آسیانیوز ایران؛ سرویس سیاسی:
در فضای بینالمللی پرتلاطم حول برنامه هستهای ایران، یک بازیگر شرقی بار دیگر نقش میانجی صلح خود را به یادآورده است. این بازیگر، ژاپن است؛ کشوری که روابط تاریخی و اقتصادی ویژهای با ایران دارد. تماس تلفنی میان وزرای خارجه ایران و ژاپن، نشانهای از تداوم تلاشهای دیپلماتیک برای یافتن راهحلی برای بنبست فعلی است. این گفتوگو در شرایطی صورت میگیرد که مذاکرات احیای برجام در وین، ماههاست متوقف مانده است. وزیر خارجه ژاپن، «موتگی توشیمیتسو»، در این گفتوگو پیام واضحی را به «سید عباس عراقچی»، معاون وزیر خارجه ایران منتقل کرد. پیام اصلی، درخواست صریح توکیو برای «ازسرگیری سریع مذاکرات بین ایران و آمریکا» بود.
هدف از این درخواست، از نگاه ژاپنیها، حلوفصل موضوع هستهای از طریق کانالهای دیپلماتیک است. وزیر ژاپنی بر این نکته تأکید کرده که گفتوگو تنها راه قابل قبول پیشرو است. موضوع دیگری که وزیر خارجه ژاپن بر آن پافشاری کرد، درخواست برای «همکاری کامل ایران با آژانس بینالمللی انرژی اتمی» بود. این درخواست نشان میدهد نگرانی جامعه بینالملل درباره شفافیت برنامه هستهای ایران کماکان پابرجاست. در طرف مقابل، سید عباس عراقچی نیز فرصت را غنیمت شمرده و «موضع ایران» را در این قبال این موضوعات تشریح کرده است. اگرچه جزئیات این توضیحات ارائه نشده، اما میتوان حدس زد بر حقوق هستهای ایران و لغو تحریمها متمرکز بوده است. نکته امیدوارکننده این تماس، تأکید مشترک دو طرف بر «ادامه ارتباط نزدیک در سطوح مختلف» بین تهران و توکیو است. این ارتباط، نه تنها برای روابط دو جانبه، بلکه در راستای «صلح و ثبات منطقه» حیاتی ارزیابی شده است. این گفتوگو، حلقه جدیدی از دیپلماسی بینالمللی حول پرونده هستهای ایران است. در ادامه، ابعاد مختلف این رایزنی و تأثیرات آن بر معادلات منطقهای و بینالمللی تحلیل خواهد شد.
نقش تاریخی و انگیزههای ژاپن به عنوان میانجی
ژاپن سابقه طولانی در ایفای نقش میانجی صلح و ارائه ابتکارات دیپلماتیک دارد. این کشور به دلیل وابستگی شدید به امنیت خطوط انرژی و دریانوردی در خلیج فارس، ذینفع مستقیم ثبات در خاورمیانه است. از سوی دیگر، ژاپن روابط اقتصادی دیرینه و مهمی با ایران دارد و همواره تلاش کرده تا در میانه تنشهای ایران و غرب، کانال ارتباطی خود را حفظ کند. درخواست فعلی توکیو را باید در این چارچوب تحلیل کرد: ژاپن نمیخواهد شاهد تشدید تنش و احتمال درگیری باشد که امنیت انرژی و اقتصاد جهانی را متلاشی کند. بنابراین، نقش آفرینی ژاپن اگرچه ممکن است فوراً به نتیجه نرسد، اما نشان از تلاش جامعه بینالملل برای احیای دیپلماسی و ناامیدی از بنبست موجود دارد.
پیام دوگانه توکیو: گفتوگو و تعهد به تعهدات
بیانیه ژاپن دو پیام کلیدی را به صورت توأمان منتقل میکند. اول، تأکید بر «راه حل دیپلماتیک» از طریق مذاکره مستقیم ایران و آمریکا. این بخش، امتیازی برای موضع ایران محسوب میشود که همواره بر ضرورت رفع تحریمها از این طریق پافشاری کرده است. دوم، درخواست «همکاری کامل با آژانس». این بخش، بازتاب نگرانی و خواست جامعه بینالملل و به ویژه طرفهای غربی است. ژاپن با این ترکیب، سعی کرده خود را به عنوان یک میانجی متعادل نشان دهد که خواستار پیشرفت در هر دو جبهه (مذاکرات و شفافیت) است. موفقیت این میانجیگری منوط به توانایی ژاپن در متقاعد کردن دو طرف برای انعطاف بیشتر است.
واکنش ایران و حفظ کانالهای ارتباطی غیرمستقیم
از متن خبر برمیآید که «سید عباس عراقچی» در این تماس صرفاً به «تشریح موضع ایران» پرداخته است. این نشان میدهد که ایران از این کانال ارتباطی برای تکرار مواضع شناخته شده خود (احتمالاً درباره لزوم تضمینهای واشنگتن و لغو تحریمها) استفاده کرده است. نکته مهمتر، توافق دو طرف بر «ادامه ارتباط نزدیک» است. این عبارت حاکی از آن است که تهران به حفظ و تقویت این کانال دیپلماتیک غیرمستقیم با واشنگتن (از طریق توکیو) علاقهمند است. در شرایطی که گفتوگوی مستقیم متوقف است، چنین کانالهایی برای انتقال پیام و جلوگیری از سوءتفاهم حیاتی هستند. ایران احتمالاً تلاش میکند از طریق ژاپن، هزینههای ادامه بنبست را به طرف آمریکایی یادآوری کند.
تأثیر بر معادلات منطقهای و مواضع قدرتهای جهانی
این اقدام ژاپن را باید در بستر رقابت قدرتهای بزرگ برای تأثیرگذاری بر روند هستهای ایران دید. اخیراً چین نیز با میانجیگری بین ایران و عربستان، نقش دیپلماتیک خود در منطقه را پررنگ کرده است. اقدام ژاپن میتواند نشانهای از تمایل قدرتهای شرقی برای ایفای نقش مستقل تر در برابر غرب به رهبری آمریکا باشد. از سوی دیگر، این درخواست ممکن است با استقبال اروپا (که خواهان بازگشت به برجام است) و حتی مخالفت برخی جناحهای تندرو در واشنگتن و تهران روبرو شود. تأثیر عملی آن به این بستگی دارد که آیا ژاپن توانایی ارائه یک «بسته پیشنهادی جدید» یا ایجاد «گام اعتمادساز» بین طرفین را دارد یا خیر.
چشمانداز مذاکرات و سناریوهای پیشرو
درخواست ژاپن، اگرچه مهم است، اما به خودی خود نمیتواند بنبست عمیق سیاسی بین ایران و آمریکا را بشکند. موتور محرک اصلی مذاکرات، اراده سیاسی در واشنگتن و تهران و محاسبه هزینه-فایده بازگشت به تعهدات است. نقش ژاپن میتواند در دو سناریو مؤثر باشد: اول، به عنوان «پیک پیامرسان» برای روشن کردن خط قرمزها و زمینههای احتمالی توافق. دوم، به عنوان «میزبان دور جدید مذاکرات» در صورت حصول توافق اولیه. در کوتاهمدت، این اقدام احتمالاً فشار دیپلماتیک بر ایران برای همکاری بیشتر با آژانس را افزایش میدهد. در بلندمدت، تداوم چنین رایزنیهایی میتواند فضای لازم برای یک «خروج تدریجی از بنبست» را فراهم کند، مشروط بر اینکه تحولات داخلی در دو کشور نیز مساعد باشد.