آسیانیوز ایران؛ سرویس سیاسی:
شبکههای اجتماعی این روزها شاهد انتشار شایعهای درباره حرم مطهر امام حسین بودند. خبری که به سرعت گسترش یافت اما بررسیها نشان میدهد پایه و اساس درستی ندارد. ادعا شده بود که آیتالله سیستانی، مرجع تقلید شیعیان، دستور جمعآوری فرشهای اهدایی منتسب به خانواده انصاری از حرم امام حسین را صادر کرده است. این خبر در فضای مجازی به سرعت منتشر شد. منشأ این شایعه، ابتدا از طریق یک کاربر در بخش تعاملی خبرگزاری فارس بود. سپس علیاکبر رائفیپور در شبکه ایکس این ادعا را گسترش داد. اما بررسی دقیق منابع رسمی، خلاف این ادعا را ثابت میکند. در پایگاه اطلاعرسانی رسمی آیتالله سیستانی هیچ اشارهای به چنین موضوعی دیده نمیشود. خبرگزاری شفقنا که منتشرکننده مواضع این مرجع تقلید است، نیز هیچ مطلبی در این زمینه منتشر نکرده است. این اولین منبعی است که چنین اخبار مهمی را منتشر میکند.
در پورتال رسمی حرم مطهر امام حسین نیز هیچ اشارهای به جمعآوری فرشها یا دستوری در این زمینه یافت نشد. این در حالی است که چنین موضوعی اگر صحت داشت، قطعاً در این پورتال منعکس میشد. ادعای دیگری نیز در یک پست اینستاگرامی مطرح شده که میگوید «تولیت حرم امام حسین» این شایعه را تکذیب کرده است. اما این ادعا نیز نادرست است و آن پست فقط تصویری از یک کتاب دعا بوده است. این گزارش، به بررسی دقیق این شایعه و تحلیل پیامدهای انتشار اخبار نادرست در فضای مجازی میپردازد.
بررسی شایعه؛ چگونه یک خبر نادرست ساخته میشود؟!
این شایعه نمونهای کلاسیک از ساخت خبر نادرست است. یک ادعای بدون منبع در بخش تعاملی یک خبرگزاری معتبر مطرح میشود. این بخش معمولاً نظرات کاربران را منتشر میکند و مسئولیت محتوای آن بر عهده خود کاربران است. سپس، یک چهره شناخته شده این ادعا را بازنشر میکند. در این مورد، علیاکبر رائفیپور با بازنشر این مطلب در شبکه ایکس، به آن اعتبار کاذب بخشید. در مرحله بعد، این خبر در شبکههای اجتماعی مختلف دست به دست میشود و هر بار جزئیات بیشتری به آن افزوده میشود. در نهایت، خبری کاملاً ساختگی به عنوان واقعیت ارائه میگردد.
اهمیت راستیآزمایی؛ چرا باید به منابع رسمی مراجعه کرد
این مورد نشان میدهد که چرا همیشه باید اخبار را از منابع رسمی و معتبر پیگیری کرد. پایگاه اطلاعرسانی آیتالله سیستانی و خبرگزاری شفقنا تنها منابع معتبر برای انتشار نظرات و مواضع این مرجع تقلید هستند. هر خبری که در این منابع منتشر نشده باشد، فاقد اعتبار است. متأسفانه بسیاری از کاربران شبکههای اجتماعی بدون بررسی منبع، به بازنشر اخبار میپردازند. پورتال حرم امام حسین نیز منبع رسمی برای اخبار مربوط به این حرم مطهر است. عدم انتشار خبر در این پورتال، خود گواهی بر بیاساس بودن شایعه است.
انگیزههای احتمالی؛ چرا چنین شایعهای ساخته شد؟
ساخت چنین شایعهای میتواند انگیزههای مختلفی داشته باشد؛ ممکن است هدف ایجاد شکاف بین نهادهای مذهبی و اقتصادی باشد. این شایعه میتواند در راستای تحریک احساسات عمومی علیه خانواده انصاری که بانک آینده متعلق به آنان به تازگی منحل شده، باشد. ممکن است هدف اصلی آزمایش میزان تأثیرپذیری جامعه از اخبار دروغ باشد. چنین شایعاتی اغلب برای سنجش واکنشهای اجتماعی طراحی میشوند.
تأثیرات اجتماعی؛ پیامدهای انتشار اخبار کذب
انتشار چنین شایعاتی میتواند تأثیرات منفی زیادی داشته باشد. زیرا:
- به اعتماد عمومی به نهادهای مذهبی آسیب میزند.
- باعث سردرگمی مردم و ایجاد تنشهای غیرضروری میشود
- اعتبار رسانهها و شبکههای اجتماعی را به عنوان منابع اطلاعاتی زیر سؤال میبرد.
- در بلندمدت، تکرار چنین مواردی میتواند به بیاعتمادی عمومی به همه اخبار و اطلاعات بینجامد.
راهکارهای مقابله؛ چگونه با شایعات برخورد کنیم
برای مقابله با شایعات، چند راهکار ضروری است:
- آموزش سواد رسانهای به شهروندان برای تشخیص اخبار واقعی از جعلی.
- تقویت نهادهای راستیآزمایی و سرعت بخشیدن به روند تکذیب اخبار دروغ
- برخورد قانونی با عوامل انتشار اخبار کذب.
در نهایت، مسئولیتپذیری کاربران فضای مجازی در بازنشر نکردن اخبار تأیید نشده. به یاد داشته باشیم که هر کاربر یک رسانه است و باید مسئولیت اخلاقی در قبال محتوای منتشر شده داشته باشد.