آغاز مرحله پنجم کالابرگ از شنبه ۱۵ آذر؛ واریز ۶۲۰ هزار تومان برای دهک‌های اول تا سوم

آسیانیوز ایران؛ سرویس اقتصادی:

در آستانه فصل سرما و در شرایطی که نگرانی از تأمین مایحتاج اولیه برای قشرهای کم‌درآمد جامعه افزایش یافته، دولت با اعلام خبری مهم به استقبال این دغدغه رفته است. مرحله پنجم طرح کالابرگ الکترونیکی از امروز، شنبه پانزدهم آذرماه، به طور رسمی آغاز می‌شود. این اقدام که با هدف حمایت از خانوارهای آسیب‌پذیر طراحی شده، بار دیگر توجه‌ها را به سیاست‌های حمایتی دولت و تأثیر آن بر معیشت مردم جلب کرده است. وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی در اعلام این خبر، بر اولویت‌دهی به دهک‌های درآمدی اول، دوم و سوم تأکید کرد. این سه دهک که به عنوان کم‌درآمدترین قشرهای جامعه شناخته می‌شوند، در مرکز توجه این مرحله از طرح کالابرگ قرار گرفته‌اند. این رویکرد نشان می‌دهد که دولت سعی دارد با تمرکز بر نیازمندترین اقشار، اثرات تورمی و فشار اقتصادی را برای آنها کاهش دهد.

بر اساس این اعلام، به ازای هر یک از افراد مشمول در این سه دهک درآمدی، مبلغ ۶۲۰ هزار تومان اعتبار کالابرگ الکترونیکی شارژ خواهد شد. این مبلغ که مستقیماً به حساب سرپرستان خانوارهای تحت پوشش سازمان‌های حمایتی (بهزیستی و کمیته امداد امام خمینی) واریز می‌شود، می‌تواند کمک قابل توجهی برای تأمین بخشی از نیازهای اساسی خانوار باشد. طرح کالابرگ الکترونیکی که چندین مرحله است در حال اجراست، تلاشی برای هدفمند کردن یارانه‌ها و حمایت از اقشار کم‌درآمد است. در این روش، به جای توزیع فیزیکی کالا، اعتباری الکترونیکی در اختیار مشمولان قرار می‌گیرد که می‌توانند از آن برای خرید کالاهای اساسی از فروشگاه‌های مشخص شده استفاده کنند. این روش هم از اتلاف منابع جلوگیری می‌کند و هم حق انتخاب بیشتری به مردم می‌دهد.

این مرحله از طرح در شرایطی اجرا می‌شود که نرخ تورم در کشور همچنان در سطح بالایی قرار دارد و فشار هزینه‌های زندگی بر دوش همه خانوارها، به ویژه خانواده‌های کم‌درآمد سنگینی می‌کند. افزایش قیمت مواد غذایی، پوشاک و دیگر مایحتاج اولیه، باعث شده که حتی درآمدهای ثابت نیز پاسخگوی نیازهای اساسی نباشند. خبر آغاز مرحله پنجم کالابرگ امیدوارکننده است، اما پرسش‌هایی نیز به همراه دارد. آیا این مبلغ می‌تواند گرهی از مشکلات معیشتی خانوارهای کم‌درآمد باز کند؟ نحوه توزیع و دسترسی به این اعتبار چگونه است؟ و آیا مکانیزم نظارتی مناسبی برای جلوگیری از سوءاستفاده و اطمینان از رسیدن کمک به دست نیازمندان واقعی وجود دارد؟ برای پاسخ به این پرسش‌ها باید نگاهی عمیق‌تر به جزئیات اجرایی طرح، میزان پوشش آن و تأثیر واقعی‌اش بر زندگی مردم داشته باشیم. همچنین، بررسی تجربیات مراحل قبلی می‌تواند درس‌های ارزشمندی برای بهبود فرآیند در مرحله جدید ارائه دهد. در نهایت، موفقیت چنین طرح‌هایی نه در اعلام آنها، که در اجرای صحیح و اثرگذاری ملموس بر زندگی مردم تعریف می‌شود.

تحلیل جمعیت شناسی دهک‌های اول تا سوم و شدت نیازمندی

دهک‌های اول، دوم و سوم درآمدی در ایران، به عنوان فقیرترین قشرهای جامعه شناخته می‌شوند. بر اساس آمارهای رسمی، این سه دهک حدود ۳۰ درصد از جمعیت کشور را تشکیل می‌دهند. زندگی برای این خانوارها با چالش‌های متعددی روبرو است؛ از ناامنی غذایی و مسکن گرفته تا دسترسی محدود به خدمات بهداشتی و آموزشی. برای این خانواده‌ها، حتی افزایش‌های کوچک قیمت کالاهای اساسی می‌تواند به معنای حذف برخی اقلام از سبد مصرفی یا کاهش کیفیت زندگی باشد. بسیاری از این خانوارها فاقد شغل ثابت یا درآمد مکفی هستند و اغلب به مشاغل روزمزد یا بخش غیررسمی اقتصاد وابسته‌اند. در چنین شرایطی، دریافت کمک‌های مستقیم دولتی می‌تواند نقش حیاتی در بقای اقتصادی آنها داشته باشد. مبلغ ۶۲۰ هزار تومان برای هر فرد در این خانوارها اگرچه نمی‌تواند تمام نیازهای آنها را برطرف کند، اما قطعاً کمک مؤثری برای تأمین بخشی از مایحتاج اساسی مانند مواد غذایی، پوشاک یا هزینه‌های درمانی خواهد بود. نکته مهم، هدفمند بودن این کمک است که آن را به نیازمندترین اقشار می‌رساند.

سازوکار اجرایی کالابرگ الکترونیکی و مزایای آن

کالابرگ الکترونیکی برخلاف روش‌های سنتی توزیع کالا، از طریق سیستم‌های بانکی و دیجیتال اجرا می‌شود. در این روش، اعتبار به حساب بانکی سرپرست خانوار واریز می‌شود و وی می‌تواند از طریق کارت بانکی خود، این اعتبار را در فروشگاه‌های مجاز خرج کند. این فرآیند چند مزیت مهم دارد. اولین مزیت، کاهش هزینه‌های توزیع و جلوگیری از اتلاف منابع است. در روش‌های فیزیکی، هزینه‌های انبارداری، حمل و نقل و توزیع بسیار بالا است. دومین مزیت، افزایش حق انتخاب برای مردم است. به جای دریافت سبد کالای ثابت، افراد می‌توانند بر اساس نیاز و اولویت خود خرید کنند. سومین مزیت، شفافیت بیشتر و کاهش امکان سوءاستفاده است. تمام تراکنش‌ها به صورت الکترونیکی ثبت می‌شوند و امکان نظارت دقیق‌تر وجود دارد. با این حال، موفقیت این سیستم به زیرساخت‌های فنی، گستردگی شبکه فروشگاه‌های مجاز و آموزش مردم برای استفاده صحیح از آن بستگی دارد. اگر دسترسی به فروشگاه‌های مجاز برای برخی مناطق محروم دشوار باشد، یا مردم نحوه استفاده از سیستم را به خوبی نیاموخته باشند، اثرگذاری طرح کاهش می‌یابد.

تأثیر اقتصادی توزیع مستقیم کمک‌های نقدی و الکترونیکی

توزیع کمک‌های نقدی و شبه‌نقدی مانند کالابرگ الکترونیکی، تأثیرات اقتصادی چندگانه‌ای دارد. از یک سو، با افزایش قدرت خرید قشر کم‌درآمد، تقاضای مؤثر در اقتصاد افزایش می‌یابد. این افزایش تقاضا می‌تواند به رونق بخش تولید و خدمات منجر شود، به ویژه اگر کالاهای تولید داخل خریداری شوند. از سوی دیگر، نقدینگی تزریق شده به اقتصاد باید به دقت مدیریت شود تا موجب تشدید تورم نشود. اگر تولید داخلی توان پاسخگویی به افزایش تقاضا را نداشته باشد، ممکن است این کمک‌ها به افزایش قیمت‌ها بینجامد. بنابراین، هماهنگی بین سیاست‌های حمایتی و سیاست‌های تولیدی ضروری است. نکته مهم دیگر، اثر این کمک‌ها بر کاهش نابرابری درآمدی است. زمانی که دهک‌های پایین درآمدی کمک مستقیم دریافت می‌کنند، شکاف درآمدی بین فقرا و ثروتمندان تا حدی کاهش می‌یابد. این کاهش نابرابری می‌تواند به ثبات اجتماعی بیشتر و کاهش تنش‌های طبقاتی کمک کند. در بلندمدت، سرمایه‌گذاری روی انسان‌ها از طریق چنین طرح‌هایی می‌تواند به توسعه انسانی و افزایش بهره‌وری نیروی کار بینجامد.

چالش‌های شناسایی و هدفمندسازی کمک‌ها

یکی از بزرگترین چالش‌ها در طرح‌های حمایتی، شناسایی دقیق نیازمندان واقعی و جلوگیری از خطا در توزیع است. در طرح کالابرگ الکترونیکی، تمرکز بر خانوارهای تحت پوشش سازمان‌های حمایتی مانند بهزیستی و کمیته امداد است. این سازمان‌ها سال‌هاست که بانک اطلاعاتی از نیازمندان را جمع‌آوری کرده‌اند. با این وجود، هنوز احتمال خطا در شناسایی وجود دارد. ممکن است افرادی که واقعاً نیازمند هستند، به هر دلیلی در فهرست این سازمان‌ها قرار نداشته باشند. یا برعکس، افرادی که شرایط بهتری پیدا کرده‌اند، همچنان در فهرست باقی مانده باشند. به روزرسانی مستمر بانک اطلاعاتی و ایجاد مکانیزم‌های اصلاحی برای گزارش خطاها ضروری است. چالش دیگر، جلوگیری از سوءاستفاده است. باید اطمینان حاصل شود که اعتبار واریزی صرف خرید کالاهای اساسی شود و نه موارد دیگر. همچنین، باید از خرید و فروش این اعتبارها در بازار غیررسمی جلوگیری کرد. نظارت الکترونیکی بر تراکنش‌ها و محدود کردن خرید به کالاهای مجاز، می‌تواند در این زمینه کمک کند. اما اجرای این نظارت‌ها نیازمند زیرساخت‌های فنی پیشرفته و نیروی انسانی آموزش دیده است.

مقایسه با مراحل قبلی و چشم‌انداز آینده

طرح کالابرگ الکترونیکی از مراحل قبلی خود درس‌های ارزشمندی گرفته است. در مراحل اولیه، مشکلاتی مانند نقص در سیستم‌های پرداخت، کمبود فروشگاه‌های مجاز و عدم آگاهی مردم وجود داشت. به مرور زمان، بسیاری از این مشکلات برطرف شده یا کاهش یافته است. میزان اعتبار واریزی نیز با توجه به نرخ تورم و توان مالی دولت تعدیل شده است. نکته مثبت در مرحله پنجم، شفافیت در اعلام زمان شروع و مبلغ واریزی است. این شفافیت به مردم امکان برنامه‌ریزی می‌دهد و از بروز شایعات جلوگیری می‌کند. همچنین، تأکید بر دهک‌های اول تا سوم نشان می‌دهد که دولت سعی دارد کمک‌ها را بیشتر در اختیار نیازمندترین اقشار قرار دهد. برای آینده، باید به سمت یکپارچه‌سازی کلیه کمک‌های نقدی و غیرنقدی دولت به خانوارها حرکت کرد. ایجاد یک «پرونده الکترونیکی رفاهی» برای هر خانوار که کلیه کمک‌های دریافتی و شرایط اقتصادی آنها در آن ثبت شود، می‌تواند به هدفمندسازی بهتر و جلوگیری از موازیکاری بین نهادهای مختلف کمک کند. همچنین، باید کمک‌های حمایتی را با برنامه‌های توانمندسازی اقتصادی پیوند زد تا خانوارها در بلندمدت بتوانند به خودکفایی برسند.