آسیانیوز ایران؛ سرویس علم و تکنولوژی:
در آستانه هر سال نو، مجله معتبر تایم، چهره یا چهرههایی را که بیشترین تأثیر — چه مثبت و چه منفی — بر اخبار و رویدادهای جهان گذاشتهاند، به عنوان «شخصیت سال» معرفی میکند. این انتخاب، همواره بازتابی از مهمترین جریانهای فکری، سیاسی یا فناورانه عصر حاضر است. امسال، دبیران تایم با تصمیمی نمادین و هوشمندانه، نه یک فرد، که چهار معمار پیشرو را در کنار هم قرار دادند. آنها معتقدند سال ۲۰۲۳، سال بلامنازع سلطه و گسترش جهانی هوش مصنوعی بوده است و این چهار نفر، بیش از هر کس دیگری در این انقلاب، نقش ایفا کردهاند. این چهار چهره، نمایندهگان شرکتهایی هستند که مرزهای ممکن را جابهجا کردهاند: ایلان ماسک با شرکتهایش چون تسلا و اسپیسایکس، مارک زاکربرگ با متا و تمرکز بر فراجهان، جنسن هوانگ با انویدیا و پردازندههای قدرتمند، و سم آلتمن با اوپنایآی و مدلهایی مانند چتجیپیتی.
انتخاب مشترک آنان، بهجای تمرکز بر یک فرد، پیامی واضح دارد: هوش مصنوعی، دستاورد یک نابغه تنها نیست، بلکه حاصل کار شبکای از نوآوران، مهندسان و رهبران کسبوکار است. این فناوری چنان گسترده و پیچیده است که شکلگیری آن را نمیتوان به یک نفر نسبت داد. این انتخاب در حالی صورت میگیرد که جهان درگیر گفتوگوهای پرشور و گاه نگرانکننده درباره آینده هوش مصنوعی است. از یک سو، نوید تحول در پزشکی، علم، آموزش و بهرهوری را میدهد و از سوی دیگر، ترس از جایگزینی مشاغل، انتشار اطلاعات نادرست و از دست رفتن کنترل بر این فناوری را برمیانگیزد. معماران هوش مصنوعی، در مرکز این طوفان قرار دارند. تصمیمات، اخلاقحرفهای و رقابتهای آنان، مستقیم بر سرنوشت این فناوری و تأثیر آن بر زندگی میلیاردها نفر تأثیر خواهد گذاشت. آنها نه تنها سازنده ابزار هستند، که در حال تعریف قواعد بازی برای عصری کاملاً جدیدند. این عنوان، تنها یک تقدیر نیست؛ یک مسئولیتپذیری نمادین نیز هست. تایم با این انتخاب، به طور ضمنی از آنان میخواهد که در قبال قدرت بیسابقهای که در اختیار دارند، مسئولانه عمل کنند. آیندهای که آنان میسازند، آینده همه ماست. در ادامه، به تحلیل عمیق نقش هر یک از این چهرهها، دلالتهای انتخاب مشترک آنان و تأثیر این تصمیم بر روایت عمومی از هوش مصنوعی میپردازیم.
تحلیل نمادین بودن انتخاب مشترک و گذار از قهرمان تکرو
انتخاب مشترک چهار نفر به جای یک نفر، خود یک بیانیه قدرتمند است. در دهههای گذشته، «شخصیت سال» اغلب رهبران سیاسی قدرتمند یا چهرههای انقلابی منفرد بودند که جهان را زیر و رو میکردند (مانند گورباچف، مارتین لوتر کینگ، یا خود ماهاتما گاندی که به عنوان «مرد نیمهقرن» انتخاب شد). اما تایم با این تصمیم اعلام میکند که چالشهای عصر حاضر — به ویژه فناورانه — آنچنان پیچیده و چندبعدی هستند که دیگر نمیتوان راه حل آنها را در یک نابغه تنها جستجو کرد. این انتخاب، مرگ نمادین «اسطوره قهرمان تکرو» و تولد «قهرمانی جمعی و شبکهای» را جشن میگیرد. هوش مصنوعی، حاصل همکاری (و رقابت) هزاران دانشمند، مهندس و سرمایهگذار است و این چهار نفر، نماد رأس این هرم عظیم به شمار میروند. این انتخاب همچنین نشان میدهد که مرکز ثقل قدرت و تأثیرگذاری در جهان، به طور فزایندهای از سیاست به سمت فناوری در حال حرکت است. کسانی که ابزارهای آینده را میسازند، اکنون به اندازه — یا حتی بیشتر از — کسانی که قوانین را میسازند، بر زندگی ما تأثیر دارند. این یک تغییر پارادایم اساسی در تحلیل ژئوپلیتیک و اجتماعی است.
تحلیل نقش و جایگاه هر یک از چهار «معمار»
هر یک از این چهار نفر، نماینده یک رکن اساسی از اکوسیستم هوش مصنوعی هستند:
-
جنسن هوانگ (مدیرعامل انویدیا)
او معمار سختافزار است. پردازندههای گرافیکی (GPU) شرکت انویدیا، سوخت لازم برای آموزش مدلهای عظیم هوش مصنوعی را فراهم میکند. بدون این سختافزارهای قدرتمند، بسیاری از پیشرفتهای اخیر ممکن نبود. هوانگ نماینده لایه زیرساختی و فیزیکی این انقلاب است.
-
سم آلتمن (مدیرعامل Open AI)
او معمار نرمافزار و دسترسی است. با رهبری توسعه مدلهایی مانند GPT، هوش مصنوعی را از آزمایشگاههای تخصصی به دست عموم مردم رساند. او نماینده لایه کاربردی و دموکراتیکسازی فناوری است. تصمیمات او درباره نحوه انتشار، محدودیتها و قیمتگذاری این ابزارها، مستقیم بر جامعه تأثیر میگذارد.
-
ایلان ماسک (مدیرعامل تسلا، اسپیسایکس، خالق گروک)
او معمار ادغام و آیندهنگری است. تمرکز او بر استفاده از هوش مصنوعی در رباتیک، خودروهای خودران و اکتشاف فضایی است. ماسک نماینده لایه تخیل و گسترش مرزهای کاربرد هوش مصنوعی به حوزههای فیزیکی و فرازمینی است. همچنین، با تأسیس شرکتهایی مانند xAI، در رقابت برای ساخت مدلهای بنیادی نیز حضور دارد.
-
مارک زاکربرگ (مدیرعامل متا)
او معمار محیط و اجتماع است. تمرکز متا بر ساخت «فراجهان» (متاورس) — محیطی همهجانبه مجازی — و نیز ادغام هوش مصنوعی در شبکههای اجتماعی عظیمی مانند فیسبوک و اینستاگرام است. زاکربرگ نماینده لایه تعامل انسانی و اجتماعی هوش مصنوعی است و نحوه زندگی، کار و ارتباط ما در فضای دیجیتال را بازتعریف میکند.
تحلیل پیام ضمنی تایم: مسئولیتپذیری در قبال قدرت
عنوان «معمار» انتخاب دقیقی است. یک معمار، نه تنها سازنده است، بلکه در قبال ایمنی، کارایی و تأثیر ساختمانش بر شهر و ساکنان آن مسئولیت دارد. تایم با این انتخاب، هوشمندانه این چهار نفر را در موضع مسئولیت اخلاقی قرار میدهد. در سالی که نگرانیها درباره جانشینی شغلی، سوگیری الگوریتمی، خطرات امنیتی و حتی تهدید وجودی هوش مصنوعی اوج گرفته، انتخاب تایم به گونهای است که گویی میگوید: «این شما هستید که این ابزار قدرتمند را ساختهاید. حالا نوبت شماست که نشان دهید میتوانید آن را به شکلی ایمن و مفید برای بشریت مدیریت کنید.» این انتخاب، بحث قدیمی «فناوری خنثی است» را به چالش میکشد و بر این نکته تأکید میورزد که معماران فناوری، به دلیل دانش و قدرتی که در اختیار دارند، بار سنگینی از مسئولیت اجتماعی بر دوش میکشند. انتظار میرود آنها در تنظیم مقررات، شفافیت و اخلاقمداری پیشگام باشند.
واکنشهای احتمالی و نقدهای وارده بر این انتخاب
این انتخاب قطعاً با نقدهایی همراه خواهد بود. برخی ممکن است بگویند تایم با تقدیس این میلیاردرهای فناوری، نابرابری گسترده اقتصادی ایجاد شده توسط صنعت فناوری و قدرت بیحدوحصر شرکتهای بزرگ فناوری (Big Tech) را نادیده گرفته است. آیا آنها واقعاً نماینده «شخصیت» سال هستند یا صرفاً نماینده «سرمایه» و «قدرت» سال؟ نقد دیگر ممکن است به حذف چهرههای علمی و اخلاقی از این فهرست مربوط باشد. بسیاری از محققان دانشگاهی و فعالان حوزه اخلاق هوش مصنوعی، سالهاست که در حال کار بر روی این فناوری و هشدار درباره خطرات آن بودهاند. آیا انتخاب صرف مدیران عامل شرکتهای سودآور، پیام درستی درباره اولویتهای جامعه فناوری میفرستد؟ همچنین، برخی ممکن است انتخاب ایلان ماسک را — با توجه به رفتارهای غیرمتعارف، مواضع سیاسی جنجالی و مدیریت پرسشبرانگیز شبکه X (توییتر سابق) — انتخابی قابل بحث بدانند. آیا تأثیر او در سال گذشته لزوماً مثبت بوده است؟ این انتقادات، خود بخشی از گفتوگوی بزرگتر درباره نقش و مسئولیت ابرثروتمندان فناوری در جامعه است.
تأثیر این انتخاب بر روایت عمومی و آینده هوش مصنوعی
انتخاب تایم، یک روایتسازی رسانهای قدرتمند است. این انتخاب، هوش مصنوعی را نه به عنوان یک ابزار فنی خشک، بلکه به عنوان یک پدیده فرهنگی و انسانی بزرگ در مرکز توجه جهان قرار میدهد. این موضوع میتواند بحث عمومی را از «هوش مصنوعی چیست؟» به سمت «هوش مصنوعی برای ما چه خواهد کرد؟ و ما چه میخواهیم بشود؟» سوق دهد. این انتخاب میتواند افزایش پاسخگویی عمومی این رهبران را در پی داشته باشد. از این پس، هر اقدام یا اظهارنظر آنان تحت عنوان «شخصیت سال» تحلیل خواهد شد و انتظارات برای رفتار مسئولانه بیشتر میشود. در نهایت، این انتخاب یک نقطه عطف تاریخی را ثبت میکند. سال ۲۰۲۳ در تاریخ به عنوان سالی ثبت خواهد شد که هوش مصنوعی از حاشیه به متن آمد و معماران آن به عنوان چهرههای تعیینکننده عصر شناخته شدند. تایم با این کار، آینهای را مقابل جامعه جهانی گرفته و نشان داده که آینده، امروز و در دستان این افراد و فناوری آنان در حال شکلگیریست.