جاهای دیگر مستقر شدند و پیشروی کردند و پیروزی اخیر آنها در دارفور اکنون عملا این کشور بزرگ آفریقایی را به دو قسمت تقسیم کرده است. این کشور پیش از این در سال ۲۰۱۱ به دو قسمت تقسیم شده بود. سودان جنوبی پس از یک همهپرسی که در آن ۹۹ درصد از استقلال سودان جنوبی حمایت کردند، رسما جداییاش را اعلام کرد؛ اگرچه مرز بین دو کشور همچنان محل اختلاف است و چندین بار بسته شده است.
بحران انسانی در سودان
نهادهای غیردولتی بینالمللی و مراکز تحقیقاتی مدتهاست که درمورد بحران وخیم این منطقه هشدار میدهند. سازمان ملل متحد سالهاست که از قحطی گسترده و همچنین آوارگی بیش از ۱۳ میلیون نفر خبر میدهد. خبرگزاری آسوشیتدپرس گزارش داده است که ۴۰ هزار نفر در جریان این درگیریها و قحطیها کشته شدهاند، اگرچه گروههای امداد بینالمللی تخمین میزنند که حدود ۱۵۰ هزار نفر جانشان را از دست دادهاند. سازمان ملل متحد هشدار داده است که بیش از ۳۰ میلیون نفر به «کمکهای بشردوستانه فوری» نیاز دارند. اوایل این هفته، این سازمان اعلام کرد که «۲۶۰ هزار غیرنظامی، ازجمله ۱۳۰ هزار کودک، همچنان در الفاشر، شمال دارفور، در محاصره گرفتارند.» هزاران نفر در اردوگاههای پناهندگان در دارفور زندگی میکنند که بسیاری از آنها از نسلکشی اولیه در سال ۲۰۰۳ گریختهاند و به دنبال حمایت و حفاظت گروههای امداد بینالمللی هستند. اردوگاه زمزم که فاصله چندانی با الفاشر ندارد، یکی از بزرگترین اردوگاههای آوارگان داخلی در سودان است که میزبان بیش از نیم میلیون، و بنا بر برخی تخمینها نزدیک به ۸۰۰ هزار نفر، آواره داخلی است. طبق گزارشها، این اردوگاه در بحبوحه درگیریها، ازجمله حملات نیروهای پشتیبانی سریع و محاصرههایی که تحویل غذا، آب و کمکهای پزشکی را مختل کرد، در دسترسی به کمکهای بشردوستانه با مشکلات جدی مواجه بوده است.
در همین حال، براساس برخی گزارشهای تاییدشده، نیروهای پشتیبانی سریع به بیمارستانها و امدادگران نیز حمله کردهاند، اقدامی که میتواند مصداق جنایات جنگی تلقی شود. محمد حمدان دقلو، فرمانده این نیروها، ضمن اعتراف با اینکه ممکن است تخلفاتی انجام شده باشد، اعلام کرده است که تحقیقاتی در این زمینه آغاز شده است. بهرغم این اعتراف و وعده پیگیری، نیروهای پشتیبانی سریع به ارتکاب جنایات مکرر در طول ۱۸ ماه درگیری و قتل عام سال ۲۰۲۳ در جنینه متهم شدهاند، که طبق گزارشها صدها کشته بر جای گذاشت. طبق آمار سازمان ملل، پیش از آخرین حمله، امسال حداقل یک هزار و ۸۵۰ غیرنظامی در شمال دارفور کشته شدهاند که یک هزار و ۳۵۰ نفر آنها فقط در الفاشر بودهند. گروههای امدادی هشدار میدهند که در بحبوحه قطعی تقریبا کامل ارتباطات، ممکن است آمار کامل تلفات هرگز مشخص نشود. این منطقه همچنین بهشدت از خشکسالی و سیل آسیب دیده است؛ عاملی که ناامنی غذایی، کمبود منابع و وخامت شرایط زندگی هزاران نفر را تشدید کرده است. به گفته آژانسهای سازمان ملل، سودان در حال حاضر با بزرگترین بحران آوارگی کودکان در جهان روبهرو است
ابعاد فاجعه انسانی و نقض حقوق بشر
وضعیت در سودان از مرز بحران گذشته و به یک فاجعه تمامعیار انسانی تبدیل شده است. کشتار ۴۶۰ بیمار در یک بیمارستان، نمونهای هولناک از نقض قوانین بینالمللی است. سازمان ملل از «رعب و وحشت جمعی» در الفاشر گزارش میدهد. این عبارت نشان میدهد که غیرنظامیان نه تنها با خشونت، که با ترسی عمیق و همهگیر روبرو هستند. آمار ۳۰ میلیون نفری نیازمند کمک فوری، نشان از گستردگی بیسابقه این بحران دارد. این عدد حدود دو سوم جمعیت سودان را شامل میشود.
تحلیل نظامی و امنیتی درگیری
پیشروی نیروهای پشتیبانی سریع و سقوط الفاشر، آخرین شهر بزرگ دارفور، نشان از تغییر توازن قوا به نفع این گروه دارد. این پیروزی استراتژیک، موقعیت ارتش سودان را تضعیف کرده است. تقسیم عملی کشور به دو بخش تحت کنترل ارتش و نیروهای شبهنظامی، احتمال طولانی شدن درگیری را افزایش میدهد. این تقسیمبندی میتواند به درگیریهای قومی و منطقهای دامن بزند. حمله به بیمارستانها و مراکز درمانی، که طبق قوانین بینالمللی مصون هستند، نشان میدهد که نیروهای درگیر هیچ حد و مرزی برای خشونت قائل نیستند.
ریشههای تاریخی و سیاسی درگیری
ریشههای درگیری فعلی به جنگ دارفور در سال ۲۰۰۳ بازمیگردد. این تداوم خشونت نشان میدهد که مسائل حلنشده گذشته همچنان بر حال سایه افکنده است. کودتای مشترک نیروهای پشتیبانی سریع و ارتش سودان در سال ۲۰۱۹ و سپس درگیری آنان بر سر قدرت، نمونهای از اتحادهای شکننده در سیاست سودان است. شکافهای قومی و منطقهای که از دوران استعمار به جا مانده، همچنان به خشونتها در سودان دامن میزند. این شکافها توسط گروههای مسلح برای پیشبرد اهداف خود مورد استفاده قرار میگیرد.
بحران آوارگان و شرایط اردوگاهها
آوارگی ۱۳ میلیون نفری، یکی از بزرگترین بحرانهای آوارگی در جهان معاصر است. این عدد نشان میدهد که چگونه درگیری میتواند زندگی میلیونها نفر را زیر و رو کند. اردوگاه زمزم با جمعیت حدود 800 هزار نفری، نمونهای از تراکم و شرایط غیرانسانی است. این اردوگاه در نزدیکی الفاشر قرار دارد و ساکنان آن بارها در معرض خطر بودهاند. بزرگترین بحران آوارگی کودکان در جهان، آینده نسلی از کودکان سودانی را به خطر انداخته است. محرومیت از آموزش، بهداشت و امنیت، تأثیرات بلندمدتی بر این کودکان خواهد داشت.
پاسخ بینالمللی و راهکارهای پیشرو
- هشدارهای قبلی سازمان ملل در ژوئیه ۲۰۲۳ مبنی بر محاصره الفاشر نادیده گرفته شد. این بیاعتنایی به هشدارها، به گسترش فاجعه کمک کرد.
- کمکهای بشردوستانه با موانع جدی روبرو است. محاصره مناطق، قطع ارتباطات و حمله به امدادگران، رساندن کمک به نیازمندان را بسیار دشوار کرده است.
- برای حل این بحران، نیاز به یک راهکار سیاسی جامع است که ریشههای درگیری را مورد توجه قرار دهد. بدون توجه به مسائل قومی، منطقهای و تاریخی، هر راهکاری موقتی خواهد بود.