آسیانیوز ایران؛ سرویس اجتماعی:
زمین بار دیگر در یکی از لرزهخیزترین نقاط جهان به تکاپو افتاده است. ژاپن، کشوری که همواره با خشم طبیعت دست و پنجه نرم میکند، باز هم صحنه زلزلهای شدید شد. ساعتها پیش، لرزهای مهیب با قدرت بیش از هفت ریشتر، بخشهایی از این کشور جزیرهای را لرزاند. این زمینلرزه در عمق اقیانوس و نزدیک به سواحل ژاپن رخ داده است. پس از این لرزش شدید، هشدار فوری سونامی از سوی مقامات منتشر شد. امواج عظیم دریا میتوانند در پی چنین زمینلرزهای ایجاد شوند و مناطق ساحلی را به خطر بیندازند. مقامات ژاپنی بلافاصله از ساکنان مناطق ساحلی خواستند تا خود را به مناطق مرتفع و ایمن برسانند. این هشدار در رسانههای ملی و سیستمهای هشدار سریع پخش شد. ژاپن به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص خود، همواره در معرض زمینلرزه و سونامی قرار دارد. تجربه تلخ سونامی سال ۲۰۱۱ که منجر به فاجعه اتمی فوکوشیما شد، هنوز در خاطره مردم این کشور زنده است.
این کشور با داشتن پیشرفتهترین سیستمهای هشدار زلزله و سونامی در جهان، همیشه آمادگی نسبی برای چنین حوادثی دارد. اما قدرت زمینلرزههای شدید گاه از حد تحمل سازهها و سیستمهای ایمنی فراتر میرود. هنوز گزارشی از خسارات جانی و مالی این زمینلرزه منتشر نشده است. تیمهای امدادی و ارتش ژاپن در حالت آماده باش قرار گرفتهاند تا در صورت نیاز عملیات نجات را آغاز کنند. در ادامه این گزارش، جزئیات بیشتر درباره کانون زمینلرزه، مناطق تحت تأثیر و اقدامات فوری مقامات ژاپنی را بررسی خواهیم کرد.
موقعیت لرزهخیزی ژاپن و دلایل علمی زمینلرزههای مکرر
ژاپن در یکی از فعالترین مناطق لرزهخیز جهان قرار دارد. این کشور در محل برخورد چهار صفحه تکتونیکی بزرگ قرار گرفته است: صفحه اقیانوس آرام، صفحه فیلیپین، صفحه اوراسیا و صفحه آمریکای شمالی. حرکت و برخورد این صفحات با یکدیگر، باعث ایجاد فشارهای عظیم در پوسته زمین میشود. این فشارها به طور دورهای با وقوع زمینلرزههای کوچک و بزرگ آزاد میشوند. زمینلرزههای بالای ۷ ریشتر در این منطقه غیرمعمول نیستند. ژاپن همچنین بخشی از "حلقه آتش" اقیانوس آرام است. این منطقه که به شکل نعل اسبی دور تا دور اقیانوس آرام کشیده شده، محل وقوع حدود ۹۰ درصد زمینلرزههای جهان است. همین موقعیت جغرافیایی، ژاپن را به یکی از آمادهترین کشورها در برابر زلزله تبدیل کرده است.
سیستم هشدار و مدیریت بحران ژاپن؛ الگویی برای جهان
ژاپن پیشرفتهترین سیستم هشدار سریع زلزله در جهان را دارد. این سیستم میتواند تنها چند ثانیه پس از شناسایی امواج اولیه زمینلرزه (امواج P) که کمآسیبتر هستند، به مردم هشدار دهد تا قبل از رسیدن امواج اصلی مخرب (امواج S) خود را ایمن کنند. سیستم هشدار سونامی ژاپن نیز بسیار پیشرفته است. این کشور شبکهای از حسگرهای کف دریا و شناورها دارد که میتوانند بلافاصله پس از زمینلرزه، تغییرات سطح آب و ایجاد امواج را تشخیص دهند و هشدارهای لازم را صادر کنند. تمرینهای منظم پناهگیری در مدارس، ادارات و محلات، بخشی از فرهنگ ایمنی در ژاپن است. همین آمادگی و آموزش عمومی باعث شده است که حتی در زمینلرزههای شدید، تلفات جانی به نسبت قابل توجهی کاهش یابد.
خطر سونامی و تجربه تاریخی ژاپن از امواج مرگبار
سونامی (آمواج بندر) میتواند پس از زمینلرزههای زیردریایی ایجاد شود. این امواج ممکن در دریا چندان بلند به نظر نرسند، اما با نزدیک شدن به ساحل و کاهش عمق آب، ارتفاع آنها به طور چشمگیری افزایش مییابد. ژاپن تجربه تلخی از سونامیهای مرگبار دارد. سونامی سال ۲۰۱۱ که در پی زمینلرزه ۹ ریشتری توهاکو ایجاد شد، منجر به کشته شدن حدود ۱۸ هزار نفر و ویرانی گسترده در سواحل شمال شرقی ژاپن شد. این سونامی همچنین باعث فاجعه اتمی فوکوشیما گردید. پس از آن فاجعه، ژاپن دیوارهای ضد سونامی مرتفعتری در بسیاری از مناطق ساحلی ساخت و سیستم هشدار خود را ارتقا داد. اما دانشمندان هشدار میدهند که هیچ دیواری نمیتواند در برابر سونامیهای بسیار بزرگ کاملاً ایمنی ایجاد کند.
تأثیرات احتمالی بر زیرساختها و اقتصاد ژاپن
ژاپن با وجود همه آمادگیها، هنوز در برابر زمینلرزههای بسیار شدید آسیبپذیر است. شبکههای حمل و نقل (به ویژه خطوط ریلی پرسرعت شینکانسن)، فرودگاهها، جادهها و پلها میتوانند دچار آسیب شوند. تأسیسات صنعتی و هستهای نیز از نقاط حساس هستند. پس از فاجعه فوکوشیما، ایمنی نیروگاههای هستهای به شدت افزایش یافته، اما نگرانی همیشه وجود دارد. بسیاری از این نیروگاهها در مناطق ساحلی و در معرض سونامی قرار دارند. اختلال در زنجیره تأمین جهانی از دیگر پیامدهای احتمالی است. ژاپن خانه بسیاری از شرکتهای بزرگ فناوری و خودروسازی جهان است. وقفه در تولید آنها میتواند بر اقتصاد جهانی اثر بگذارد، همانطور که پس از زمینلرزه ۲۰۱۱ این اتفاق افتاد.
درسهایی برای دیگر کشورهای لرزهخیز از جمله ایران
ژاپن نشان داده است که با وجود غیرقابل پیشبینی بودن زمینلرزه، میتوان با برنامهریزی، آموزش و سرمایهگذاری در زیرساختهای مقاوم، تلفات را به حداقل رساند. این کشور سالانه میلیاردها دلار برای تحقیق، توسعه سیستمهای هشدار و مقاومسازی سازهها هزینه میکند. نقش آموزش عمومی و فرهنگ ایمنی در ژاپن قابل توجه است. از مدارس ابتدایی تا محل کار، همه ژاپنیها میدانند در صورت وقوع زلزله چه کنند. این سطح از آگاهی تنها با تمرین مستمر و ملی ممکن شده است. برای کشورهایی مانند ایران که در مناطق لرزهخیز قرار دارند، مطالعه و الگوبرداری از سیستم مدیریت بحران ژاپن میتواند حیاتی باشد. سرمایهگذاری در سیستم هشدار سریع، مقاومسازی ساختمانها به ویژه مدارس و بیمارستانها، و آموزش مستمر مردم، میتواند جان هزاران نفر را در آینده نجات دهد.