آسیانیوز ایران؛ سرویس سیاسی:
حجاج سال آینده با یک قانون جدید و سختگیرانه روبرو خواهند بود. مقامات عربستان سعودی اعلام کردند که عکاسی و فیلمبرداری در داخل مسجدالحرام و مسجدالنبی در طول ایام حج سال ۱۴۰۷ هجری کاملاً ممنوع خواهد بود. این تصمیم که به دنبال افزایش شکایات زائران از رفتارهای اختلالآمیز اتخاذ شده، نشاندهنده عزم جدی مسئولان سعودی برای حفظ تقدس و آرامش این اماکن مقدس است. در سالهای اخیر، گسترش گوشیهای هوشمند و شبکههای اجتماعی، چالشهای جدیدی را در مدیریت حج ایجاد کرده بود. بسیاری از زائران از رفتارهای برخی هموطنان خود گلایه داشتند که به جای تمرکز بر عبادت، زمان زیادی را صرف گرفتن عکس و فیلمهای سلفی میکردند. این اقدامات نه تنها مزاحمتهایی برای دیگران ایجاد میکرد، بلکه گاهی به بیاحترامی به حرمت این مکانهای مقدس نیز منجر میشد.
تصاویر منتشر شده در شبکههای اجتماعی از شلوغیهای ایجاد شده برای گرفتن عکس در کنار کعبه یا در روضه نبوی، همواره با انتقادات زیادی مواجه بود. حالا به نظر میرسد مسئولان سعودی تصمیم گرفتهاند به این پدیده پایان دهند. این ممنوعیت تنها بخشی از برنامه جامع عربستان برای بهبود تجربه معنوی زائران است. پیش از این نیز محدودیتهایی برای استفاده از وسایل الکترونیکی در برخی مناطق و زمانها اعمال شده بود، اما حالا این محدودیت به شکل کامل و سراسری اجرا خواهد شد. برای بسیاری از زائران که سالها منتظر این سفر معنوی بودهاند، این تصمیم استقبال شده است. آنان معتقدند حرمین شریفین باید مکانی برای خلوت با خدا و عبادت باشد، نه صحنهای برای عکاسی و نمایش در فضای مجازی. با این حال، این سؤال مطرح است که این قانون چگونه اجرا خواهد شد؟ با میلیونها زائر از سراسر جهان، نظارت بر اجرای این ممنوعیت کار آسانی نیست. آیا تنها هشدار داده میشود یا جریمههای سنگینی در نظر گرفته خواهد شد؟ این گزارش به تحلیل ابعاد مختلف این تصمیم مهم میپردازد. از دلایل اتخاذ این سیاست گرفته تا چالشهای اجرایی آن و تأثیری که بر تجربه زائران خواهد گذاشت. تصمیمی که میتواند تحولی اساسی در نحوه برگزاری حج ایجاد کند.
دلایل فرهنگی و مذهبی اتخاذ این تصمیم
اتخاذ این تصمیم ریشه در مفاهیم عمیق اسلامی و فرهنگی دارد. در سنت اسلامی، اماکن مقدس مانند مسجدالحرام و مسجدالنبی، مکانهایی برای عبادت، خلوت با خدا و تمرکز معنوی هستند. عکاسی و فیلمبرداری گسترده در این مکانها میتواند این فضای معنوی را مخدوش کند. از دیدگاه فقهی نیز، برخی علما معتقدند عکاسی در حال عبادت — به ویژه در اماکن مقدس — میتواند باعث ریا و خودنمایی شود. این در حالی است که اسلام بر اخلاص در عبادت تأکید فراوان دارد. بنابراین، این تصمیم میتواند پشتوانه فقهی و دینی نیز داشته باشد. از بعد فرهنگی، این اقدام در راستای حفظ حرمت و وقار اماکن مقدس است. در سالهای اخیر، برخی رفتارهای نمایشی و غیرمعمول در حرمین شریفین ثبت و در شبکههای اجتماعی منتشر شده که با شأن این مکانها سازگار نبوده است. این ممنوعیت میکوشد از تبدیل شدن حرمین به صحنهای برای نمایش شخصی جلوگیری کند.
تأثیر بر تجربه زیارت زائران
برای بسیاری از زائران کهنسال یا کسانی که برای نخستین بار به حج میروند، این تصمیم میتواند تجربه بهتری ایجاد کند. آنان میتوانند بدون مزاحمت عکاسان و فیلمبرداران، به آرامی به عبادت بپردازند و از فضای معنوی حرمین بهرهمند شوند. کاهش ازدحام در نقاط خاصی مانند کنار کعبه، روضه نبوی یا مقام ابراهیم — که معماً مورد توجه عکاسان است — میتواند به افزایش ایمنی و آرامش زائران کمک کند. این نقاط به دلیل تراکم جمعیت برای گرفتن عکس، گاه به کانونهای خطر تبدیل میشدند. با این حال، برای برخی زائران به ویژه نسل جوان که عادت به ثبت و اشتراک لحظات خود دارند، این ممنوعیت ممکن است سخت باشد. بسیاری از زائران دوست دارند خاطرات سفر معنوی خود را به صورت تصویری حفظ کنند. این مسئله نیاز به آگاهیبخشی و توجیه مناسب دارد تا زائران فلسفه این تصمیم را درک کنند.
چالشهای اجرایی و نظارتی
اجرای این قانون با توجه به حضور میلیونها زائر از ملیتها و فرهنگهای مختلف، چالشی بزرگ است. چگونه میتوان بر رفتار تک تک زائران در فضای وسیع حرمین نظارت کرد؟ آیا پلیس و نیروهای امنیتی باید به طور مداوم مراقب استفاده از گوشیها باشند؟ یکی از راهکارها، آموزش گسترده قبل از سفر و در بدو ورود است. آژانسهای حمل و نقل زیارتی و راهنمایان حج باید این قانون را به وضوح برای زائران توضیح دهند. همچنین نصب تابلوهای هشدار به زبانهای مختلف در ورودیها و داخل حرمین ضروری است. راهکار دیگر، استفاده از فناوریهای نظارتی مانند دوربینهای مداربسته و هوش مصنوعی برای شناسایی متخلفان است. اما این خود میتواند با انتقاداتی درباره حریم خصوصی مواجه شود. تعادل بین نظارت مؤثر و حفظ کرامت زائران، نکته کلیدی در اجرای این قانون خواهد بود.
تأثیر بر شبکههای اجتماعی و رسانهها
این تصمیم تأثیر مستقیمی بر تولید محتوای شبکههای اجتماعی از حج خواهد گذاشت. در سالهای اخیر، صفحات زیادی در اینستاگرام، یوتیوب و تیکتاک به انتشار لحظهبهلحظه حج میپرداختند. این محتواها گاه جنبه تبلیغاتی یا تجاری نیز پیدا کرده بود. با اجرای این قانون، این جریان محتوایی به شدت کاهش خواهد یافت. تنها تصاویر رسمی منتشر شده از سوی رسانههای دولتی عربستان یا عکسهای گرفته شده از خارج از حرم (در میدانهای اطراف) قابل انتشار خواهند بود. این میتواند به کنترل بهتر پیامرسانی درباره حج کمک کند. از سوی دیگر، این تصمیم ممکن است باعث ایجاد بازار سیاه برای عکسها و فیلمهای غیرقانونی از داخل حرمین شود. برخی ممکن است به صورت مخفیانه فیلمبرداری کنند و محتوا را با قیمت بالا بفروشند. مقابله با این پدیده نیز نیاز به برنامهریزی دارد.
آینده این قانون و گسترش آن
سؤال مهم این است که آیا این ممنوعیت تنها به ایام حج محدود خواهد ماند یا در دیگر زمانها نیز ادامه خواهد یافت؟ به نظر میرسد در مرحله اول، تمرکز بر ایام پرازدحام حج است. اما ممکن است در صورت موفقیت، به ماههای رمضان یا حتی تمام سال تعمیم یابد. همچنین، آیا این محدودیت تنها شامل عکاسی شخصی میشود یا رسانههای رسمی و شبکههای تلویزیونی را نیز در بر میگیرد؟ به احتمال زیاد، رسانههای دارای مجوز رسمی از مقامات سعودی میتوانند به کار خود ادامه دهند، اما تحت مقررات سختتری قرار خواهند گرفت. این تصمیم میتواند الگویی برای دیگر اماکن مقدس در جهان اسلام نیز باشد. مساجد تاریخی و زیارتگاههای مهم در کشورهای دیگر نیز با چالشهای مشابهی روبرو هستند. موفقیت این طرح در عربستان میتواند راه را برای اتخاذ سیاستهای مشابه در دیگر نقاط هموار کند. در نهایت، این تصمیم نشاندهنده حرکت به سمت تعریف جدیدی از «زیارت دیجیتال» است که در آن، حضور معنوی بر ضبط تصویری اولویت دارد.